Suplementy diety z berberyną – jasna, ale i ciemna strona ich stosowania

Przetwory z berberysu z powodzeniem stosowano w medycynie ludowej, przypisując im między innymi działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze. Współcześnie toczą się badania nad berberyną — wyizolowaną z berberysu i innych zawierających ją roślin substancją aktywną, której przypisuje się równie szerokie działanie lecznicze. Czy faktycznie tak jest i jak ją stosować, aby poprawić swoją kondycję zdrowotną? Czy lepiej sięgać przetwory z berberysu, czy wybrać lek lub suplement diety z wyizolowanym alkaloidem? Spójrzmy, co pokazują wyniki badań.

Czym jest berberyna?

Berberyna jest alkaloidem izochinolinowym naturalnie występującym w wielu roślinach. Znajdziemy ją między innymi w:

• berberysie (Berberis vulgaris)
• cynowodzie chińskim (Coptis chinensis)
• kłączu Coptis (Coptidis rhizome)
• maku meksykańskim (Argemone mexicana)
• gorzkniku kanadyjskim (Hydrastis canadensis)
• korkowcu amurskim (Phellodendron amurense)
• glistniku jaskółcze ziele (Chelidonium majus)

Na polskim rynku dostępnych jest już kilka suplementów diety zawierających berberynę. Wiele badań wskazuje na właściwości zdrowotne i potencjał leczniczy tego wyizolowanego z wyżej wymienionych roślin związku. Warto jednak uściślić, które z tych badań są jedynie wstępem do dalszych prac, a które mogą stanowić podstawę dla prób zaradzenia dolegliwościom u pacjentów z określonymi jednostkami chorobowymi.

Berberys w medycynie ludowej

Prawdopodobnie już w tradycyjnej medycynie ziołowej z powodzeniem stosowano najbardziej znane gatunki berberysu. Na zebranych przez asyryjskiego władcę Assurbanipala w bibliotece w Niniwie glinianych tabliczkach, zawierających całą ówczesną wiedzę również z zakresu medycyny, można znaleźć wzmianki o owocach berberysu jako środku oczyszczającym krew. Datuje się je na 650 r. p.n.e.. W Azji zbieranie i stosowanie surowców roślinnych zawierających berberynę ma już 3000-letnią tradycję. 

Przetwory z roślin zawierających berberynę mają swoje miejsce zarówno w tradycyjnej medycynie chińskiej, jak i w medycynie ajurwedyjskiej. Stosowano je do leczenia zewnętrznego podczas infekcji oczu, uszu i jamy ustnej. Wspomagały również leczenie hemoroidów oraz gojenie się ran, a także łagodziły dolegliwości kobiece.

Tradycyjne zastosowania obejmowały użycie preparatów galenowych z berberysu przeciw zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym, a także przeciw zakażeniom pierwotniakami i pasożytami. Poza tym przypisywano im działanie przeciwzapalne. Uznawano je także za antidotum na ukąszenia skorpiona lub węża. W Ameryce Południowej liście i kora gatunków roślin z rodzaju Berberis stosowane są w tradycyjnej medycynie. Podaje się je m.in. w chorobie wysokościowej oraz przy infekcjach i gorączce.

Współczesne podejście do badań nad wyizolowaną z roślin berberyną

Nowoczesne podejście medyczne koncentruje się na izolacji określonych związków czynnych z rośliny oraz badaniu ich aktywności terapeutycznej. Laboratoria badają zarówno wyizolowany związek, jak i jego zmodyfikowane chemicznie odpowiedniki. Takie badania służą stworzeniu konkretnego leku o:

• znanym profilu działania
• lepszej biodostępności
• odpowiedniej dawce 
• znanych działaniach niepożądanych
• możliwych do ustalenia interakcjach z lekami

Tu warto podkreślić, że nie możemy bezpośrednio przełożyć działania całych roślin, które oprócz berberyny zawierają wiele innych aktywnych związków, na działanie samej wyizolowanej z rośliny soli tego alkaloidu. Może bowiem okazać się, że inne związki występujące w surowcu roślinnym, np. berberysie czy glistniku również mają wpływ na określone efekty lecznicze.

Berberynę jako wyizolowany, czysty związek bada się już od kilkudziesięciu lat. W toku badań stwierdzono, że jest ona słabo rozpuszczalna w wodzie, etanolu i metanolu. Stosowanie soli siarczanowych i chlorkowych tego związku poprawiło nieco rozpuszczalność. To właśnie one używane są w badaniach oraz produkcji suplementów diety.

Z powodu słabej rozpuszczalności berberyna podana doustnie ma niską biodostępność. Jedynie 0,5% przyjętej dawki wchłania się w jelicie cienkim, a tylko około 0,36% może przedostać się do krążenia ogólnego. Wniosek? Działanie terapeutyczne tej substancji czynnej koncentruje się głównie na układzie pokarmowym, a nie na innych narządach, ponieważ do nich nie dociera! 56% spożytej dawki nie wchłania się do krążenia, może więc działać terapeutycznie tylko lokalnie, tj. w przewodzie pokarmowym. Natomiast pozostałe 43,5% przepada, ponieważ podlega metabolizmowi w jelicie cienkim pod wpływem kwasów, zasad i enzymów trawiennych. 

Jak odbywają się badania nad wyizolowaną z rośliny substancją czynną?

Badania nad lekami zawsze rozpoczynają się od testów in vitro, czyli na szalkach w laboratorium. Takie testy pokazują wpływ różnych stężeń badanego związku na żywe komórki, na przykład komórki nowotworowe czy komórki określonych drobnoustrojów. Chcąc zatem uzyskać określony i pewny efekt leczniczy, trzeba doprowadzić do tego, aby dany związek pojawił się w konkretnym miejscu w organizmie i to we właściwym stężeniu. Wbrew pozorom nie jest to takie proste, bo nasze ciało ma pewne bariery ochronne, które regulują ilość wchłanianych substancji. 

Laboratoria pracują nad wynalezieniem pochodnych berberyny, które wykazywałyby lepszą wchłanialność i dystrybucję w organizmie. Jednocześnie naukowcy muszą mieć na uwadze fakt, czy nowy związek nie spowoduje szkód w zdrowych tkankach i nie wywoła działań niepożądanych (a nawet  toksycznych skutków!) w ciele człowieka.

Przegląd badań naukowych nad berberyną

Zastosowanie berberyny w zespole metabolicznym – otyłości, hiperlipidemii i cukrzycy

Pierwsze badania in vivo przeprowadzono na szczurach, myszach i chomikach z cukrzycą. Naukowcy uzyskali pozytywne wyniki dotyczące wpływu berberyny na poziom cukru we krwi oraz stężenie lipidów. W rezultacie rozpoczęto poszukiwania potencjalnych mechanizmów, które mogłyby odpowiadać za ten efekt. 

Wysunięto również przypuszczenie, że berberyna wykazuje działanie hamujące syntezę cholesterolu w wątrobie i stymuluje syntezę kwasów żółciowych. W niektórych badaniach zauważono również jej hamujący wpływ na glukoneogenezę. Badania wskazywały także na hamowanie głodu oraz zmniejszenie przyrostu tkanki tłuszczowej, co mogłoby sprzyjać odchudzaniu i redukcji masy ciała u otyłych pacjentów. Alkaloid hamował również włóknienie tkanki tłuszczowej u myszy karmionych produktami wysokotłuszczowymi.

Przeprowadzone badania potwierdzają potencjał leczniczy berberyny w zespole metabolicznym. Berberyna może redukować otyłość i hiperlipidemię oraz poprawiać parametry u osób chorujących na cukrzycę typu 2, a także zapobiegać encefalopatii cukrzycowej. 

Wyniki pojedynczych badań przeprowadzonych na ludziach są obiecujące. Badacze zaobserwowali m.in.:

• znaczące zmniejszenie poziomu glukozy we krwi na czczo i po posiłku;
• zmniejszenie ilości hemoglobiny glikowanej (HbA1c), porównywalne z tym osiąganym za pomocą leków stosowanych w leczeniu cukrzycy. Uwaga! szacowany wskaźnik dystrybucji glukozy (eGDR), wskaźnik insulinooporności (Homeostatic Model Assessment HOMA) oraz stężenie insuliny na czczo nie różniły się jednak istotnie między grupą otrzymującą placebo a grupą, której podawano lek;
• redukcję poziomu cholesterolu w surowicy, trójglicerydów i LDL (lipoproteiny o małej gęstości) oraz podniesienie poziomu HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości);
• zmniejszenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi;
• zmniejszenie masy ciała i obniżenie poziomu leptyny (hormonu sytości), jednocześnie także wpływ na BMI (Body mass index, czyli wskaźnik masy ciała) nie był istotny;
• obniżenie poziomu interleukiny 6 (IL-6), czyli zmniejszenie stanu zapalnego;
• wzrost masy i aktywności brunatnej tkanki tłuszczowej, która  pozwala wytworzyć duże ilości ciepła oraz zapewnia utrzymanie stałej temperatury wewnątrz ciała. Co ciekawe, najwięcej mamy jej po urodzeniu, a jej ilość maleje z wiekiem oraz wzrostem masy ciała. Uważa się, że tkanka ta może zapobiegać otyłości i insulinooporności.

Całkiem dobrze wypadało też porównanie kuracji berberyną do standardowego leczenia, np. metforminą.

Podsumowanie wyników badań i wątpliwości z nimi związane

W metaanalizie z 2021 roku podsumowano wyniki przeprowadzonych badań. Stwierdzono wówczas przede wszystkim, że były one bardzo niejednorodne. Analizując ich protokoły ze znalezionych 1 660 badań do metaanalizy wybrano zaledwie 16, zwracając uwagę na jak najlepszą metodologię.

Nie negując pozytywnych właściwości berberyny, badacze wskazali pewne punkty, które na razie ograniczają pewność rekomendacji na podstawie tych badań. Na co warto zwrócić uwagę w wystawionej przez nich opinii?

1. W badaniach używane były różne dawki substancji czynnej (od 600 mg do 1500 mg na dzień).
2. Pacjenci znajdowali się w różnych stadiach choroby – od dopiero rozpoznanej cukrzycy do chorych z cukrzycą niestabilną
3. Występowały różnice dotyczące płci i wieku badanych.
4. Zaburzenia metaboliczne to często więcej niż jedna choroba. Należałoby więc przeprowadzić badania wpływu na poszczególne schorzenia osobno.
5. W badaniach jedną ze zmiennych była interwencja związana ze zmianą stylu życia i jedzenia. Interwencje te nie były takie same w każdym badaniu. Może więc okazać się, że zmiany stylu życia miały wpływ na wynik badania.
6. Nie można przewidzieć, jakie wyniki badań będą mieli chorzy po zakończeniu podawania berberyny i na ile pozytywne zmiany będą trwałe, tj. czy poziom cukru we krwi i parametry lipidowe trwale się ustabilizują.
7. Biorąc pod uwagę, że leki metabolizują się w różny sposób, a także mają inną skuteczność u rożnych ras, należałoby rozszerzyć badania, uwzględniając te aspekty.

Czy warto zatem kupić suplement diety zawierający berberynę jako wsparcie w leczeniu cukrzycy typu 2 lub wysokiego cholesterolu? Odpowiedź na to pytanie nie może być jednoznaczna, jeśli weźmiemy pod uwagę wyżej wymienione wątpliwości. Do oczekiwanych efektów działania zakupionego suplementu warto więc podejść z ostrożnym optymizmem. 

Działanie kardioprotekcyjne 

Już sama modyfikacja poziomu cholesterolu, za którą odpowiada berberyna, może mieć znaczenie w kardioprotekcji. Dodatkowo w badaniach in vitro wykazano ochronne działanie alkaloidu, redukujące zwłóknienie serca poprzez zmniejszenie aktywacji fibroblastów oraz spowolnienie syntezy kolagenu. 

W modelu zwierzęcym (badania prowadzone na szczurach) podawanie przez zgłębnik doustny dużych dawek (200 mg/kg masy ciała/dzień) przez 2 tygodnie pozwalało potencjalnie zmniejszyć stopień uszkodzenia tkanki mięśnia sercowego. Są to dopiero wstępne dane, których nie możemy jeszcze przekładać na leczenie chorych. Wyglądają jednak obiecująco.

Sprawdź także, czym jest >> zatorowość płucna i czym jest amyloidoza serca.

Działanie hepatoprotekcyjne

Badania dotyczące ewentualnego działania hepatroprotekcyjnego związku przeprowadzono na modelu zwierzęcym. Naukowcy prowokowali uszkodzenie wątroby różnymi środkami, m.in. tetrachlorkiem węgla, podając wcześniej dawkę berberyny dootrzewnowo. W badaniu wykazano ochronną rolę alkaloidu – zmniejszał on uszkodzenia w wątrobie, działając antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie. Badania te mogą być jednak tylko wstępem do tworzenia nowych leków. Sposób podania związku jest bowiem zupełnie niepraktyczny w zastosowaniu leczniczym.

Wpływ na jelita i mikrobiom

Suplementy diety zawierające berberynę są ostatnio bardzo często promowane w internecie jako jeden ze składników terapii stosowanej przy problemach jelitowych. To wskazanie nie jest jednak oparte na mocnych, naukowych dowodach. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że nie mamy jeszcze pełnej jasności, na podstawie jakiego mechanizmu i w jakim stężeniu berberyna wykazuje działanie, czyli ile miligramów (mg) związku należy podać konkretnemu choremu pacjentowi, aby uzyskać określony efekt terapeutyczny.

W badaniach in vitro potwierdzono, że substancja ma właściwości przeciwzapalne. Redukuje poziom cytokin prozapalnych, takich jak TNF-α, IL-13, IL-6, IL-8 i IFN-γ. Zanim jednak będziemy mogli zastosować preparat doustnie u ludzi, potrzebujemy ustalić odpowiednie stężenie substancji aktywnej. Nie można bowiem przełożyć bezpośrednio wyników uzyskanych na szalce w laboratorium na działanie u ludzi!

Badania in vitro na izolowanym jelicie świń gwinejskich wykazały możliwy efekt przeciwskurczowy berberyny. Hamowała ona bowiem napływ zewnątrzkomórkowego wapnia, jak i jego uwalnianie z magazynów komórkowych mięśni gładkich jelita. Ten efekt skutkuje zmniejszeniem napięcia mięśni przewodu pokarmowego. 

Badania nad wpływem alkaloidu na przepuszczalność jelitową i białka połączeń ścisłych były wykonane dotychczas in vitro i w małym badaniu na modelu mysim. Choć wyniki były obiecujące, nie zostały jeszcze potwierdzone w żadnym badaniu klinicznym.

W kolejnym z badań zaobserwowano pewną tendencję do poprawy objawów IBS. Było to badanie randomizowane, w którym pacjentów przydzielano losowo do otrzymywania codziennie przez 2 miesiące 800 mg chlorowodorku berberyny, lub podawano im placebo. 

Sprawdź także: Zespół jelita drażliwego (IBS) – przewodnik postępowania, w tym dieta i probiotykoterapia

Potencjalny wpływ na zmniejszenie przepuszczalności jelit

Wpływ podawania berberyny na mikrobiotę jelitową z pewnością występuje, ale wciąż jest mało poznany. Pojawiają się bowiem znaczne różnice w wynikach badań na zwierzętach w zależności od modelu badań.

Bakterie Gram-ujemne, stanowiące składową ekosystemu jelit, są źródłem lipopolisacharydu (LPS), który odpowiada za rozwój ogólnoustrojowego stanu zapalnego i endotoksemii. Przeglądając dostępną literaturę naukową, można stwierdzić, że zaburzenia mikrobioty jelit czy uszkodzenie bariery jelitowej oraz zwiększone stężenie LPS we krwi mają niekorzystny wpływ na składowe zespołu metabolicznego oraz masę ciała. Co więcej, sprzyjają również rozwojowi otyłości i utrudniają leczenie tych schorzeń. W trakcie badań na szczurach zauważono, że suplementacja berberyną łagodziła endotoksemię metaboliczną i późniejsze spowodowane nią ogólnoustrojowe zapalenie. Wygląda na to, że berberyna przywraca integralność bariery jelitowej poprzez pozytywny wpływ na wydzielanie tzw. białek ścisłych połączeń. W rezultacie zmniejsza przepuszczalność jelit. W badaniu zauważono, że moduluje również poziom hormonów jelitowych w osoczu, biorących udział w regulacji poziomów glukozy i homeostazie energetycznej. Dzieje się tak prawdopodobnie przez ingerencję w skład mikrobiomu jelitowego.

Wpływ na jelita i mikrobiom – wnioski

Wpływ berberyny na mikrobiom jelitowy, choć jest zauważalny, nie został jak do tej pory dokładnie poznany. Wyniki badań z różnych ośrodków nie są spójne. W badaniach na szczurach zaobserwowano zmniejszenie różnorodności szczepów w jelitach, ale już wpływ na poszczególne szczepy nie był jednoznaczny. Przy tak dużych różnicach w wynikach badań nie może być na razie mowy o wysuwaniu jednoznacznych wniosków o dobrym wpływie tego związku na bakterie w naszym układzie pokarmowym.

Warto tu dodać, że dawki stosowane doustnie w badaniach na zwierzętach są relatywnie duże. Nie wiemy więc, jak wpływałyby one na ludzi. U części pacjentów mogłyby pojawić się niepożądane objawy w układzie pokarmowym. Nie wiedząc dokładnie, jakie dawkowanie faktycznie mogłoby przynieść pozytywne efekty, zarówno w zmianie składu mikrobioty jelitowej, jak i przepuszczalności ściany jelita u człowieka, nie możemy zakładać, że podawanie alkaloidu przyniesie korzyści w tym aspekcie.

Wydaje się prawdopodobne, że podawanie berberyny wpływa na trawienie i wchłanianie substancji pokarmowych w przewodzie pokarmowym. Może ona hamować enzymy odpowiedzialne za trawienie węglowodanów złożonych. W rezultacie zmniejsza się ilość glukozy, która mogłaby być wchłonięta do organizmu. Prawdopodobnie berberyna zmniejsza również wchłanianie cholesterolu w jelitach.

Zapalenie trzustki

Niewielkie badanie na myszach przeprowadzone w Polsce wykazało, że dożylne podanie roztworów berberyny łagodziło stan zapalny w ostrym zapaleniu trzustki. Oczywiście trzeba przeprowadzić więcej badań, żeby poznać dokładnie skuteczność i ewentualne skutki uboczne takiej terapii. Do wypuszczenia na rynek leku oraz jego stosowania na ludziach jest jeszcze bardzo daleka droga.

Działanie przeciwnowotworowe

Badania nad wpływem różnych substancji roślinnych na komórki nowotworowe prowadzone są od dawna. Celem takich badań jest opracowanie nowych leków. Jak do tej pory są to jednak tylko testy in vitro na izolowanych komórkach. Wciąż jest za wcześnie, aby mówić o włączeniu berberyny w proces leczenia pacjentów. Wpływ berberyny in vitro badano m.in. na komórkach mięsaka S180 – okazało się, że może ona hamować syntezę DNA i RNA. Na liniach komórkowych nowotworu przełyku wykazano efekt przeciwobrzękowy, m.in. poprzez hamowanie  wydzielania interleukiny 6. Ponadto berberyna hamuje proces angiogenezy poprzez inhibicję ekspresji metaloproteinaz. Badania prowadzone na dwóch liniach ludzkiego czerniaka skóry (WM-115 i WM-266-4) wykazały, że obniża on żywotność komórek nowotworowych tych linii w sposób zależny od stężenia.

W tej chwili doniesienia te możemy traktować jedynie jako ciekawostki naukowe, które być może przyniosą pozytywne efekty w leczeniu chorych na raka w przyszłości.

Działanie przeciwwirusowe

W badaniach in vitro wykazano aktywność przeciwwirusową berberyny względem wirusa grypy H1N1, wirusa Chikungunya oraz innych alfawirusów, enterowirusa71, syncytialnego wirusa oddechowego (RSV), wirusa cytomegalii (CMV), opryszczki (HSV) oraz SARS-CoV-2.

Naukowcy donieśli, że alkaloid ten wpływa  na szlaki komórkowe, które odgrywają istotną rolę podczas replikacji wirusa oraz zaburza „składanie” jego nowej cząsteczki. Berberyna może oddziaływać na różne białka wirusowe. W przypadku różnych wirusów wykazano, że przyłącza się ona do białek niestrukturalnych tych wirusów, które są niezbędne w procesie replikacji wirusowego genomu.

Dodatkowo w naszej komórce berberyna (podobnie jak inne alkaloidy izochinolinowe) stabilizuje DNA hamując replikację, transkrypcję i proces translacji, co z kolei hamuje replikację genomu wirusa oraz syntezę wirusowych białek.

To może Cię zainteresować: Wirus RS (ang. RSV) groźny dla dzieci! Jak ochronić malucha w dobie epidemii?

Działanie przeciwgrzybicze

I w tym przypadku, jak do tej pory prowadzono jedynie badania in vitro. W wielu testach działanie przeciwgrzybicze czystej berberyny było słabe. Wykazano jednak, że dodając ją do terapii flukonazolem czyli lekiem przeciwgrzybiczym, wzmocniono efekt terapii tym lekiem! To połączenie powodowało zmiany w integralności plazmy i błon mitochondrialnych oraz uszkodzenie DNA komórek drożdżaków, co doprowadziło do ich obumarcia.

Działanie przeciwpasożytnicze

Przez setki lat zioła zawierające m.in. berberynę, stosowano w tradycyjnej medycynie w zakażeniach pasożytniczych. Ekstrakty sporządzone na bazie różnych rozpuszczalników organicznych z korzenia Coptis teeta zostały przetestowane in vitro pod kątem działania hamującego wzrost Giardia lamblia, Trichomonas vaginalis i Entamoeba histolytica. 

Wszystkie wyciągi wykazywały działanie przeciwpierwotniacze, w szczególności ekstrakt metanolowy, który był skuteczny przeciwko wszystkim trzem pasożytom. Porównując siłę działania tych wyciągów ziołowych z siłą działania siarczanu berberyny zauważono jednak, że ekstrakty były o wiele mocniejsze. Sugeruje to, że za dobrą skuteczność może odpowiadać nie sama berberyna, a skumulowane działanie wszystkich związków zawartych w roślinie.

Wpływ berberyny na układ nerwowy

Działanie ochronne na komórki nerwowe

Wysoki poziom glukozy wywołuje wzrost stężenia reaktywnych form tlenu i uszkodzenia komórek neuronów, co jest główną przyczyną neuropatii cukrzycowej. W badaniach in vitro sprawdzano przydatność berberyny do ochrony komórek nerwowych. Oprócz tego, że już samo obniżenie stężenia glukozy we krwi u pacjentów chroni ich przed neuropatią, wykryto inne mechanizmy korzystne dla komórek nerwowych. Berberyna działała bowiem przeciwzapalnie, aktywując procesy chroniące neurony, a także poprawiając ich wzrost. Warto wiedzieć, że jest to badanie laboratoryjne, a przełożenie tych procesów na efekty u pacjentów wymaga dalszych badań.

Nadzieja dla chorych na Alzheimera, schizofrenię, depresję i stany lękowe?

Podając szczurom dożylnie ekstrakt z kłącza Coptidis zauważono, że berberyna łatwo przekracza barierę krew-mózg. Daje to podstawę do prowadzenia dalszych badań nad tym, czy jej działanie ochronne dla neuronów można by wykorzystać w ośrodkowym układzie nerwowym w celu poprawy stanu pacjentów, np. z chorobą Alzheimera, niedokrwieniem mózgu, depresją, schizofrenią czy stanami lękowymi. W toku różnych prowadzonych badań in vitro zaobserwowano, że związek ten może regulować neuroprzekaźniki, takie jak norepinefryna, serotonina czy dopamina. Wzrost ich stężenia zauważono w badaniach na myszach. Wskazano jednak, że wysokie dawki berberyny zmniejszają ilość neuroprzekaźników!

Berberyna działa także jako inhibitor acetylocholinesterazy, czyli hamuje enzym odpowiedzialny za rozkład acetylocholiny. Leki będące inhibitorami acetylocholinesterazy wykorzystuje się w leczeniu chorych na Alzheimera. Wzrost poziomu acetylocholiny w wyniku działania tego alkaloidu poprawia zdolności poznawcze. Działanie berberyny w tym obszarze sprawdzono tylko w badaniu na szczurach.

Odkryto też, że berberyna wpływa na różne receptory w układzie nerwowym. Zmniejsza ilość wolnych rodników tlenowych, dzięki czemu hamuje uszkadzający neurony stres oksydacyjny, obniża ilość produkowanego tlenku azotu (zmniejszone poziomy tlenku azotu mogą wywołać efekty podobne do stosowanych leków przeciwdepresyjnych), minimalizuje ilość cytokin prozapalnych. Co ważne: niska dawka berberyny wzmaga aktywność czynnika wzrostu neuronów (efekt pozytywny), jednak wysoka dawka hamuje żywotność komórek (!)

To może Cię zainteresować: Wolne rodniki – kiedy są dla nas zagrożeniem?

Coraz więcej badań wykazuje, że berberyna może wpływać na nastrój poprzez regulację poziomu kortykosteronu w osoczu. Preparaty z Phellodendron amurense, rośliny zawierającej jej duże stężenie, zmniejszały skutki ekspozycji na kortyzol i intensywność codziennego stresu. Leczenie berberyną łagodziło zachowania podobne do depresji, które zostały wywołane u myszy przez wielokrotne wstrzykiwanie kortykosteronu.

Zespół jelita drażliwego, depresja a berberyna

Badania prowadzone na ludziach wykazały związek między zespołem jelita drażliwego a depresją. Naukowcy zbadali mechanizm działania berberyny, badając zmiany w histopatologii przewodu pokarmowego i profilu flory jelitowej w szczurzym modelu przewlekłego, łagodnego stresu. 

Berberyna odwróciła fizyczne uszkodzenia spowodowane stresem w błonie śluzowej żołądka oraz mikrokosmkach jelitowych żołądka, jelita krętego, kątnicy i okrężnicy. Badanie wykazało, że wysokie stężenia tego alkaloidu mogą chronić szczury przed różnymi objawami przewlekłego stresu i depresji. Wskazuje to na potencjalne zastosowanie kliniczne.

Potencjalne interakcje i  działania niepożądane 

Berberyna stosowana w standardowych dawkach, czyli od 600 mg do 1500 mg na dzień, jest zazwyczaj dobrze tolerowana. U około 1/3 pacjentów występują jednak przemijające dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak: biegunka, zaparcia, wzdęcia, bębnica, bóle brzucha czy niestrawność. Mogą także pojawić się bóle głowy.

Badania na temat toksyczności danego leku prowadzi się in vitro oraz na zwierzętach. Wyniki testów wykazały, że berberyna wraz ze wzrostem podawanej dawki, może potencjalnie wywoływać owrzodzenia przewodu pokarmowego, immunotoksyczność, fototoksyczność, neurotoksyczność i kardiotoksyczność. Trzeba tu jednak wyraźnie zaznaczyć, że podczas badań zwierzętom podawano duże dawki. Zwierzęta mają często również zupełnie inny metabolizm niż ludzie. Dodatkowo kluczową rolę odgrywa także droga podania. Zauważono, że podanie doustne jest bezpieczniejsze niż podanie dootrzewnowe czy dożylne. 

Przy dawkach stosowanych w badaniach klinicznych przeprowadzonych na ludziach nie stwierdzono toksycznego działania berberyny.

Brak badań w przewlekłym stosowaniu berberyny

Powinniśmy wiedzieć i pamiętać, że nie przeprowadzono badań nad przewlekłym przyjmowaniem preparatów z wyizolowaną berberyną przez ludzi. Badania miały swój określony czas trwania np. trzy  miesiące, dlatego nie znamy skutków przedłużonej kuracji. Ta wątpliwość jest zasadna w związku z tym, że naukowcy nie zbadali, czy efekty obniżające stężenie glukozy we krwi oraz parametry lipidowe są trwałe po zakończeniu kuracji. W przypadku, gdy efekty przyjmowania substancji nie będą trwałe, należałoby przedłużyć terapię. A efektów długotrwałego stosowania berberyny oraz jej skutków ubocznych przy takim podawaniu niestety nie zbadano.

Możliwe interakcje i skutki uboczne berberyny

1. Berberyna może obniżać ciśnienie krwi, dlatego suplementy ją zawierające powinny być stosowane z ostrożnością u osób z niskim ciśnieniem krwi.
2. Działanie powodujące obniżanie poziomu cukru we krwi, może skutkować wystąpieniem hipoglikemii u wrażliwych pacjentów.
3. Alkaloid silnie wypiera bilirubinę z połączeń z białkami, zwiększając poziom bilirubiny niezwiązanej. W rezultacie stwarza to ryzyko wystąpienia tzw. żółtaczki jąder podkorowych (kernicterus) u noworodków. Z tego względu należy unikać jej stosowania u niemowląt z żółtaczką, a także u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią. UWAGA: surowiec przenika przez łożysko, także do mleka matki nawet w małych ilościach.
4. Berberyna metabolizowana jest w wątrobie i wpływa na enzymy wątrobowe odpowiedzialne za metabolizm leków. Należy więc zachować ostrożność w związku z możliwymi interakcjami z przyjmowanymi lekami i w każdym przypadku skonsultować się z lekarzem. Taka interakcja może bowiem powodować wzrost stężenia leku we krwi (zwiększenie siły działania oraz efektów ubocznych) lub przedłużać czas przebywania leku w organizmie (możliwość kumulacji). Dla przykładu zbadano, że połączenie tego alkaloidu z antybiotykami makrolidowymi może uszkadzać serce.
5. Berberyna wypiera leki, takie jak warfaryna, tiopental i tolbutamid z ich połączeń z białkami, przez co zwiększa ich stężenie w osoczu.
6. Cyklosporyna to lek stosowany w celu zapobiegania odrzucenia przeszczepu. W badaniu klinicznym zaobserwowano, że berberyna podnosi jego stężenie we krwi. Ta interakcja może akurat zostać wykorzystana do zmniejszenia efektywnej dawki cyklosporyny w leczeniu chorych. Może to zmniejszyć skutki uboczne stosowania tego leku, jeśli dalsze badania wykażą, że jest to bezpieczne dla pacjentów.

Podsumowanie

Suplementy diety z berberyną są obecne na naszym rynku, ale zanim zaczniemy je przyjmować, zapytajmy o opinię naszego lekarza. Specjalista pomoże nam podjąć decyzję, biorąc pod uwagę nasz ogólny stan zdrowia, a także wykluczając ewentualne przeciwwskazania i potencjalne interakcje ze stosowanymi przez nas lekami. Lekarz dobierze również odpowiednie dawkowanie. Pamiętajmy także, że bez zrównoważonej diety, dobrego nawodnienia, codziennej porcji ruchu, relaksu i regenerującego snu, żaden lek nie poprawi trwale naszego zdrowia.

Bibliografia

1. MA Neag, A Mocan, J Echeverria, RM Pop, CI Bocsan, G Crisan, AD Buzoianu. „Berberine: Botanical Occurrence, Traditional Uses, Extraction Methods, and Relevance in Cardiovascular, Metabolic, Hepatic, and Renal Disorders” 2018;
2. Zahra Ilyas, Simone Perna, Salwa Al-thawadi, Tariq A. Alalwan, Antonella Riva, Giovanna Petrangolinin, Clara gasparri, Vittoria Infantino, Gabriella peroni, Mariangela Rondanelli „The effect of Berberine on weight loss in order to prevent obesity: A systematic review” 2020;
3. Yifei Zhang, XiaoYing Li, Dajin Zou, Wei Liu, Jialin Yang, Na Zhu, Li Huo, Miao Wang, Jie Hong, Peihong Wu, Guoguang Ren, Guang Ning „Treatment of Type 2 Diabetes and Dyslipidemia with the Natural Plant Alkaloid Berberine” 2007;
4. Y. Hu, G.E. Davies „Berberine inhibits adipogenesis in high-fat diet-induced obesity mice” 2010;
5. SK Battu, MA Repka, S Maddineni, AG Chittiboyina, MA Avery, S Majumdar „Physicochemical Characterization of Berberine Chloride: A Perspective in the Development of a Solution Dosage Form for Oral Delivery” 2010
6. L.Wang, X. Ye, Y. Hua, Y. Song „Berberine alleviates adipose tissue fibrosis by inducing AMP-activated kinase signaling in high-fat diet-induced obese mice” 2018;
7. J.H. Xu, X.Z. Liu, W. Pan, D.J. Zou „Berberine protects against diet-induced obesity through regulating metabolic endotoxemia and gut hormone levels” 2017;
8. J. Yin, H. Xing, J. Ye „Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus” 2008;
9. R.Nawrot, A.Warowicka, O.Musidlak, M.Węglewska, S.Bałdysz, A.Goździcka-Józefiak „Przeciwwirusowe związki izolowane z roślin” 2020;
10. Jian Hui Xu, Xing Zhen Liu, Wei Pan, Da Jin Zou. „Berberine protects against diet-induced obesity through regulating metabolic endotoxemia and gut hormone levels” 2017;
11. Zou K, et al.  „Advances in the study of berberine and its deriva-tives: a focus on anti-inflammatory and anti-tumor effects in the dige-stive system” 2017;
12. Ya-Yun Hsu, Yu-Ting Tseng, Yi-Ching Lo „Berberine, a natural antidiabetes drug, attenuates glucose neurotoxicity and promotes Nrf2-related neurite outgrowth” 2013;
13. Jie Fan, Kun Zhang, Yang Jin, Bingijni Li, Shuohui Gao, Jiaming Zhu, Ranji Cui. „Pharmacological effects of berberine on mood disorders” 2018;
14. Yu Ye, Xiufen Liu, Ninghua Wu, Yanqi Han, Jiawen Wang, Yuandong Yu, Qingjie Chen; „Efficacy and Safety of Berberine Alone for Several Metabolic Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials „ 2021
15. Kun Zou, Zhao Li, Yong Zhang, Hao-yue Zhang, Bo Li, Wei-liang Zhu, Ji-ye Shi, Qi Jia, Yi-ming Li; „Advances in the study of berberine and its derivatives: a focus on anti-inflammatory and anti-tumor effects in the digestive system” 2017;
16. Aleksandra Tarasiuk, Leon Pawlik, Jakub Fichna „Berberyna jako potencjalny terapeutyk w leczeniu ostrego zapalenia trzustki” 2019;
17. Ying Guo, Feg Li, Xiao-chao Ma, Xing-guo Cheng, Hong-hao Zhou, Curtis D. Klaassen „CYP2D plays a major role in berberine metabolism in liver of mice and humans” 2011
18. Badanie kliniczne University of  Florida „The Absorption of Bioactive Berberine in Human” 2018-2020 
19. Y Kaneda, T Tanaka, T Saw „Effects of berberine, a plant alkaloid, on the growth of anaerobic protozoa in axenic culture” 1990;
20. Fen Ai, Manhua Chen, Bo Yu, Yang Yang, Guizhong Xu, Feng Gui, Zhenxing Liu, Xiangyan Bay, Zhen Chen. „Berberine regulates proliferation, collagen synthesis and cytokine secretion of cardiac fibroblasts via AMPK-mTOR-p70S6K signaling pathway” 2015;
21. Liming Yu, Quing Li, Bo Yu, Yang Yang, Zhenxiao Jin, Weixun Duan, Guolong Zhao, Mengen Zhai, Lijun Liu, Dinghua Yi, Min Chen, Shiqiang Yu. „Berberine Attenuates Myocardial Ischemia/Reperfusion Injury by Reducing Oxidative Stress and Inflammation Response: Role of Silent Information Regulator 1” 2015;
22. Yibin Feng, Ka-Yu Siu, Xingshen Ye, Ning Wang, Man-Fung Yuen, Chung-Hang Leung, Yao Tong, Seiichi Kobayashi. „Hepatoprotective effects of berberine on carbon tetrachloride-induced acute hepatotoxicity in rats” 2010;
23. Anna Vollekova, Daniela Kost’alova, Wiktora Kettman, Jaroslav Toth „Antifungal activity of Mahonia aquifolium extract and its major protoberberine alkaloids” 2003;
24. Seyede Zohre Kamrani Rad, Maryam Rameshrad, Hossein Hosseinzadeh. „Toxicology effects of Berberis vulgaris (barberry) and its active constituent, berberine: a review” 2017.