Borówka czernica to jeden z najczęściej zbieranych owoców w polskich lasach. Cechuje się wysokimi walorami smakowymi i żywieniowymi, dzięki czemu rozpowszechniła się w całym naszym kraju. Jednocześnie to owoc o bardzo bogatym składzie, posiadający potencjalne właściwości profilaktyczne i lecznicze w wielu schorzeniach. Bogactwo związków przeciwutleniających zawartych w owocach borówki, łącznie z doniesieniami literaturowymi z badań in vitro prowadzonych na zwierzętach i na ludziach, wskazuje na potencjalną rolę tej rośliny w przeciwdziałaniu stanom zapalnym, chorobom sercowo-naczyniowym, cukrzycy czy nowotworom.

Borówka czernica (Vaccinium myrtillus) z rodziny wrzosowatych Ericaceae to roślina znana praktycznie każdemu. Gatunek ten występuje powszechnie w północnej i środkowej Europie, a także w Ameryce Północnej oraz północnej Azji. Ta niewielka krzewinka rośnie w sosnowych, a także świerkowych lasach w całej Polsce i lubi gleby wilgotne oraz kwaśne. Swoje kwitnienie rozpoczyna w kwietniu, a już w połowie czerwca znajdujemy jej pierwsze owoce. Czarny owoc pokryty sinoniebieskim, woskowym nalotem skrywa we wnętrzu czerwony miąższ, z którego możemy wycisnąć ciemnofioletowy sok.

Czarna jagoda od lat jest smacznym uzupełnieniem diety i co więcej, już medycyna ludowa dostrzegała jej właściwości zdrowotne.

Leczniczo stosowano nie tylko jej owoc, ale także liść – już od XVI wieku. Dawniej wspomagano się tą rośliną w leczeniu biegunek, stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła, w stanach słabego krążenia i zaburzeniach widzenia.

Właściwości borówki czernicy

Owoc borówki czernicy (Fructus Myrtilli) zbieramy na przełomie czerwca i lipca. Następnie suszymy go w warunkach naturalnych w cieniu i przewiewie lub w suszarniach w temperaturze od 50 do 60°C. 

Substancje czynne zawarte w owocach to:

  • antocyjany – nie mniej niż 0,3% (pochodne delfinidyny, cyjanidyny, malwidyny, peonidyny i petunidyna), przy zawartości 300-700 mg/100g jest to jedno z ich najbogatszych źródeł wśród owoców
  • garbniki (pochodne katechiny i epikatechiny) – 5-12%
  • kwercetyna – ok. 3 mg/100g
  • pektyny – ok. 8%
  • kwas ursolowy
  • fenolokwasy (chlorogenowy, ferulowy, syringowy i kawowy)
  • kwasy organiczne 
  • witaminy – C, PP, A oraz niektóre witaminy z grupy B
  • mikroelementy – wapń, magnez, fosfor, mangan, miedź i potas
  • cukry

Aby mieć pewność, że mamy dobry jakościowo surowiec leczniczy, trzeba go standaryzować, czyli określić ilość ważnych składników czynnych. Okazuje się, że zawartość antocyjanów w świeżym owocu różni się od pory zbioru. Im późniejsze zbiory w ciągu owocowania, tym większa ich ilość.

Suchy i oczyszczony wyciąg ze świeżej borówki, którego możemy używać do leczenia, powinien zawierać 32,4-39,6% antocyjanów. Suszenie owoców powoduje, że zawartość antocyjanów spada nawet o 50%. W związku z tym suszone owoce standaryzuje się na obecność garbników w przeliczeniu na pirogalol. Ma być ich nie mniej niż 1%.

Borówka czernica – działanie

Zawarte w jagodach składniki wykazują:

Działanie przeciwbiegunkowe

Owoce borówki czernicy są powszechnie znanym surowcem przeciwbiegunkowym. Garbniki, których w czarnych jagodach jest sporo, wpływają hamująco na rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych żołądka i jelit, w tym również szczepów opornych na antybiotyki. Dodatkowo zmniejszają przepuszczalność błon śluzowych jelit i zatrzymują stopniowo wydalanie płynnych stolców, co zapobiega odwodnieniu. Garbniki mają też właściwości pozwalające na tworzenie nierozpuszczalnych kompleksów z toksynami bakteryjnymi oraz z solami metali ciężkich. W rezultacie hamują ich wchłanianie. 

Wymienione działania owoców borówki czernicy przyczyniają się wyraźnie do zmniejszenia stanu zapalnego błon śluzowych jelit. Co więcej, pozwalają hamować drobne krwawienia z uszkodzonych włosowatych naczyń krwionośnych, zmniejszają bóle brzucha oraz znoszą uczucie nudności.

Działanie na naczynia krwionośne i układ krążenia

Badania na zwierzętach wykazały wzmocnienie i uszczelnienie naczyń krwionośnych oraz zmniejszenie ich przepuszczalności, m.in. za sprawą antocyjanów zawartych w owocach. Klinicyści potwierdzili efekt wzmacniający naczynia żylne u chorych na cukrzycę i dyslipidemię. Zauważono też redukcję samoistnych wrażeń czuciowych, bólu, ociężałości i obrzęków.

Antocyjany, dzięki działaniu moczopędnemu oraz zdolności łagodnego rozszerzania naczyń wieńcowych, wywierają korzystny wpływ na regulację czynności układu krążenia. Spożywanie owoców borówki działa także profilaktycznie i leczniczo na hemoroidy.

Okazuje się, że oprócz wyżej wymienionego wzmocnienia naczyń krwionośnych, wyciągi z owoców poprawiają mikrokrążenie oczne i obniżają ciśnienie w gałce ocznej. Stąd ich znaczenie zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu wspomagającym w różnych chorobach oczu: niedowidzeniu zmierzchowym, zaćmie, degeneracji plamki żółtej, retinopatii cukrzycowej.

Pierwsze opisane spostrzeżenia pilotów RAF-u w czasie drugiej wojny światowej, że po dżemie z czarnych jagód widzieli lepiej w nocy, znalazły potwierdzenie w badaniach współczesnych. 

Wpływ przeciwnowotworowy

Reaktywne formy tlenu w komórce mogą uszkodzić DNA, co przy wadliwym lub niewydolnym systemie naprawczym komórki może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w materiale genetycznym. Działanie antyoksydacyjne i neutralizujące wolne rodniki zawsze skłania badaczy do sprawdzania potencjału przeciwnowotworowego danej substancji czy rośliny. Pierwsze badania są zawsze badaniami in vitro i trzeba pamiętać, że zawarte w nich ustalenia mogą wcale nie przekładać się na działanie w żywym organizmie.

W badaniach in vitro wykazano, że antocyjany neutralizują wolne rodniki, stymulują enzymy odpowiedzialne za metabolizm ksenobiotyków (substancji obcych w organizmie), hamują proces utlenienia lipidów, mutagenezę i proliferację komórek, a także działają proapoptycznie (jest to działanie promujące apoptozę – zaprogramowaną śmierć komórki). To ważne działanie przeciwnowotworowe, bo komórka nowotworowa jest „nieśmiertelna”). Związki te działały wybiórczo na komórki nowotworowe, mając niewielki lub żaden wpływ na komórki prawidłowe. 

Aby jednak mogły zadziałać w ten sposób w całym organizmie, musielibyśmy umieć osiągnąć stężenie lecznicze w wybranym przez nas punkcie ciała. To niestety bardzo często niemożliwe w przypadku wielu substancji. Na dodatek stężenie to nie może powodować żadnych szkód w innych organach. Miejscem, w którym takie stężenie można osiągnąć, jest jednak przewód pokarmowy.

Przeczytaj także: Wolne rodniki – kiedy są dla nas zagrożeniem?

Nowotwór jelita grubego jest zmianą silnie powiązaną ze stanem zapalnym. W modelu zwierzęcym udało się potwierdzić wpływ diety wzbogaconej o antocyjany na zmniejszenie proliferacji komórek nowotworowych i nasilenie ich apoptozy. Stwierdzono także ograniczenie rozrostu naczyń krwionośnych nowotworu (zahamowanie procesu angiogenezy), co wiąże się ze zmniejszeniem ilości przerzutów.

Znaczenie miały tu nie tylko antocyjany, ale i garbniki, które są wchłaniane w niewielkim stopniu i uzyskują duże stężenie w treści jelitowej. Pozwala im to na efektywne miejscowe działanie przeciwnowotworowe. Również obecność w jagodach resweratrolu, choć co prawda jest go dziesięciokrotnie mniej niż w winogronach, może mieć wpływ przeciwutleniający.

Wszystkie te zalety czarnych jagód wskazują na to, że mogą być cennym surowcem w profilaktyce chorób, w których patogenezie bierze udział stres oksydacyjny.

To może Cię zainteresować: Jak stres wpływa na powstawanie chorób?

Działanie przeciwdrobnoustrojowe

Garbniki obecne zarówno w owocach, jak i liściach działają przeciwbakteryjnie oraz przeciwzapalnie. Z tego względu w tradycyjnej medycynie stosowano oba surowce w różnych bakteryjnych stanach zapalnych. W jednym z badań laboratoryjnych nad owocami jagodowymi przeprowadzanym in vitro zauważono, że ekstrakty z owoców borówki czernicy wpływały hamująco na rozrost kolonii Helicobacter pylori, a także uwrażliwiały ją na antybiotyk – klarytromycynę.

Przeczytaj także: Co warto wiedzieć o bakterii Helicobacter pylori?

Dodatkowo w jednym z fińskich badań wykazano, że jagody zawierające dużo tanin wykazują działanie przeciwbakteryjne i chronią przed patogenami. W lecznictwie ludowym owoce borówki czarnej są cenionym środkiem przeciw glistom ludzkim i owsikom. W celu ich zwalczenia podaje się świeże owoce w większej ilości (1-3 szklanek dziennie), a także owoce suszone.

Sprawdź: Glista ludzka, owsiki, lamblia, tasiemce – te pasożyty atakują najczęściej!

Działanie immunomodulujące

W jednym z badań naukowych porównywano aktywność immunologiczną syntetycznych immunomodulatorów (lewamizol i izoprynozyna) z aktywnością wodnych wyciągów z czarnych jagód. Wykazano w nim silne działanie immunostymulujące ekstraktów owocowych. Naukowcy przypuszczają, że zawarte w roślinie polifenole modulują uwalnianie cytokin prozapalnych, a fenolokwasy (np. chlorogenowy) wspierają powstawanie przeciwciał klasy IgG. W tym badaniu zasugerowano, że stosowanie tego wyciągu roślinnego będzie korzystne dla polepszenia kondycji układu immunologicznego u pacjentów leczonych antybiotykami.

Działanie na barierę krew-mózg

W ciekawym badaniu przeprowadzonym na szczurach wpływano na zwiekszenie przepuszczalności bariery krew-mózg, wstrzykując im enzym – kolagenazę. Podanie zwierzętom ekstraktów z Vaccinium myrtillis hamowało działanie kolagenazy i przyspieszało powrót prawidłowego działania bariery. Naukowcy przypuszczają, że może to mieć związek ze zwiększoną ochroną kolagenu przed zniszczeniem enzymatycznym.

Liście borówki (Folium Myrtilli), zbierane od czerwca do sierpnia i suszone w warunkach naturalnych lub w temperaturze 40°C,  są bogate w:

  • garbniki katechinowe (7%)
  • flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu) 
  • antocyjany
  • irydoidy (aspemlozyd, monotropeinę)
  • kwasy fenolowe (chinowy, chlorogenowy, kawowy, salicylowy, p-kumarowy)
  • arbutynę
  • związki triterpenowe (kwas ursolowy i oleanolowy)
  • alkaloidy chinolizydynowe 
  • związki manganu i chromu

Działanie wspomagające w cukrzycy i dyslipidemii

Liście borówki czernicy stosuje się tradycyjnie jako lek pomocniczy (wraz z odpowiednią dietą), w początkowych stadiach cukrzycy typu II. Podaje się je zwykle razem z innymi roślinnymi surowcami leczniczymi o podobnym działaniu. Zauważono bowiem zdolność obniżania poziomu cukru we krwi przez składniki zawarte w surowcu. Działanie to, znane od wieków w lecznictwie ludowym, zostało niedawno potwierdzone w badaniu na zwierzętach doświadczalnych.

W badaniach in vitro zaobserwowano, że ekstrakty z liści Vaccinium myrtillus hamują aktywność enzymów rozkładających wielocukry do cukrów prostych (α- glukozydaza i α- amylaza). Działanie to przetestowano na myszach zdrowych, otyłych, ze stanem przedcukrzycowym oraz z pełnoobjawową cukrzycą. Zauważono wówczas hamowanie wzrostu poziomu glukozy we krwi po podaniu skrobiowego posiłku. Naukowcy zarekomendowali sprawdzenie tego efektu w warunkach badań klinicznych.

Z racji na to, że w liściach borówki obecny jest kwas chlorogenowy i flawonoidy, sprawdzano, czy ekstrakt z surowca poprawi homeostazę glukozy oraz wrażliwość na insulinę u myszy z otyłością i cukrzycą. W badaniu zauważono pozytywne efekty związane z poprawą wrażliwości na insulinę, hamowaniem syntezy trójglicerydów i zwiększeniem wykorzystania lipidów w wątrobie oraz białej tkance tłuszczowej. Wyciąg z liści zapobiegał hiperglikemii przez poprawę funkcji komórek beta trzustki. Co więcej, zmniejszeniu uległa też masa ciała.

Inne badanie na szczurach pokazało spadek poziomu glukozy we krwi oraz zmniejszenie stężenia trójglicerydów. Badacze postulują, że ekstrakt z liści borówki może okazać się potencjalnie użyteczny w leczeniu dyslipidemii.

Zastosowanie w stanach zapalnych układu moczowego

Wyciągi z liści wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Dodatkowo zawarte w surowcu flawonoidy zwiększają nieznacznie dobową ilość wydalanego moczu oraz rozpuszczonych w nim jonów sodu, potasu oraz innych składników. To wspólne działanie wspomaga leczenie stanów zapalnych układu moczowego.

Zastosowanie w stanach zapalnych układu pokarmowego

Liście czernicy wykazują też właściwości łagodnie zapierające i bakteriobójcze. Mają także działanie ściągające, co przypisuje się zawartym w surowcu garbnikom, a ponadto działają przeciwzapalnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego. Z tego względu podawane w łagodnych przypadkach zaburzeń trawiennych, słabo nasilonych biegunkach oraz nieżytach jelit – zwłaszcza u dzieci i osób starszych.

Dodatkowo napary z liści stosowano także w artretyzmie, słabym krążeniu, hemoroidach oraz stanach zapalnych skóry.

Profesor Ożarowski zaznacza, aby nie stosować liści borówki zbyt długo, ponieważ mogą spowodować „spadek masy ciała, anemię i żółtaczkę”. Trzeba jednak zauważyć, skąd wzięło się takie zastrzeżenie odmienne od wieloletnich doświadczeń ze stosowania zioła w medycynie ludowej. Otóż Komisja Europejska wydała taką opinię, powołując się na badania prowadzone na zwierzętach, którym podawano 1,5 g liści na kg masy ciała. Wystąpiły u nich wówczas wyżej wymienione reakcje. W przeliczeniu na przeciętnego człowieka stanowiłoby to ponad 100 g dziennie (dwie standardowe paczki handlowe na dzień!) przez dłuższy czas. Co istotne, nie stosuje się w leczeniu tak wysokich dawek. Warto jednak zauważyć, że pokłosiem tego obostrzenia jest zarejestrowanie liścia borówki przeznaczonego do sprzedaży w postaci „ziół do kąpieli”.

Cemmunix Herbal zawiera m.in. liście z borówki czernicy >>> https://drlas.pl/cemmunix-herbal-z-witamina-c-na-odpornosc

Przetwory z borówki

Zawartość antocyjanów, jako łatwo ulegających degradacji związków, zmienia się na skutek przetwarzania owoców. Ich ilość obniża, choć nieznacznie, m.in. mrożenie. Z kolei suszenie może zmniejszyć ich zawartość nawet o połowę.

Dobrą zawartość antocyjanów ma sok uzyskiwany poprzez zasypanie owoców cukrem. Z kolei pozyskiwanie go za pomocą sokowirówki powoduje znaczne straty tych składników, ponieważ największe ich ilości znajdują się tuż pod skórką i w samej skórce – pozostają wówczas w wytłokach. Natomiast obróbka termiczna powoduje duże straty, więc najmniej antocyjanów będzie znajdować się w konfiturach czy sokach przygotowywanych na gorąco.

Odwar z liści

W przypadku biegunek lub stanów zapalnych dróg moczowych bierzemy 1 łyżkę liści borówki czernicy i zalewamy półtorej szklanki wrzącej wody. Całość gotujemy łagodnie pod przykryciem przez 5 minut, a następnie odstawiamy na 10 minut i przecedzamy. Małym dzieciom możemy podawać po 1 łyżeczce (5 ml) kilka razy dziennie, dorośli mogą spożywać po 1/4 szklanki kilka razy dziennie między posiłkami. Z liści można również przygotować napar, czyli zalać je wrzątkiem bez gotowania. Napar będzie jednak nieco słabszy niż odwar. 

Odwar z owoców

1-3 łyżki suszonych owoców zalewamy półtorej szklanki gorącej wody i gotujemy 5-7 minut pod przykryciem. Odstawiamy na 10 minut i przecedzamy. Jednorazowa porcja to pół szklanki – w ciągu dnia możemy spożywać go 2-3 razy dziennie po posiłkach jako środek przeciwbiegunkowy. Dzieciom podajemy odpowiednio mniej.

Proszek (mieszanka)

Proszek przeciw glistom jelitowym uzyskujemy przez zmieszanie po 5 g: sproszkowanych owoców borówki czarnej, kwiatów wrotycza i korzeni omanu (można zmieszać je z miodem). Przyjmujemy go na czczo, popijając jedną szklanką wody lub napoju.

Bibliografia

  1. Archana Chatterjee, Taharat Yasmin, debasis Bagchi, Sidney J Stohs; „Inhibition of Helicobacter pylori in vitro by various berry extracts, with enhanced susceptibility to clarithromycin”.
  2. Robert Am, Godeau G, Moati F, Miskulin M; „Action of anthocyanosides of Vaccinium myrtillus on the permeability of the blond brain barier.” 
  3. Gerard Nowak „Surowce roślinne stosowane w chorobach układu krążenia i serca”.
  4. Janina Drozd(B,E,F), Elżbieta Anuszewska(B,E,F) „Czarna jagoda – perspektywy nowych zastosowań w profilaktyce i wspomaganiu leczenia chorób cywilizacyjnych”.
  5. Drozd J, Tautt J. „Badania porównawcze aktywności immunostymujującej Fructus Myrtilli ze związkami o ustalonym działaniu na układ odpornościowy”. 
  6. M.Bilek, T.Dudek, Z.Czerniakowski, P.Staniszewski „Owoc borówki czernicy (Vaccinium myrtillus L.) jako farmakopealny surowiec antocyjanowy”.
  7. I Takacs, A Szekeres, A takacs, D Rakk, M Mezes, A Polyak, L Lakatos, G Gyemant, D Csupor, KJ Kovacs, S Ferenczi; „Wild Strawberry, Blackberry, and Blueberry Leaf Extracts Alleviate Starch-Induced Hyperglycemia in Prediabetic and Diabetic Mice”.
  8. Hua Li, Hye-Mi Park, Hyeon-Seon Ji, Jisu Han, Sang-Kyum Kim, Ho-Yong Park, Tae-Sook Jeong; „Phenolic-enriched blueberry-leaf extract attenuates glucose homeostasis, pancreatic β-cell function, and insulin sensitivity in high-fat diet-induced diabetic mice”.
  9. A Cignarella, M Nastasi, E cavalli, L Puglisi; „Novel lipid-lowering properties of Vaccinium myrtillus L. leaves, a traditional antidiabetic treatment, in several models of rat dyslipidaemia: a comparison with ciprofibrate”.

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię