Rozmaryn stosowany był w medycynie ludowej w leczeniu kolki nerkowej, bolesnego miesiączkowania, łagodzeniu objawów spowodowanych zaburzeniami oddychania. W celach kosmetycznych wykorzystywano go do stymulowania wzrostu włosów. Obecnie wiemy, bo wykazały to badania, że rozmaryn ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, antyoksydacyjne, przeciwmutagenne oraz przeciwcukrzycowe. Zioło pobudza również czynność wydzielniczą żołądka i poprawia trawienie poprzez stymulacje enzymów trawiennych oraz przywraca prawidłową perystaltykę jelit.
Czym jest rozmaryn?
Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis L.) jest cenionym ze względu na swoje właściwości, dosyć powszechnie występującym ziołem. Szeroko stosowany jest w lecznictwie oraz przemyśle spożywczym i kosmetycznym.
Rozmaryn jest rośliną ciepłolubną i rośnie głównie w basenie morza Śródziemnego, w takich państwach jak: Włochy, Francja, Grecja, Hiszpania, czy Tunezja. Możemy go również znaleźć w Stanach Zjednoczonych, Meksyku oraz wybrzeżu Morza Martwego. Bez problemu możemy go również uprawiać w domu jako roślinę doniczkową.
Substancje czynne olejku rozmarynowego
Z rozmarynu na szeroką skalę produkuje się eteryczny olejek rozmarynowy, który otrzymuje się poprzez destylację surowca parą wodną. Destyluje się najczęściej młode, jednoroczne ulistnione gałązki. Metodą destylacji pary wodnej jesteśmy w stanie uzyskać olejek z wydajnością 1-1,5%. Natomiast przy zastosowaniu metody hydrodestylacji z wykorzystaniem ditlenku węgla skład olejku jest zdecydowanie bogatszy w wysokowrzące tlenowe składniki.
Olejek jest zazwyczaj bezbarwny lub lekko żółty, który po czasie zaczyna brunatnieć. Posiada mocny, charakterystyczny zapach ziołowo-drzewny, chłodzący, trochę przypominającym kamforę. Skład chemiczny olejku rozmarynowego może się jednak różnić. Jego właściwości zależą od kilku czynników, takich jak: miejsce uprawy rośliny, gleba, warunków klimatycznych, metod zbioru i ekstrakcji.
Skład chemiczny olejku rozmarynowego to głównie:
- 1,8-cyneol (17-50%);
- borneol (8-20%);
- estry borneolu (2-7%);
- kamfora (10-25%);
- pinen (15-25%);
- verbenon (1-8%);
- terpineol (~12%);
- kamfen (~5%);
- oraz: p-cymen, linalol, geraniol, eugenol, karwakrol, piperyton.
O zastosowaniu olejku rozmarynowego w przemyśle kosmetycznym piszę poniżej.
Zakres działania rozmarynu
Rozmaryn, będący bogatym źródłem substancji aktywnych, wykazuje szereg działań potwierdzonych badaniami.
Rozmaryn przeciw wirusom i bakteriom
Badania porównawcze wykazały, że silniejsze działanie przeciwdrobnoustrojowe wykazuje olejek eteryczny niż ekstrakty wodne czy etanolowe z rozmarynu. Ekstrakty z rozmarynu charakteryzowały się zdolnością hamowania wzrostu bakterii Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa oraz grzybów Candida albicans orazMicrosporum gypseum. Badania pokazały także, że olejek rozmarynowy działa silniej na bakterie Gram dodatnie niż na Gram ujemne.
Działanie antyoksydacyjne rozmarynu
Właściwości przeciwutleniające rozmarynu wynikają z wysokiej zawartości izoprenoidowych chinonów, które działają jako „przerywacze” łańcucha wolnych rodników oraz jako chelatory reaktywnych form tlenu.
Związki fenolowe występujące w handlowych ekstraktach rozmarynu działają jako pierwotne przeciwutleniacze w reakcji z lipidami i rodnikami hydroksylowymi, aby przekształcić je w stabilne produkty. Naukowcy wskazali, że związki te mogą działać jako chelatory jonów metali (Fe+2 zasadniczo), zmniejszając w ten sposób współczynnik tworzenia reaktywnych form pochodzących z tlenu. Z kolei kwas karnozowy i karnozol działają jak silne zamiatacze rodników nadtlenowych. Dodatkowo wpływ obu związków na peroksydację lipidów błonowych jest większy niż efekt wykazywany przez sztuczne przeciwutleniacze.
Powyższe mechanizmy działania mają bardzo ważne znaczenie w przetwórstwie spożywczym. Potencjał antyoksydacyjny rozmarynu naukowcy porównali z takimi substancjami jak witamina C, tauryna oraz witamina E. Okazało się, że rozmaryn był najbardziej efektywnym czynnikiem, powodującym opóźnianie utlenienia się mięsa. Z kolei najskuteczniejszym duetem hamującym oksydację mioglobiny i lipidów w mięsie wołowym był rozmaryn w połączeniu z witaminą C.
Działanie przeciwmutagenne rozmarynu
Do głównych polifenoli występujących w ekstrakcie z rozmarynu (RE) należą diterpeny, kwas karnozowy (CA) i kwas rozmarynowy (RA). To właśnie one zostały najdokładniej przebadane pod kątem działania przeciwnowotworowego.
Bardzo szeroki i obszerny przegląd badań z 2016 roku – działania ekstraktu rozmarynowego na komórki rakowe wykazał, że ekstrakt rozmarynowy i jego polifenole CA i RA mogą być stosowane jako substancje chemiczne do kierowania określonych szlaków prowadzących do zapoczątkowania apoptozy (śmierci) i zmniejszenia przeżywalności tychże komórek. Ponadto CA i RA mogą być stosowane jako nutraceutyki w celu wzmocnienia działania przeciwnowotworowego obecnych chemioterapeutyków.
Ogólnie wykazano, że CA i RA mają różne silne i skuteczne właściwości przeciwnowotworowe. Jednak przed rozpoczęciem badań na ludziach wymagane są bardziej systematyczne badania na zwierzętach. W badaniach na zwierzętach in vivo należy ustalić przede wszystkim:
1. dawki podania,
2. drogę podania,
3. poziom CA, RA i innych bioaktywnych składników ekstraktu rozmarynowego w osoczu,
4. wszelkie możliwe ewentualne skutki toksyczne związane z przewlekłym podawaniem.
Działanie przeciwcukrzycowe rozmarynu
Ostanie badania wykazały, że wyciąg z rozmarynu i jego polifenole (kwas karnozowy i kwas rozmarynowy), mają podobne do insuliny działanie w komórkach docelowych.
Ekstrakt z rozmarynu i polifenole z ekstraktu rozmarynu wykazały również (badanie na modelu zwierzęcym) właściwości ochronne przed hiperlipidemią i hiperglikemią związanych z otyłością i cukrzycą o podłożu genetycznym.
Bardzo obiecujące wyniki badań na zwierzętach in vivo sugerują możliwość wykorzystania ekstraktu z rozmarynu oraz polifenoli z ekstraktu rozmarynu do kontrolowania poziomu glukozy we krwi i cukrzycy.
Rozmaryn a układ pokarmowy
Liście rozmarynu wykazują działanie hamujące na skurcze mięśni gładkich jelit, dróg moczowych oraz żółciowych. Poza tym rozmaryn działa wiatropędnie, ułatwia wydalanie moczu oraz przepływ żółci do dwunastnicy. Surowiec pobudza również czynność wydzielniczą żołądka i poprawia trawienie poprzez stymulacje enzymów trawiennych (obecność goryczki) oraz przywraca prawidłową perystaltykę jelit.
Pozostały zakres działań rozmarynu
- Napar z liści rozmarynu przyjęty w małej ilości ma właściwości wzmacniające, gdyż podwyższa sprawność fizyczną nawet u rekonwalescentów i osób starszych.
- Napar stosowany zewnętrznie rozszerza naczynia włosowate, wywołując łagodne przekrwienie.
- Olejki oraz wyciągi rozmarynowe można stosować w przypadku dolegliwości bólowych mięśni oraz bóli reumatycznych.
- Na rynku dostępne są sole mineralne do kąpieli z dodatkiem olejku rozmarynowego, idealne do regeneracyjnej i relaksującej kąpieli. Polecane są nawet dla sportowców po wyczerpujących ćwiczeniach.
- Ekstrakt z rozmarynu jest często stosowany w aromaterapii w leczeniu stanów lękowych i w celu poprawy zdolności koncentracji.
Rozmaryn w przemyśle kosmetycznym
W przemyśle kosmetycznym stosuje się głównie olejek i ziele rozmarynu. Olejek często stosowany jest do produkcji perfum lub dezodorantów jako środek zapachowy. Jednak nie każdy olejek nadaje się do kompozycji zapachowej perfum. Potrzebny jest do tego celu specjalny olejek po odterpenowaniu z konkretnych odmian rośliny. Proces polega na usunięciu z olejku, metodą chromatografii kolumnowej, węglowodorów mono- i seskwiterpenowych. W ten sposób otrzymywana ciecz ma bardzo delikatny, lekko ziołowy zapach z górną nutką kwiatową a dolną drzewno-balsamiczną.
Ekstrakty z rozmarynu dodawane są do past i płynów do zębów, gdyż wykazują silne działanie przeciwbakteryjne, głównie wobec drobnoustrojów wywołujących próchnicę.
Olejek rozmarynowy i ekstrakty dodaje się także do produkcji kremów, balsamów, płynów do golenia, szamponów, odżywek do włosów oraz mydeł. Ekstrakty te są bardzo cenione w kosmetyce za sprawą działania relaksującego i odżywczego. Włosy po zastosowaniu ekstraktów lub naparów z rozmarynu stają się gładkie, połyskujące, lekko ciemnieją i stymulowane do wzrostu.
Ciekawostka. Jeden z naturalnych środków służących do celów leczniczych i pielęgnacyjnych, wynaleziony przez królową Węgier w XIV wieku to woda kwiatowa lawendowo-rozmarynowa. Stosowana do oczyszczania twarzy i szyi, jak również w celach leczniczych np. do nacierania w przypadku bólu oraz w chorobach reumatycznych. Przepis: trzy części świeżego ziela rozmarynu i jedną cześć ziela lawendy zalewa się spirytusem na 5 cm i stawia na dwa tygodnie w ciemnym miejscu, a następnie zalewa się za każdym razem tyle, co do jednorazowego użytku.
Rozmaryn. Uwaga na możliwe interakcje!
Ogólnie rozmaryn uważany jest za bezpieczne zioło. Niemniej istnieje pewna grupa osób, które powinny zachować ostrożność w stosowaniu produktów z rozmarynu, zwłaszcza jego mocnych wyciągów.
- Kobiety w ciąży i karmiące lepiej, aby nie stosowały naparów oraz leków zawierających mocne wyciągi z rozmarynu, gdyż może on zwiększać ukrwienie macicy oraz przechodzić do mleka. Może to spowodować zaburzenia oddychania i trawienia u niemowląt.
- Przyjmowanie naparów z rozmarynu należy skonsultować z lekarzem w przypadku zapalenia i niedrożności dróg żółciowych, kamicy żółciowej czy niewydolności wątroby.
- Nie zaleca się kąpieli z dodatkiem rozmarynu osobom z otwartymi ranami lub z ostrymi zapaleniami skóry.
To może Cię zainteresować: Zioła w ciąży – sprawdź, po które możesz bezpiecznie sięgać, a których bezwzględnie unikać!
Rozmaryn popularny w kuchni
Rozmaryn jest chętnie wykorzystywany jako przyprawa. Jego smak i zapach są bardzo uniwersalne, dlatego można go stosować do przyprawiania wielu dań. Świetnie sprawdza się do przyprawiania mięs a zwłaszcza wołowiny, wieprzowiny, baraniny oraz drobiu. Można go użyć również do dań rybnych np. do łososia i tuńczyka. Idealnie nadaje się do przyprawiania warzyw np. cukinii, ziemniaków, bakłażana, czy papryki. Dodatkowo rozmaryn można stosować jako przyprawę do sałatek, sosów a nawet deserów.
Olejek rozmarynowy z kolei dodawany jest do konserw mięsnych oraz rybnych jako środek zapachowy, a także środek poprawiający trwałość, ze względu na jego sile działanie przeciwutleniające.
Poniżej dwa przepisy, na zdrowie! 🙂
Brownie z gruszką, rozmarynem i cynamonem
Składniki:
- 2 tabliczki gorzkiej czekolady
- 150 g masła
- 3 jajka
- 1/2 szklanki mąki białej orkiszowej
- 2 łyżki miodu
- 1 gruszka
- 1 łyżeczka rozmarynu
- 1/2 łyżeczka cynamonu
Masło rozpuścić w rondelku na wolnym ogniu, dodać czekoladę i miód i mieszać do uzyskania jednolitej konsystencji. Ostudzić. Jajka ubić na puszysta pianę. Rozmaryn utrzeć w moździerzu na proszek. Gruszkę obrać i pokroić w drobną kostkę. Do ubitych jajek dodawać powoli roztopioną czekoladę z miodem i masłem. Delikatnie wymieszać, potem dodać przesiana mąkę, rozmaryn, cynamon, sól. Całość wymieszać. Wylać masę do formy (może być kwadratowa lub okrągła) i dodać gruszkę, powtykać w ciasto. Piec w temperaturze 180 stopni około 35-40 minut do suchego patyczka.
Rozgrzewająca herbata z rozmarynem
- kubek czarnej herbaty assam
- gałązka rozmarynu
- 2 plasterki imbiru
- szczypta czerwonego pieprzu
- 3 plasterki cytryny
Herbatę zaparzyć razem z rozmarynem i rozgniecionym w moździerzu pieprzem. Dodać cytrynę i imbir. Herbatę można dosłodzić wedle uznania np. miodem.
Bibliografia:
- Kowalska K, Olejnik A, Rozmaryn – roślina zielarska o potencjale terapeutycznym, Borgis – Postępy Fitoterapii, 2010, 2, s. 114-122;
- Nowak K, Jaworska M, Ogonowski J, Rozmaryn – roślina bogata w związki biologicznie czynne, CHEMIK 2013, 67 (2), s. 11-13;
- Nieto G, Ros G, Castillo J, Antioxidant and Antimicrobial Properties of Rosemary (Rosmarinus officinalis, L.): A Review, Medicines, 2018, 5(3), s. 98;
- Moore J, Yousef M, Tsiani E, Anticancer Effects of Rosemary (Rosmarinus officinalis L.) Extract and Rosemary Extract Polyphenols, Nutrients 2016, 8(11), 731;
- Rafael de Oliveira J, Esteves Afonso Camargo S, Dias de Oliveira L, Rosmarinus officinalis L. (rosemary) as therapeutic and prophylactic agent, Journal of Biomedical Science, 2019, 26(5), s. 1-22;
- Naimi M, Vlavcheski F, Shamshoum H, Tsiani E. Rosemary Extract as a Potential Anti-Hyperglycemic Agent: Current Evidence and Future Perspectives, Nutrients 2017, 9(968), s. 1-19;
- Ożarowski A, Ziołolecznictwo, poradnik dla lekarzy, Wydanie III, Warszawa 1982;
- Henryk Różański, Poradnik Fitoterapii, Krosno, 1994.
- ulotka informacyjna produktu leczniczego LIŚĆ ROZMARYNU Rosmarini folium 1g/g, zioła do zaparzania.
