Choroba tarczycy to jedna z najczęstszych diagnoz. Nic więc dziwnego, że coraz częściej podkreśla się wagę diagnostyki i odpowiednio wcześnie wprowadzonej opieki lekarskiej nad pacjentem ze schorzeniami tarczycy. Pierwsze objawy chorób tarczycy są bardzo nieswoiste, bo przecież często czujemy się senni, zmęczeni i zdekoncentrowani. Zapraszam do lektury artykułu na temat diagnostyki związanej z działaniem tego małego, ale jakże ważnego gruczołu, jakim jest tarczyca. 

Czym jest tarczyca?

Tarczyca to gruczoł wydzielania wewnętrznego, odpowiedzialny za produkcję i uwalnianie tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) oraz kalcytoniny, co wpływa na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforanową. Tarczyca znajduje się w przednio-dolnej części szyi i przylega do tchawicy tuż poniżej krtani. U osób dorosłych masa tarczycy wynosi około 15-25 g. Całkowita objętość prawidłowego narządu nie przekracza 18 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn. 

Wspomniana tyroksyna (T4) oraz trójjodotyronina (T3) to hormony wydzielane przez komórki pęcherzykowe. To właśnie pęcherzyki stanowią podstawową jednostkę budulcową, czynnościową i strukturalną tarczycy.

T3 i T4 są magazynowane w obrębie pęcherzyków w połączeniu z tyreoglobuliną (TG), czyli głównym białkiem koloidu wypełniającym owe pęcherzyki. Natomiast w przestrzeniach około- i międzypęcherzykowych znajdziemy komórki C, odpowiedzialne na wydzielanie kalcytoniny. 

Tarczyca jest bardzo dobrze ukrwiona. Wraz z przepływającą przez narząd krwią uwalniane są hormony tarczycowe (T3 i T4), które działają stymulująco na metabolizm, utlenianie i wytwarzanie ciepła, czy metabolizm cholesterolu. Hormony tarczycy będą także pobudzać kurczliwość mięśni, rozwój ośrodkowego układu nerwowego (także w przypadku ciąży) i czynność mięśnia sercowego. 

Wspominana wcześniej kalcytonina, o której pisaliśmy omawiając temat gospodarki wapniowo-fosforanowej jest odpowiedzialna m.in. za wspomaganie wbudowywania wapnia w tkankę kostną. W związku z tym, że kalcytonina była już omawiana we wcześniejszym artykule, dziś skupimy się na pozostałych hormonach. 

Objawy zaburzeń działania tarczycy

Jak wspomniałam wcześniej, z uwagi na pełnione przez hormony tarczycowe funkcje, zaburzenie działania tarczycy daje charakterystyczne objawy:

  1. niedoczynności: męczliwość, spowolnione ruchy, uczucie marznięcia, problemy z koncentracją,
  2. nadczynności: chudnięcie, nadmierna pobudliwość, drżenie rąk, uczucie gorąca, zaczerwienienie twarzy.

Jak widać, tarczyca to ważny narząd. Każde zaburzenie jej funkcjonowania (np. nadczynność, niedoczynność) może mieć bardzo poważne konsekwencje. Aby dobrze zrozumieć, jak działa tarczyca i dlaczego prowadzimy taką, a nie inną ścieżkę diagnostyczną, warto zgłębić się nieco w funkcjonowanie i regulację pracy tego narządu. 

Oś hormonalna

Funkcja wydzielnicza tarczycy podlega na regulacji osi hormonalnej PODWZGÓRZE-PRZYSADKA-TARCZYCA. Bezpośrednio na tarczycę działa tyreotropina (TSH) wydzielana przez przysadkę mózgową, której wzrost stężenia skutkuje zwiększeniem wydzielania T3 oraz T4. Z kolei wydzielanie TSH pobudzane jest przez hormon podwzgórzowy – tyreoliberynę (TRH). Jednak to nie koniec układanki – wydzielanie TSH i TRH podlega hamowaniu przez obwodowe hormony tarczycowe, głównie T3. 

Zaburzenia czynności tarczycy (nadczynność, niedoczynność) można podzielić na:

  1. pierwotne,
  2. wtórne,
  3. jatrogenne (związane ze stosowaniem leków). 

Pierwotne zaburzenia są związane ze zmianami występującymi w samej tarczycy. Natomiast wtórne są związane z nieprawidłową regulacją czynności tarczycy przez przysadkę (drugorzędowe) lub podwzgórze (trzeciorzędowe). 

Synteza i dystrybucja hormonów tarczycowych

Prawidłowa synteza hormonów tarczycowych jest zależna w dużej mierze od odpowiedniej podaży jodu w diecie i w powietrzu. Jod jest transportowany wraz z krwią do tarczycy, gdzie jest gromadzony w specjalnych komórkach – tyreocytach. Tam po utlenieniu jest przyłączany do tyreoglobuliuny. W konsekwencji powstaje monojodotyronina (MIT) i dijodotyronina (DIT), których sprzęganie prowadzi do syntezy T3 i T4. W tym procesie uczestniczy peroksydaza tarczycowa (TPO). 

Hormony we krwi zazwyczaj występują jako cząsteczki związane z białkami osocza, takimi jak:

  1. globulina wiążąca tyroksynę (TBG),
  2. transtyretyna (TTR), znana wcześniej jako prealbumina wiążąca tyrksynę (TBPA)
  3. albumina wiążąca tyroksynę (TBA).

Oczywiście T3 oraz T4 mogą występować także w postaci niezwiązanej z białkami; oznacza się je wtedy jako fT3 oraz fT4 (ang. Free – wolny). To właśnie owe wolne hormony fT3 oraz fT4 zazwyczaj oznacza się w laboratoriach medycznych.

W tkankach organizmu, przede wszystkim w wątrobie, nerkach i mięśniach, T4 ulega reakcji odłączenia cząsteczki jodu, co skutkuje powstaniem T3. Reakcja ta jest warunkowa przez dejodynazy obecne we wspomnianych tkankach. T3 następnie łączy się z odpowiednim receptorem i finalnie wywiera określony efekt, np. metaboliczny. 

Tarczyca – zaburzenia czynności

Zaburza czynności tarczycy dzieli się na nadczynności (hipertyreozy) oraz niedoczynności (hipotyreozy). Warto wiedzieć, że prawidłowe funkcjonowanie tarczycy określane jest jako eutyreoza. Jak wspomniałam wcześniej, zaburzenia te mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. 

Nadczynność tarczycy – najczęstsze objawy

  1. osłabienie,
  2. przyspieszona akcja serca,
  3. nadmierna potliwość,
  4. zła tolerancja ciepła,
  5. spadek masy ciała – pomimo wzmożonego apetytu,
  6. wzmożona pobudliwość emocjonalna,
  7. bezsenność,
  8. biegunki.

Niedoczynność tarczycy – najczęstsze objawy

  1. osłabienie, spowolnienie, senność,
  2. zwolnienie akcji serca,
  3. nadwrażliwość na zimno,
  4. wzrost masy ciała,
  5. sucha, łuszcząca się skóra,
  6. zmatowienie i obniżenie tonu głosu,
  7. obrzęki twarzy i dłoni.

Jeśli obserwujesz u siebie tego typu objawy, nie bagatelizuj problemu, uznając go za typowe przesilenie jesienno-zimowe lub przewlekły stres. Udaj się do specjalisty, który skieruje Cię na odpowiednią ścieżkę diagnostyczną. 

tarczyca | choroby tarczycy

Diagnostyka chorób tarczycy

Zazwyczaj pierwszym krokiem diagnostycznym jest oznaczenie TSH. Często obok tego oznacza się również fT3 oraz fT4. Jednak w przypadku rutynowych badań kontrolnych zazwyczaj poprzestaje się na oznaczeniu TSH. Dzieje się tak dlatego, że nawet jeśli poziomy fT3 oraz fT4 nie są jeszcze zaburzone, to zmiany TSH mogą być już widoczne. Stąd właśnie w przypadku przesiewowych badań często oznacza się jedynie TSH. Prawidłowy wynik takiego oznaczenia pozwala na przyjęcie (z dużym prawdopodobieństwem), że tarczyca pracuje prawidłowo. 

Na pierwszy rzut oka wszystko wydaje się być proste i oczywiste: nadczynność tarczycy to podniesione poziomy fT3 i fT4 przy obniżonym TSH, natomiast niedoczynność to sytuacja odwrotna, gdzie występuje podniesiony poziom TSH przy obniżonych stężeniach fT3 i fT4. Niestety wiele osób ulega temu złudzeniu, próbując samodzielnie stawiać sobie diagnozę. A przecież na wyniki tych oznaczeń wpływ ma tak wiele czynników…

Po pierwsze należy zawsze mieć na uwadze, iż podstawowym surowcem do produkcji hormonów tarczycowych jest jod. A więc jego niedobór uniemożliwi tarczycy produkcję odpowiednich ilości T4 i T3. Pojawią się wtedy objawy niedoczynności, ale niezwiązane z zaburzeniami funkcji samej tarczycy. Tego typu problemów nie leczy się podając od razu hormony tarczycowe, lecz wprowadzając jod – objawy powinny bardzo szybko ustąpić. 

Przeczytaj także: Jod – pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania!

Poziom hormonów tarczycy zależy także od aktywności tkanek, w których T4 jest przekształcana w T3. Podobnie opisywana wcześniej zależność pomiędzy TSH a T3 i T4 nie zawsze jest prosta. Charakteryzuje się ona raczej dużą zmiennością (u różnych osób będzie wyglądała inaczej). Co więcej, TSH maleje we wtórnej i trzeciorzędowej niedoczynności. 

Jak widać interpretacja wyników jest trudna i niekiedy bardzo zawiła. Dlatego tak ważna jest konsultacja wyników oznaczeń laboratoryjnych ze specjalistą. Co więcej, diagnostyka chorób tarczycy to nie tylko TSH, fT3, fT4 i ewentualne TRH – to znacznie więcej!

TSH (tyreotropina, hormon tyreotropowy) – najczulsze badanie wykrywające zaburzenia czynności tarczycy

Oznaczenie stężenia tyreotropiny jest najczulszym badaniem wykrywającymi zaburzenia czynności tarczycy, łącznie z zaburzeniami bezobjawowymi! 

Ze względu na zmienność dobową poleca się, aby próbkę do badania TSH pobierać zawsze o podobnej porze dnia. Wartości referencyjne mogą różnić się w zależności od laboratorium, a wynik należy zawsze interpretować indywidualnie. Zazwyczaj, u większości zdrowych osób TSH kształtuje się na poziomie 0,23–4,2 µU/ml.

TSH to bardzo ważny hormon w ciąży. Odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie organizmu ciężarnej, ale także za rozwój płodu. Większość ginekologów i położników badanie w kierunku określenia poziomu TSH zleca pacjentkom na pierwszej wizycie, w trakcie której potwierdzana jest ciąża, a także kobietom planujących macierzyństwo.

Badanie TSH w ciąży

Sugerowane wartości referencyjne TSH na poszczególnych etapach ciąży to:

  1. pierwszy trymestr: 0,1 – 2, 5 mIU/l, 
  2. drugi trymestr: 0,2 – 3 mIU/l, 
  3. trzeci trymestr: 0,3–3 mIU/l. 

Zadziwiające może być obniżenie wartości referencyjnych dla kobiet w ciąży w stosunku do standardowych norm. Dzieje się tak dlatego, iż w momencie kiedy u kobiety ciężarnej rozwija się nowe życie, dochodzi do gwałtownego wzrostu wydzielania beta-hCG, który częściowo przejmuje funkcje TSH. 

Jeśli więc podejrzewając, że jesteś w ciąży udajesz się do laboratorium by oznaczyć beta-hCG celem potwierdzenia swoich podejrzeń, pamiętaj także od razu o oznaczeniu TSH. Jeśli tylko wartości będą odstawać od wartości referencyjnych, od razu, poza umówieniem wizyty u ginekologa, warto umówić się także na konsultację u endokrynologa. 

Ten artykuł może Cię zainteresować: Ciąża? Sprawdź zapotrzebowanie organizmu na witaminy i minerały!

Warto także mieć na uwadze fakt istnienia zjawiska „opóźnienia przysadkowego”. Wywołanej zmianie stężenia hormonów obwodowych (T3 oraz T4) odpowiada zmiana TSH, która jednak w pełni zachodzi po około 4-6 tygodniach. Jeśli więc przykładowo rozpoczynasz leczenie lewotyroksyną (Letrox, Euthyrox), to nie ma sensu już po pierwszym dniu biec do laboratorium. Zaleca się wykonanie kontrolnego badania właśnie dopiero po upływie 4-6 tygodni leczenia. 

Na poziom TSH mogą wpływać także inne leki, na przykład amiodaron. Z tego względu warto każdorazowo informować lekarza prowadzącego oraz laboratorium, w którym wykonywane jest oznaczenie o wszystkich przyjmowanych lekach.

Co określają badania fT3 (trijodotyronina) i fT4 (wolna tyroksyna)?

Jak wspomniałam wcześniej, większość hormonów tarczycowych występuje w stanie związanym z białkami. Jedynie około 0,05% krążącej T4 oraz 0,3% T3 znajduje się w stanie wolnym, a co za tym idzie wykazuje aktywność biologiczną. 

Oznaczenie stężenia fT4 jest wykonywane w drugiej kolejności, zazwyczaj dopiero po oznaczeniu TSH (kiedy wyniki nie są prawidłowe). Przy czym oznaczając już fT4 zaleca się jednocześnie kolejne oznaczenie TSH tak, by móc dokonać oceny obu tych parametrów z jednego pobrania. 

Dla fT4 wartości referencyjne mieszczą się zazwyczaj w granicach 10-22 pmol/l, dla fT3 około 3,5-9 pmol/l.

Niekiedy obok tych parametrów oznacza się także rT3 (odwrotnej trójjodotyroniny), która w większości powstaje w wyniku obwodowej dejodynacji tyroksyny (T4).

W przypadku nadczynności tarczycy stężenia fT3 oraz fT4 są przeważnie podwyższone. Oczywiście, tak jak już wcześniej zaznaczałam, oznaczenia te są mniej czułe, ale mają też zalety, np. szybciej zmienia się poziom fT3 i fT4 w odpowiedzi na bodźce, takie jak zmiana leków. 

Warto także pamiętać o możliwej subklinicznej, bezobjawowej nadczynności oraz niedoczynności tarczycy – stwierdza się wtedy zmienione wartości TSH, podczas gdy wartości fT3 oraz fT4 pozostają w granicach wartości referencyjnych. 

Przyczyny wzrostu stężenia fT3 oraz fT4

Jako przyczyny wzrostu stężenia fT3 oraz fT4 podaje się:

  1. chorobę Gravesa i Basedowa,
  2. wole toksyczne wieloguzkowe,
  3. gruczolak toksyczny,
  4. przejściowe zapalenie tarczycy (poporodowe, bezobjawowe, wirusowe),
  5. nowotwory tarczycy,
  6. guz przysadki wydzielający TSH,
  7. ciążę,
  8. leczenie tyroksyną,
  9. przyjmowanie preparatów jodu,
  10. leczenie heparyną (indukuje wypieranie T4 z połączeń z białkami),
  11. chorobę Hashimoto (w początkowej fazie choroby, gdy przeciwciała niszczą tarczycę, dochodzi do uwalniania większych ilości fT3 i fT4). 

Najczęstsze przyczyny spadku fT3 i fT4 to: 

  1. choroba Hashimoto,
  2. zapalenie tarczycy,
  3. infekcje tarczycy,
  4. wrodzone defekty syntezy hormonów,
  5. choroby przysadki z niedoborem TSH,
  6. zespoły pozatarczycowe,
  7. guz przysadki,
  8. amyloidoza,
  9. agenezja lub hipoplazja tarczycy,
  10. autoprzeciwciała przeciw tarczycy,
  11. radioterapia tarczycy i szyi,
  12. pooperacyjna niedoczynność,
  13. niedobór jodu,
  14. podawanie niektórych leków. 

Badanie anty-TPO

Badanie „anty-TPO” polega na oznaczeniu poziomu autoprzeciwciał skierowanych przeciwko antygenom tarczycy. Przeciwciała przeciwko peroksydazie  (anty-TPO) są produkowane przez organizm, i już sam fakt podwyższonych stężeń tych przeciwciał pozwala na rozpoznanie choroby autoimmunologicznej. Przeciwciała anty-TPO niszczą tarczycę, prowadząc do niedoczynności w następstwie zapalenia typu Hashimoto i w zanikowym zapaleniu tarczycy.

W przypadku Hashimoto nie oznacza to zmiany leczenia w stosunku do innych niedoczynności tarczycy, ale wymaga znacznie częstszych badań profilaktycznych z uwagi na większe ryzyko rozwoju chorób nowotworowych. 

Obecność  anty-TPO stwierdza się u ponad 95% chorych na chorobę Hashimoto i u około 85% chorych  na chorobę Gravesa-Basedowa. 

Oznaczenie anty-Tg

Przeciwciała (anty-Tg) są przeciwciałami swoistymi w stosunku do tyreglobuliny (Tg), jednego z trzech antygenów tarczycy, które odgrywają rolę w chorobach z autoagresji tarczycy. Tg jest produkowana przez tarczycę i stanowi główny składnik wydzieliny pęcherzyków tarczycy. Z Tg syntetyzowane są główne hormony tarczycy trijodotyronina – T3 i tyroksyna – T4. W niskich stężeniach anty-Tg występują u około 10 % zdrowych osób. 

Przy oznaczeniu anty-TG każdorazowo poleca się wykonywać oznaczenie samej TG.  

Pomiary stężenia anty-TG są istotne w diagnostyce zróżnicowanego raka tarczycy (diagnostyka, monitorowanie leczenia oraz profilaktyka wznowy). Często wzrost stężeń anty-TG u pacjentów onkologicznych jest na ogół pierwszą  oznaką wznowy.

Badania pomocnicze

Oprócz opisanych wcześniej testów stanowiących podstawę diagnostyki ,niekiedy wykonuje się także inne oznaczenia:

  1. test stymulacji wydzielania TSH hormonem uwalniającym (test z TRH),
  2. oznaczenie stosunku T3/rT3,
  3. badanie i oznaczenie białka wiążącego tyroksynę (TBG),
  4. oznaczenie przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (TRAb) oraz przeciwciał blokujących receptor TSH (TBAb),
  5. oznaczenia stężenia tyreoglobuliny (TG: prawidłowo u osób z zachowaną tarczycą 1-30 µg/l; u osób po całkowitym usunięciu tarczycy z powodu nowotworu <1 µg/l),
  6. oznaczenie jodu.

Oprócz wymienionych i opisanych w artykule badań laboratoryjnych drugi niezwykle istotny element stanowią badania obrazowe, w tym podstawowe badanie jakim jest USG i specjalistyczna scyntygrafia z wykorzystaniem znakowanego jodu lub znakowanego Tc.

Pozostałe badania, które warto wykonać przy chorobach tarczycy

Chorobom tarczycy towarzyszą często inne zaburzenia metaboliczne. W związku z tym w diagnostyce tego typu schorzeń poleca się jednoczesne oznaczanie:

  1. poziomu glukozy we krwi,
  2. profilu lipidowego – oznaczenie stężenia całkowitego cholesterolu i jego frakcji: HDL i LDL oraz stężenia trójglicerydów,
  3. elektrolitów: stężenie potasu (K), sodu (Na) i chlorków (Cl),
  4. enzymów wątrobowych: ASPAT, ALAT,
  5. poziomu białka całkowitego i albumin,
  6. stężenia żelaza (Fe).

Podsumowując, pamiętajmy o regularnej diagnostyce chorób tarczycy. Szczególnie jest to ważne w ciąży (w pierwszym trymestrze, kiedy często kobieta jeszcze nie wie, że jest w ciąży). Problem związany z zaburzeniami funkcjonowania tarczycy dotyka bardzo wiele kobiet. Nie należy jednak bagatelizować tematu u mężczyzn. Odpowiednia diagnostyka i wizyta u endokrynologa będą stanowić klucz do skutecznego leczenia.

Pamiętaj, jeśli ciągle czujesz się zmęczony i ociężały, wypadają Ci włosy, a na wadze przybyło kilka kilogramów, pomimo że twoja dieta nie uległa zmianie – nie czekaj, wybierz się do lekarza i laboratorium! 

Miejmy także na uwadze także fakt, że interpretacja oznaczeń laboratoryjnych związanych z tarczycą nie zawsze jest prosta i jednoznaczna. Dlatego tak ważna jest wizyta u specjalisty.

Bibliografia:

  1. Dembińska-Kieć A, Naskalski J.W. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii. Edra Urban & Partner. Wrocław 2017.
  2. Canaris GJ, Steiner JF, Ridgway EC. Do traditional symptoms of hypothyroidism correlate with biochemical disease? J Gen Intern Med 1997;12:544–50
  3. KAPLAN, Michael M. Clinical perspectives in the diagnosis of thyroid disease. Clinical Chemistry, 1999, 45.8: 1377-1383.
  4. MÄNNISTÖ, Tuija, et al. Early pregnancy reference intervals of thyroid hormone concentrations in a thyroid antibody-negative pregnant population. Thyroid, 2011, 21.3: 291-298.
  5. JASTRZĘBSKA-BOHATEREWICZ, Ewa; WOJCIECHOWSKA, Wanda; GARDAS, Andrzej. Place of thyroglobulin antibodies assay in laboratory diagnostic of autoimmune thyroid diseases. Endokrynologia Polska, 2005, 56.1: 30-34.
  6. SZCZEKLIK, Andrzej; GAJEWSKI, Piotr. Interna Szczeklika 2018. Medycyna Praktyczna, 2018.
  7. BRĘBOROWICZ, G. H.; BANASZEWSKA, B. Położnictwo i ginekologia. Wyd. Lek. PZWL: Warszawa, Poland, 2006.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA

1 KOMENTARZ

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię