Fiołek trójbarwny, znany także jako bratek, jest surowcem zielarskim wykorzystywanym od lat w leczeniu i łagodzeniu objawów wielu chorób. Sprawdza się w łagodzeniu przebiegu infekcji dróg oddechowych, działając m.in. wykrztuśnie, napotnie i przeciwzapalnie! Stosuje się go także przy zaburzeniach przemiany materii oraz schorzeniach układu moczowego. Ze względu na zdolność łagodzenia objawów częstego i bolesnego oddawania moczu sprawdzi się w przypadku uciążliwych dolegliwości pęcherza moczowego. Z jego potencjału leczniczego korzysta także dermatologia i kosmetyka. Poznaj właściwości i zastosowanie bratka.
Fiołek trójbarwny – wygląd, występowanie i zbiory
Fiołek trójbarwny (Viola Tricolor L.) jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią. Znany również pod nazwą bratek polny lub kwiat Trójcy Świętej należy do rodziny Violaceae (fiołkowatych). Fiołek trójbarwny jest ziołem dosyć pospolitym, możemy go znaleźć na wielu obszarach Azji i Europy. W Polsce występuje właściwie wszędzie – można spotkać go na łąkach, polach, przydrożach i na wzgórzach.
Bratek kwitnie od kwietna do jesieni, nawet do października. Zbiera się go dwukrotnie – po raz pierwszy w maju i czerwcu, a drugi raz w okolicach października. Podczas zbiorów ścina się tylko zielone, stojące części rośliny, a następnie szybko suszy (surowiec łatwo pleśnieje) w temperaturze 30-40 stopni Celsjusza w miejscach przewiewnych i najlepiej w słoneczne, ciepłe dni. Roślinę przed i po suszeniu należy oczyścić z pożółkłych części oraz odsiać i odrzucić nasiona. Przechowywać w lnianych woreczkach w suchych miejscach.
Fiołek trójbarwny jest rośliną o wyjątkowo uroczym wyglądzie. Jego łodyga może osiągać wysokość 30-35 cm. Liście bratka są ogonowe, a ich dolna część jest kształtu sercowatego, natomiast górna lancetowata o nieco ząbkowanych brzegach. U bratka rozwijają się obupłciowe i pojedyncze kwiaty, które wyrastają z kątów liści. Sama korona kwiatu jest dłuższa od kielicha, płatki mają średnicę od 1-3 cm. Ich górna część ma fioletowo-niebieską barwę, a dolna kremową lub żółtą.
Jakie substancje znajdziemy w fiołku trójbarwnym?
W fiołku trójbarwnym znajdziemy flawonoidy, w tym głównie rutozyd, violutozyd, kwercetynę oraz antocyjany. Roślina zawiera także polisacharydy, glikozydy, w tym saponiny, kwasy fenolowe, pochodne kwasu salicylowego, olejki eteryczne, katechiny oraz kumaryny.
Dobrej jakości surowiec zawiera również substancje śluzowe oraz liczne sole mineralne. Ponadto rodzina Violaceae, a w szczególności właśnie fiołek trójbarwny, uznawane są za bogate źródło naturalnie występujących peptydów makrocyklicznych, tzw. cyklotydów.
Cyklotydy to polipeptydy wytwarzane przez rośliny sześciu niespokrewnionych rodzin botanicznych. Wykazują zróżnicowaną aktywność biologiczną – między innymi działają przeciwdrobnoustrojowo, hemolitycznie, antywirusowo i cytotoksycznie. Ponadto ograniczają aktywność życiową larw roślinożernych owadów, co wskazuje, że są związkami obronnymi. Ostatnie badania donoszą, że cyklotydy działają jako peptydy immunosupresyjne, które hamują proliferację limfocytów T. Pomimo intensywnych prac nad biochemią cyklotydów, wciąż brakuje jednak odpowiedzi na wiele podstawowych pytań z zakresu ich biologii oraz roli i znaczenia w świecie roślin.
Fiołek trójbarwny – właściwości lecznicze
Historia fiołka trójbarwnego jako rośliny leczniczej jest długa i dobrze udokumentowana w europejskiej Farmakopei. W Polsce został objęty przez I, II, III, IV oraz V część Farmakopei.
Fiołek ma właściwości moczopędne, dlatego poleca się spożywać go w przypadku kamicy nerkowej, skąpomoczu, w stanach zapalnych dróg moczowych i pęcherza, kłębuszków i miedniczek nerkowych oraz w różnego rodzaju zaburzeniach oddawania moczu. Będzie pomocny zwłaszcza w przypadku częstego i bolesnego oddawania moczu.
Bratek wykazuje działanie na układ pokarmowy, mianowicie wspomaga wydzielanie żółci, reguluje wypróżnienia oraz przyśpiesza przemianę materii. Dobrze wpływa także na na naczynia krwionośne – zmniejsza łamliwość naczyń krwionośnych i uszczelnia je. Cenne jest również jego działanie na mikrokrążenie krwi, obejmujące letniczki przedkapilarne, właściwe włośniczki i naczynia żylne pokapilarne. Za ten efekt odpowiada głównie zawarta w surowcu rutyna.
Warto podkreślić, że napary z fiołka trójbarwnego wykazują synergistyczne działanie z witaminą C (ułatwiają jej przyswajanie), dlatego warto go łączyć z preparatami zawierającymi właśnie tą witaminę, zwłaszcza w przypadku przeziębienia.
Bratek działa także przeciwalergicznie, przeciwzapalnie oraz wykrztuśnie. Z powodzeniem może być więc stosowany jako naturalny środek wykrztuśny, ułatwiający wydalanie wydzieliny z dolnych i górnych dróg oddechowych.
Bratek to także naturalny środek napotny, rozkurczowy i odtruwający. Ułatwia usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii i oczyszcza organizm z toksyn.
To może Cię zainteresować: Grypa to nie przeziębienie – poradnik skutecznego leczenia.
Wskazania do stosowania fiołka trójbarwnego
Kurację z bratka możemy zastosować w przypadku:
- problemów z układem moczowym
- choroby wrzodowej
- otyłości
- problemów z wypróżnianiem
- zaburzeń trawienia i zatruciach
- problemów z wydzielaniem żółci
- nieżytu dróg oddechowych
- uporczywego kaszlu
- nadciśnienia
- alergii
- reumatyzmu
- gorączki i przeziębienia
Sprawdź także: Gorączka u dziecka to syndrom, którego nie wolno lekceważyć!
Roślina sprawdzi się również w przypadku problemów skórnych, takich jak atopia, trądzik, przebarwienia czy łuszczyca. Dodatkowo można zastosować go w przypadku wystąpienia zapalenia spojówek oraz zapalenia siatkówki i naczyniówki. Używamy go wtedy w postaci okładów, jak i naparów do picia.
Dlaczego warto sięgać po fiołek w chorobach skóry?
W 2014 roku pojawiło się bardzo interesujące badanie dotyczące zastosowania wyciągu wodnego z fiołka trójbarwnego na proliferację, czyli namnażanie się ludzkich limfocytów T, które odgrywają bardzo istotną rolę w przyczynie występowania zapalnych chorób skóry.
Wodny ekstrakt z fiołka hamował proliferację aktywowanych limfocytów poprzez zmniejszenie wydzielania cytokin. Działanie to wynika z zawartości bioaktywnych cyklotydów. To odkrycie może uzasadnić stosowanie preparatów ziołowych z bratka w chorobach związanych z nadczynnością układu odpornościowego.
Oczywiście konieczne są dalsze badania w celu oceny jego siły klinicznej i potencjalnych zagrożeń, jednak otrzymane do tej pory wyniki dają racjonalną podstawę do stosowania ekstraktu z fiołka oraz otwierają nowe możliwości leczenia zapalnych chorób skóry takich jak atopowe zapalenie skóry czy łuszczyca.
Co więcej, bratek łagodzi podrażnienia i minimalizuje cienie pod oczami. Sprawdzi się także przy problemach skórnych takich jak: wysypka, egzema czy liszaj. Można go używać do przemywania, okładów i kąpieli.
Posłuchaj naszego podcastu: Łuszczyca – objawy, diagnostyka i leczenie.
Przeciwwskazania do stosowania fiołka
Przeciwwskazaniem do stosowania bratka jest zaawansowana miażdżyca u osób w podeszłym wieku. Nie ma badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania tego zioła przez kobiety w ciąży i mamy karmiące, dlatego nie powinien być przez nie używany.
UWAGA: w przypadku przedawkowania naparu mogą wystąpić nudności, wymioty lub biegunki.
Zobacz także: Biegunka może mieć wiele przyczyn!
Jak stosować fiołek trójbarwny?
Do leczenia stosuje się głównie ziele bratka (Herba Violae tricoloris), które można kupić w aptece lub sklepach zielarskich. Warto wybierać surowiec w formie sypanej po 50g, ponieważ saszetki mają raczej niewielką wartość terapeutyczną.
Najczęściej stosuje się napar z ziela bratka. Sposób użycia jest bardzo prosty – dwie łyżki surowca zalewamy dwiema szklankami wrzątku i odstawiamy na 20 minut. Pijemy 3-4 razy dziennie po 150 ml. Bratek jest bezpiecznym ziołem, dlatego dzieci ważące 15-20 kg mogą spożywać napary 2-4 razy dziennie po 25-30 ml.
W “Fitoterapiach” dr Różańskiego możemy znaleźć przepis na mieszankę wspomagającą leczenie przy wystąpieniu chorób skórnych:
- ziele fiołka trójbarwnego – 1 łyżka
- korzeń łopianu – 1 łyżka
- ziele skrzypu – 1 łyżka
- ziele pokrzywy – 1 łyżka
- kłącze perzu – 1 łyżka
- korzeń lub ziele mniszka – 1 łyżka
Wszystkie składniki wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 400 ml wrzącej wody i odstawić na 20 minut, a następnie przecedzić. Tak przygotowany napar należy spożywać 4-6 razy dziennie po 200 ml. Dawkowanie: dzieci ważące 4-5 kg – 8,5 ml, 10-15 kg – 28,5 ml, 20-25 kg – 57 ml, 30-35 ml – 85,7 ml, 40-45 kg – 114 ml, 50-55 kg – 142 ml, około 3-4 razy dziennie.
Warto wiedzieć! Efekty lecznicze Viola Tricolor L. występują tylko w przypadku stosowania go regularnie – codziennie minimum 2 razy i długotrwale przez 4-5 miesięcy.
Zobacz również: Ziołolecznictwo w trosce o zdrową psychikę i nie tylko!
Sprawdź również: Czarny bez właściwości – na odporność, wzmocnienie organizmu i stany zapalne.
Bibliografia
- Słomka A., Kuta E., Fiołek trójbarwny – Viola tricolor, Wybrane gatunki polskich metalofitów, 4,4, s. 392-410;
- Grys A., Łowicki Z., Gryszczyńska A., Kania M., Parus A., Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie, Borgis, Postępy Fitoterapii, 2011, 3, s. 191-196;
- Hellinger R. i wsp., Immunosuppressive activity of an aqueous Viola tricolor herbal extract, J Ethnopharmacol, 2014;151(1), s. 299-306;
- Koike A. i wsp., Edible flowers of Viola tricolor L. as a new functional food: antioxidant activity, individual phenolics and effects of gamma and electron-beam irradiation, Food Chem, 2015, 15;179, s. 6-14;
- Kuźnicka B., Dziak M., Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 1988;
- Ożarowski A., Ziołolecznictwo – poradnik dla lekarzy, Wydanie III, Warszawa, 1982;
- Różański H., Zielarstwo i metody fitoterapii, Poradnik Fitoterapii, Krosno, 1993.
- Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa, 1987;
- https://rozanski.li/97/fiolek-trojbarwny-viola-tricolor/
