Wrzos zwyczajny w leczeniu schorzeń dróg moczowych.

Wrzos zwyczajny (łac. Calluna vulgaris, ang. Common Heather; franc. Bruyere commune; niem. Heidekraut) stosujemy głównie w mieszankach wspomagających w leczeniu schorzeń dróg moczowych takich jak zapalenie kłębków nerkowych, zapaleniu miedniczek nerkowych, odmiedniczkowym zapaleniu nerek, zapaleniu pęcherza i kamicy moczowej. Dobrze jest popijać napar z wrzosu jako profilaktykę kamicy nerkowej. Wyciągi z kwiatów wrzosu są też delikatnie przeciwzapalne. Warto poznać bliżej to cenne zioło i przyjrzeć się jego wszystkim właściwościom.

Gdzie można spotkać wrzos zwyczajny?

Wrzos zwyczajny jest rośliną występującą powszechnie na całym świecie. W Polsce znaleźć go możemy na niżu i w niższych partiach górskich, w suchych lasach sosnowych lub brzozowych jako poszycie, na wyrębach czy piaszczystych nieużytkach. Roślina potrzebuje dużo słońca, a rozrastając się, tworzy piękne wrzosowiska. 

Wrzos kwitnie od lipca do października. Według Aleksandra Brücknera, polskiego slawisty, historyka literatury i kultury polskiej, nazwa miesiąca września pochodzi właśnie od kwitnących wtedy wrzosów. Kwiaty wrzosu są głównie różowo-fioletowe, rzadko białe, roślina dochodzi do 80 cm wysokości. Łacińska nazwa „calluna” pochodzi od słowa „zamiatać”, co wiąże się z dawnym jego zastosowaniem w produkcji mioteł.

Wrzos zwyczajny jako cenny surowiec zielarski

Surowiec zielarski stanowi Flos Callunae czyli kwiat wrzosu (inna nazwa to Flos Ericae). Górne części rozkwitających gałązek ścina się w okresie kwitnienia i suszy w temperaturze do 40 stopni, zapewniając cień i przewiew. Po wysuszeniu oddziela się ręcznie kwiaty, a zanieczyszczenia odsiewa na sitach.

Substancje czynne zawarte w kwiatach wrzosu

• garbniki (około 7%),
• flawonoidy (między innymi kwercetyna, mirycytryna),
• glikozyd fenolowy arbutyna (0,3-0,4%),
• olejek eteryczny,
• alkaloid erykodyna,
• kwasy organiczne (m.in. kwas fumarowy),
• goryczka,
• śluzy,
• sole mineralne obfitujące w krzemionkę,
• triterpeny (kwas ursolowy – m.in. przeciwwirusowy, grzybo i pierwotniakobójczy, przeciwbólowy, hamujący procesy kancerogenezy).

W badaniach in vitro wykazano, że ekstrakt wodny z wrzosu wykazał znaczące właściwości przeciwbakteryjne, a szczególnie wrażliwe były szczepy z rodzaju Proteus vulgaris.

1. Arbutyna jest glikozydem fenolowym, który hydrolizuje w środowisku zasadowym do hydrochinonu – właściwego środka aktywnego dezynfekującego drogi moczowe. Reakcja ta nie zachodzi jednak w środowisku kwaśnym i obojętnym. Hamowana jest też przez pochodne kwasu galusowego obecnego choćby w liściach czarnej herbaty. Dla dobrego działania zioła warto więc doprowadzić mocz do odczynu zasadowego (pH 7,2-8,0) – pić więcej płynów, jeść warzywa i owoce, chwilowo zrezygnować z mięsa.
2. Flawonoidy wrzosu wywierają wpływ moczopędny, zwiększają dobową ilość wydalanego moczu. Przy zasadowym pH działanie przetworów wrzosu jest bakteriobójcze (arbutyna, ale i polifenole) oraz nieznacznie rozkurczowe. Daje nam to również działanie odtruwające organizm i zmniejszające obrzęki.
3. Flawonoidy uszczelniają także naczynia krwionośne przez wzmacnianie tkanki łącznej w śródbłonku naczyń (hamują enzymy elastazę i hialuronidazę) – mają działanie przeciwwysiękowe i przeciwobrzękowe.
4. Substancje goryczowe pobudzają nieznacznie wydzielanie soku żołądkowego, są słabo żółciopędne, dzięki czemu ułatwiają trawienie i poprawiają łaknienie.
5. Wyciągi z kwiatów wrzosu są też delikatnie przeciwzapalne.
6. Garbniki wrzosu wykazują działanie słabo hamujące na mikroflorę jelitową, przez co delikatnie regulują jej populację.

Wrzos stosujemy głównie w mieszankach wspomagających w leczeniu schorzeń dróg moczowych takich jak zapalenie kłębków nerkowych, zapaleniu miedniczek nerkowych, odmiedniczkowym zapaleniu nerek, zapaleniu pęcherza i kamicy moczowej. Dobrze jest popijać napar z wrzosu jako profilaktykę przeciw kamicy nerkowej. Nadaje się do użytku w schorzeniach przebiegających ze skąpomoczem, a także jako dodatek oczyszczający organizm w mieszankach ziołowych w leczeniu gośćca przewlekłego, skazy moczanowej, nieżytu żołądka i jelit czy niedokwaśności.

Wrzos zwyczajny w dermatologii

Arbutyna wywiera korzystne działanie na skórę. Przebarwienia na skórze to częsty problem, z którym się zmagamy. Na rynku dostępne są dedykowane temu problemowi kosmetyki. W surowcach zielarskich ważną grupą w tym konkretnym wskazaniu są rośliny zawierające tzw. inhibitory tyrozynazy czyli substancje hamujące enzym konieczny do powstania melaniny. Związki pochodzenia naturalnego wykazujące taką aktywność mają porównywalną bądź nawet wyższą aktywność od stosowanych w medycynie i kosmetyce substancji wybielających. Powstający z arbutyny hydrochinon jest właśnie silnym inhibitorem tyrozynazy, stosowanie samej arbutyny jest jednak bezpieczniejsze.

Badania skuteczności wrzosu zwyczajnego w kosmetykach trwają, ale wyniki nie są jednoznaczne. I nie chodzi tu o działanie samej substancji, a raczej o dostarczenie jej w miejsce działania. Substancja musi bowiem penetrować warstwę rogową naskórka, czyli rozpuszczać się w lipidach. Poza tym konieczne jest odpowiednie pH kosmetyku. Zalecane stężenie w kosmetykach waha się od 2% (a-arbutyna) do 7% (ß-arbutyna).

Do bogatych źródeł arbutyny należą przedstawiciele rodziny wrzosowatych (Ericaceae), takich jak: mącznica lekarska, borówka brusznica i żurawina błotna oraz właśnie wrzos, zawierający około 0,5% arbutyny w kwiatach.

Badanie na zwierzętach hydrożelu zawierającego wyciąg z wrzosu aplikowany na skórę narażoną na promieniowanie UVB wykazało zmniejszenie wskaźników stresu oksydacyjnego, wskaźników stanu zapalnego i uszkodzeń DNA.

Przykłady zastosowań wrzosu w mieszankach ziołowych

Wrzos pod postacią herbatki jest delikatny w zapachu i smaku. Można profilaktycznie sporządzać z niego herbatkę lub mieszać z innymi ziołami.

Leczniczo stosujemy 2-3 łyżki kwiatów wrzosu na dwie szklanki wody. Można zalać je wrzątkiem i odstawić na czas od pół godziny do godziny lub gotować 5 minut i przecedzić. Napar najlepiej trzymać w termosie, podzielić na 2-3 porcje i popijać przed posiłkami jako środek moczopędny i poprawiający trawienie.

Wrzos jest dobrym składnikiem mieszanek:

1. moczopędnej – razem z kwiatami chabra bławatka, kwiatami wiązówki, liśćmi brzozy i zielem połonicznika w równych częściach. Inny skład to równe części kwiatu wrzosu, ziela przytulii, znamion kukurydzy, ziela połonicznika, kwiatu bławatka, owocu kopru włoskiego, kwiatu pierwiosnka, kwiatu wiązówki błotnej i liścia brzozy;
2. goryczowej poprawiającej trawienie, np. z zielem drapacza lekarskiego, zielem dziurawca, liściem mięty pieprzowej, korzeniem mniszka, korzeniem arcydzięgla, kłączem tataraku, zielem krwawnika i koszyczkiem rumianku;
3. stosowanej w kamicy moczowej – mieszanka kwiatów wrzosu, kwiatów wiązówki i ziela rdestu ptasiego (po 50g), a ziela uczepu trójlistkowego i liści mięty pieprzowej (po 25g);
4. w zakażeniu dróg moczowych można zastosować następującą mieszankę: po 50g kwiatów wrzosu i kwiatów nagietka oraz po 25g kwiatów kasztanowca, korzenia omanu, ziela tymianku i kwiatów bzu czarnego. Ta mieszanka będzie działać bakteriobójczo, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie;
5. w zapaleniu miedniczek nerkowych profesor Ożarowski poleca mieszankę ze 100g liści borówki brusznicy, 50g kwiatów wrzosu i ziela skrzypu oraz 20g liści brzozy i liści orzecha włoskiego. Mieszankę należy zaleć ciepłą wodą na godzinę, a następnie gotować powoli pod przykryciem 3 minuty, odstawić na 10 minut i przecedzić. Należy ją wypić w ciągu dnia, podzieliwszy na 3-4 porcje.

Takich ciekawych mieszanek jest więcej, warto szukać ich w literaturze. Przetwory z kwiatów wrzosu stosowane w zalecanych dawkach nie wywierają szkodliwego działania.

Bibliografia:

1. „Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy pod redakcją doc. dra hab. Aleksandra Ożarowskiego”
2. Aleksander Ożarowski Wacław Jaroniewski „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”
3. Magdalena Majdan „Surowce roślinne na przebarwienia”
4. E.D. Olteanu, A. Filip, S. Clichici, D. Daicoviciu, M. Achim, I. D. Postescu, P. Bolfa, L. Bolojan, L. Vlase, A. Muresan „Photochemoprotective effect of Calluna vulgaris extract on skin exposed to multiple doses of ultraviolet B in SKH-1 hairless mice”
5. D.M. Vucić, M.R. Petković, B.B. Rodić-Grabovac, O.D. Stefanović, S.M. Vasić, L.R. Comić „In vitro activity of heather [Calluna vulgaris (L.) Hull] extracts on selected urinary tract pathogens”