Zmiany klimatyczne mają i będą miały poważne konsekwencje nie tylko dla gospodarki, ale przede wszystkim dla naszego zdrowia. Co grozi nam przez ciągle postępujące zmiany klimatu i czy możemy uniknąć ich zdrowotnych skutków?
Zmiany klimatu i ich zdrowotne skutki
W ostatnim obserwuje się wzrost nagłych zjawisk pogodowych, będących następstwem postępujących zmian klimatycznych. Według danych Straży Pożarnej co roku w Polsce odnotowuje się 5 tys. zagrożeń związanych z podniesieniem się poziomu wód i aż 25 tys. związanych z obfitymi opadami.
Nagłe zjawiska pogodowe, takie jak: powodzie, silne opady deszczu i śniegu (także zamiecie śnieżne), porywisty wiatr i wezbranie wód, skutkują nie tylko rozległymi zniszczeniami, ale także wpływają na stan zdrowia i kondycję psychiczną społeczeństwa.
Zjawiska powodujące szkody dla zdrowia wiążą się także ze zmieniającą się temperaturą i emisją gazów cieplarnianych. W ostatnich kilkudziesięciu latach (1960-2018) obserwuje się zmianę liczby dni gorących na dekadę. W Polsce jest to około 7-8 dni gorących więcej w skali jednego dziesięciolecia.
Klimatyczne wskaźniki zdrowotne powiązane z wzrostem temperatury to: dni gorące, fale upałów, noce tropikalne (temperatura powyżej 20 stopni Celsjusza), temperatura wody oraz warunki rozwoju wektorów.
Zdrowotne, społeczne i lokalne skutki zmian klimatu, w tym zmian temperatury powietrza i emisji gazów cieplarnianych:
- fale upałów
- fale zimna
- susze
- osunięcia gruntu
- ekstremalne zdarzenia powodujące szkody psychospołeczne (uszczerbek na zdrowiu lub utratę życia)
Średnia temperatura powietrza na terenie Polski waha się od 5 do 9 stopni Celsjusza, w zależności od obszaru. Najcieplejszą częścią kraju jest południowy-zachód, a najchłodniejszą północno-wschodnia – zwłaszcza Suwalszczyzna i tereny górskie. Ze średnią temperaturą powietrza wiąże się okres wegetacji, który wydłuża się na terenach cieplejszych.
Wydłużony okres wegetacji może sprzyjać wydłużeniu czasu pylenia roślin, co ma duże znaczenie dla alergików!
Nagłe skutki zdrowotne
To przede wszystkim incydenty powstałe podczas samych zdarzeń pogodowych, będących następstwem zmian klimatu. Mowa tu o:
- urazach,
- nagłych zdarzeniach kardiologicznych (zawał serca),
- zapaleniu płuc,
- przedwczesnym porodzie.
Przewlekłe skutki zdrowotne
Do przewlekłych skutków zmian klimatu należą:
- choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze i zawał serca). Według danych z Nowego Orleanu, dwa lata po przejściu huraganu Katrina odnotowano większą liczbę pacjentów z incydentami kardiologicznymi. Okazuje się, że to zjawisko spowodowało, że więcej osób paliło papierosy i miało gorsze wyniki badań).
- choroby metaboliczne (cukrzyca i hipercholesterolemia)
- choroby układu oddechowego (astma, zapalenie płuc i oskrzeli)
Problemy psychiczne
To głównie: syndrom stresu pourazowego, wyczerpanie psychiczne, lęki i depresja, wynikające z postrzegania katastrofy jako problemu finansowego, bezrobocia, zniszczeń i ograniczenia dostępu do usług medycznych, społecznych oraz utraty pracy.
Umieralność
Zmiany klimatu (głównie wzrost temperatury oraz liczby dni gorących) i ich następstwa mogą skutkować także wzrostem umieralności. Wynika to przede wszystkim z większego narażenia na rozwój chorób klimatozależnych, m.in. udarów cieplnych i słonecznych, chorób odkleszczowych i przenoszonych przez owady oraz chorób kardiologicznych.
Według WHO zmiany klimatu skutkują obecnie ponad 140 tys. zgonów rocznie, głównie w Afryce i Południowo-Wschodniej Azji. Szacuje się, że do 2030 roku liczba ta może przekroczyć 250 tys.!
Ekstremalne zjawiska pogodowe a wpływ na zdrowie i społeczeństwo
Większy udział w liczbie zgonów mają dni umiarkowanie chłodne. To skomplikowane zjawisko, wciąż nie do końca poznane. Zmiany klimatu w tym przypadku mogą mieć jednak pozytywny wydźwięk, ponieważ liczba zgonów spowodowanych chłodami może ulec zmianie, pomimo że ryzyko paradoksalnie jest znacznie większe na terenach, gdzie odnotowuje się ekstremalnie wysokie temperatury.
Społeczeństwa w różnym stopniu są zaadaptowane do temperatur, w zależności od umiejscowienia geograficznego. Dla przykładu mieszkańcy Sztokholmu będą mniej narażeni na wpływ niskich temperatur niż ludzie żyjący w Londynie.
Z kolei opady w latach 1960-2015 stopniowo zmniejszały się na terenie naszego kraju. Klimatycznymi wskaźnikami związanymi z opadami są: suma opadów, ich intensywność oraz okresy suszy, a także warunki rozwoju wektorów. Średnia suma opadów na terenie Polski wynosi około 600 mm, a większość z nich przypada na okres letni. Na ich wielkość wpływa wysokość bezwzględna, ukształtowanie terenu oraz kierunek i rodzaj mas powietrza.
Zmiany klimatu skutkują także powodziami które stanowią poważne zagrożenie dla społeczeństwa.
Warto wspomnieć również o deszczach nawalnych, które powodują powodzie i podtopienia. Z kolei brak opadów może skutkować suszami, będących zagrożeniem dla bezpieczeństwa żywnościowego. Zmiana temperatury wody na skutek zmian klimatu wiąże się z kolei różnego rodzaju chorobami wodozależnymi i rozprzestrzenianiem się sinic, które są zagrożeniem dla zdrowia (toksyny wydzielane przez sinice mogą wywołać zatrucie). Trzeba mieć świadomość, że niosą za sobą także skutki ekonomiczne, związane z usuwaniem skutków zmian klimatu i wypłacaniem odszkodowań. Bardzo często pomijane są koszty związane z ochroną zdrowia i zmianami w ekosystemach, czy materialne – związane z dziedzictwem kulturowym.
Szacuje się, że w 2050 roku koszty skutków zmian klimatu będą wynosić 550 mld euro!
Zagrożeniem są także silne wiatry (silne porywy wiatru i zjawiska ekstremalne m.in. nawałnice), które również są skutkiem postępujących zmian klimatycznych. Na przestrzeni czasu można zaobserwować zwiększoną częstotliwość ich występowania (Bory Tucholskie w 2017 r.)
Zmiany klimatu i ekstremalne zjawiska pogodowe – skutki
Ekstremalne zjawiska pogodowe wynikające ze zmian klimatu niosą za sobą szereg konsekwencji i przekładają się zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne:
- zdrowie fizyczne: zmiany w kondycji, w sprawności oraz poziomie aktywności, choroby związane z upałami, alergie, większa podatność na choroby wodozależne i przenoszone przez owady
- zdrowie psychiczne: stres, depresja, niepokój, smutek i uczucie straty
- skutki społeczne: narastająca agresja, większa przemoc i przestępczość, niestabilność społeczna, a także mniejsze poczucie przynależności (spójności społecznej)
Zmiany klimatyczne a działania adaptacyjne
W celu zapobiegania zmian klimatycznych wprowadza się działania adaptacyjne. Wiele krajów europejskich, w tym Polska, przyjmuje strategiczne plany adaptacyjne. Polegają one m.in. na: zazielenianiu terenów, budowaniu odwodnień oraz zielonych ścian, skwerków i parków.
Działania adaptacyjne to również alerty i systemy ostrzegawcze przed nagłymi zjawiskami pogodowymi.
Należy przede wszystkim działać lokalnie i dostosowywać zmiany oraz działania adaptacyjne do potrzeb danego terenu. Dzięki temu będą bardziej skuteczne dla klimatu i społeczeństwa.
Wspólnota Europejska, Europejska Fundacja Nauki oraz WHO wyróżniły 11 obszarów badawczych w dziedzinie zdrowia środowiskowego:
- zmiany klimatyczne (ubytek ozony stratosferycznego)
- wpływ czynników środowiskowych na funkcje poznawcze
- dzieci i wypadki
- zanieczyszczenia pyłowe powietrza
- jakość powietrza w pomieszczeniach zamkniętych i zdrowie
- jakość wód i woda pitna
- substancje zaburzające gospodarkę hormonalną
- ocena skutków zdrowotnych narażenia na czynniki immunotoksyczne
- ocena ryzyka chemicznego i związane z nim problemy toksykologiczne
- społeczne zróżnicowanie w oczekiwanej jakości zdrowia w Europie
- funkcje poznawcze jako mediator oddziaływania środowiska na zdrowie
To może Cię zainteresować: Smog jest problemem. Stwórzmy więc przyjazny mikroklimat we własnym domu!
Artykuł powstał na podstawie konferencji „Wpływ zmian klimatu na stan zdrowia – identyfikacja i ocena zagrożenia czynników klimatycznych oraz klimatozależnych”, zorganizowanej przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
