Żyworódka pierzasta w medycynie ludowej miała dość szerokie zastosowanie — zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Stosowana ją jako naturalny środek przeciwgorączkowy, przeciwkaszlowy, przeciwwrzodowy oraz w przypadku zapalenia stawów. Z kolei w medycynie chińskiej była środkiem przeciwwymiotnym. Co o jej właściwościach mówią współczesne badania naukowe? Postanowiliśmy to sprawdzić.
Żyworódka – charakterystyka
Kalanchoe pinnata, czyli żyworódka pierzasta, cieszy się ostatnio coraz większym zainteresowaniem. Liczba badań nad jej działaniem farmakologicznym (leczniczym) na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat znacznie wzrosła. Roślina ta naturalnie występuje na terenach tropikalnych oraz subtropikalnych w Afryce, Azji i Ameryce Północnej.
Żyworódka pierzasta należy do rodziny gruboszowatych (Crassulaceae), która obejmuje ponad 30 rodzajów i około 1500 gatunków.
W Polsce oraz Europie rozpowszechniły się głównie trzy gatunki domowe:
- kalanchoe pinnata, znana także jako żyworódka pierzasta
- kalanchoe daigremontiana
- oraz kalanchoe blossfeldiana
Uprawa w warunkach domowych nie jest trudna. Roślina wymaga słonecznego stanowiska, ale nie lubi bezpośredniego nasłonecznienia.
Żyworódka pierzasta jest rośliną wieloletnią. Jej łodyga jest prosta oraz pojedyncza i osiąga wysokość od 30 do 100 cm. Liście żyworódki mają kształt lancetowaty, o spiczastym kształcie i są dosyć mięsiste. Charakteryzują się ciemnozielonym kolorem i niekiedy mogą pojawić się na nich fioletowe lub brunatne plamki. Bardzo charakterystyczną cechą są również ich ząbkowane brzegi z purpurowymi rozmnóżkami pąkowymi (tzw. bulbillami), które mają także funkcję do rozmnażania wegetatywnego rośliny.
W kontekście badań naukowych najczęściej bada się dwa gatunki – Kalanchoe pinnata i Kalanchoe daigremontiana. Są one także najbardziej rozpowszechnione w Europie.
Morfologia liści tych dwóch gatunków jest różna. Co interesujące, w badaniu porównawczym wykazano, że w soku z Kalanchoe pinnata stężenie poziomu witaminy C może być nawet czterokrotnie wyższe niż w soku z Kalanchoe daigremontiana.
Żyworódka – skład chemiczny
Żyworódka charakteryzuje się wysoką zawartością flawonoidów (pochodnych kwercetyny, kaempferolu, mirycetyny, izoramnetyny i patuletyny), alkaloidów, kwasów fenolowych, saponin oraz garbników.
Warto zaznaczyć, że występujące w niej bufadienolidy odpowiadają za wiele działań farmakologicznych tej rośliny.
Jak dowodzą badania naukowe, związki bufadienolidowe mają działanie przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwutleniające i kardiotoniczne.
Dodatkowo żyworódka bogata jest w witaminę E (w formie β-, γ- i δ-tokomonoenolu oraz α-, γ- i δ-tokoferolu), oraz minerały takie jak wapń, sód i potas. Poza tym jest bogatym źródłem witaminy C.
Sprawdź także: Potas – kiedy powinniśmy rozważać jego suplementację?
Właściwości i zastosowanie żyworódki
Naturalny kwas askorbinowy (witamina C) zawarty w kalanchoe ma istotne znaczenie dla funkcjonowania organizmu, tj. tworzeniu się substancji międzykomórkowych w całym ciele, w tym kolagenu, macierzy kostnej czy zębiny, co również odpowiada za właściwości wspomagające gojenie się ran. Kwas askorbinowy dodatkowo ma działanie antyoksydacyjne (wymiata wolne rodniki), wspomaga organizm w schorzeniach sercowo-naczyniowych oraz pomaga w leczeniu przeziębienia.
Żyworódka w medycynie tradycyjnej
W medycynie ludowej żyworódkę stosowano jako naturalny środek przeciwgorączkowy, przeciwkaszlowy, przeciwwrzodowy oraz w przypadku zapalenia stawów. Z kolei w medycynie chińskiej podawano ją jako specyfik przeciwwymiotny oraz przeciwkaszlowy.
Tradycyjne zalecenia stosowania tych roślin obejmują szeroki zakres różnych schorzeń, w tym:
- wrzody żołądka,
- kamicę nerkową,
- reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
- infekcje bakteryjne i wirusowe,
- choroby skóry,
- przeziębienie.
Zakres działań potwierdzony współczesnymi badaniami
Choć dużo mówi się o wyjątkowych działaniach prozdrowotnych żyworódki, należy jednak podkreślić, że terapeutyczne zastosowanie Kalanchoe jest mocno ograniczone brakiem dowodów klinicznych. Przeprowadzono oczywiście pewne obserwacje eksperymentalne na zwierzętach — efekty toksyczne żyworódki wiązały się głównie z konkretnym gatunkiem i dawką.
Wstępne badania in vitro potwierdzają, że liście i sok z różnych odmian Kalanchoe wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe. Dodatkowo mogą być stosowane jako preparaty przeciwzapalne i antyseptyczne, a także służą leczeniu dysfunkcji układu krążenia, cukrzycy oraz niektórych nowotworów i chemioprofilaktyki.
Właściwości lecznicze tych roślin wiążą się głównie z bardzo wysokim poziomem związków bioaktywnych, takich jak: flawonole, glikozydy kwasu fenolowego, kwercetyna flawonoidowa i kwercytryna. Należy przy tym pamiętać, że głównymi związkami bioaktywnymi w gatunkach Kalanchoe są bufadienolidy (szczegółowe wyjaśnienie poniżej) i ich glikozydy, które pomimo wielu możliwości zastosowań medycznych mogą być również toksyczne i skutkować wystąpieniem działań niepożądanych.
Badania potwierdziły również, że ekstrakt metanolowy z żyworódki pierzastej ma właściwości przeciwwrzodowe, a wysoka zawartość flawonoidów i fenoli, która odpowiada za reakcje z wolnymi rodnikami tlenowymi, sprawia, że związki te traktowane są jako pierwszorzędowe przeciwutleniacze.
Z kolei w innym badaniu wykazano, że ekstrakt z żyworódki pierzastej hamuje wzrost Helicobacter pylori, działając jako przeciwutleniacz i chroniąc błonę śluzową żołądka przed reaktywnymi formami tlenu, powstającymi podczas infekcji. Badanie przeprowadzono na myszach, które zaszczepiono zawiesiną zawierającą Helicobacter pylori, a następnie podawano im kolejno: 125, 250, 500 mg/kg ekstraktu roślinnego lub 500 mg/kg ciprofloksacyny (lek przeciwbakteryjny) przez siedem dni. W siódmym dniu obserwacji odnotowano, że efekt kolonizacji bakterii błony śluzowej żołądka spadł z 100% do 17% w grupie zwierząt otrzymujących najwyższą dawkę związków roślinnych oraz ciprofloksacynę.
To może Cię zainteresować: Co warto wiedzieć o bakterii Helicobacter pylori?
Związki bufadienolidowe – charakterystyka
Bufadienolidy to grupy związków organicznych, które wykazują różnorakie działania farmakologiczne, między innymi:
- przeciwnowotworowe
- kardiotoniczne
- przeciwzapalne
Warto wiedzieć! Niekontrolowane podawanie tych substancji może jednak skutkować wystąpieniem działań niepożądanych.
Pierwsze badania biochemiczne wykazały, że frakcja bogata w bufadienolidy hamuje działanie enzymu — trombiny przy wszystkich zastosowanych stężeniach badanego preparatu. To końcowy enzym aktywujący krzepnięcie innego białka — fibrynogenu, które pod wpływem trombiny może tworzyć groźny dla życia zakrzep. Szersze zastosowanie tych związków wymaga jednak dalszych badań, mających na celu wyjaśnienie wpływu bufadienolidów na zdrowie i określenie bezpiecznej dawki dla pacjenta.
Zawartość bufadienolidów w roślinie zależy od gatunku żyworódki i różni się w zależności od części rośliny. Trudno jest więc dokonać jednoznacznego pomiaru zawartości tych związków. Aby to zrobić, trzeba wykonać dokładną standaryzację.
W bazach danych, takich jak: Pubmed, Scopus, ScienceDirect/Elsevier czy Springer Link/ICM nie znaleziono informacji na temat badań na zwierzętach lub badań klinicznych dotyczących działania terapeutycznego bufadienolidów izolowanych z Kalanchoe. Są to dane z 30 marca 2017 roku.
Biorąc pod uwagę fakt, że żyworódka ma dość wąski indeks terapeutyczny, a większość badań była przeprowadzana in vitro, na obszarze Unii Europejskiej nie zaleca się jej do stosowania wewnętrznego. Dodatkowo obecność bufadienolidów może przyczynić się do ryzyka powstania kardiotoksyczności.
Żyworódka w kosmetyce
Roślina ma bardzo szerokie zastosowanie w kosmetyce ze względu na swoje działanie przeciwzapalne. Wyciąg z żyworódki pierzastej pomaga w rozjaśnianiu cery, wykazuje właściwości nawilżające i odżywcze, delikatnie napina skórę, a także działa przeciwtrądzikowo i przeciwwysiękowo (m.in. na trudno gojące się rany, oparzenia czy obrzęk). Hamuje też łojotok, zapobiega wypadaniu włosów i wykazuje właściwości regenerujące.
Roślina sprawdzi się również przy trądziku różowatym i rumieniu. Ponadto likwiduje przebarwienia i zapobiega rozwojowi niektórych bakterii i grzybów.
Na polskim rynku możemy znaleźć głównie sok z żyworódki do miejscowego przemywania skóry lub okładów. Bez problemu także można kupić maść z żyworódki, krem, żel czy spray do ciała.
To może Cię zainteresować: Pielęgnacja skóry trądzikowej. Poznaj 7 najczęstszych mitów!
Bibliografia
- Chanaj-Kaczmarek J., Ulikowska M., Dudek-Makuch M., Badania nad aktywnością biologiczną soku z liści Kalanchoe daigremontiana; Borgis, Postępy Fitoterapii, 2019, 20(1), s. 3-9;
- Zawirska-Wojtasiak R. i wsp., Vitamin C and aroma composition of fresh leaves from Kalanchoe pinnata and Kalanchoe daigremontiana; Sci Rep, 2019 Dec 24;9(1):19786;
- Stefanowicz-Hajduk J. i wsp., Biological activities of leaf extracts from selected Kalanchoe species and their relationship with bufadienolides content; Pharm Biol, 2020 Dec;58(1):732-74;
- Kołodziejczyk-Czepas J., Stochmal A., Bufadienolides of Kalanchoe species: an overview of chemical structure, biological activity and prospects for pharmacological us; Phytochem Rev, 2017;16(6):1155-1171; Kuźnicka B., Dziak M., Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 1988
- Nowak S., Zastosowanie żyworódki pierzastej w produktach kosmetycznych, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, file:///C:/Users/kocio/Desktop/streszczenie.pdf;
- https://rozanski.li/2309/zywordka-pierzasta-bryophyllum-pinnatum-lamarck-oken-w-medycynie-ludowej
- Siwińska M., Mucha M., Pyrzanowska A., Szlaur M., Fitoterapia w profilaktyce w wspomaganiu leczenia zakażeń helicobacer pyroli; POSTĘPY MIKROBIOLOGII – ADVANCEMENTS OF MICROBIOLOGY, 2021, 60 (2), s. 161–172.
