Początkiem układu pokarmowego i miejscem, w którym rozpoczyna się proces trawienia jest nasza jama ustna. Pisaliśmy o niej w pierwszym z serii artykułów poświęconych działaniu układu trawiennego. Następnie wyjaśniliśmy rolę żołądka w całym procesie. Nieco później zajęliśmy się dwunastnicą i spływającymi do niej sokami trawiennymi, których obecność warunkuje strawienie i wchłonięcie potrzebnych organizmowi składników pokarmowych. W naszej drodze przez przewód pokarmowy podążamy dzisiaj dalej – od dwunastnicy w głąb jelita cienkiego.
[aktualizacja: 02’2021]
Jelito cienkie – poza tym, że bierze udział w trawieniu i wchłanianiu – jest też największym narządem wewnątrzwydzielniczym organizmu i najważniejszym narządem układu odpornościowego.
Jelito cienkie – umiejscowienie i budowa
W skład jelita cienkiego wchodzi dwunastnica, jelito czcze (długość ok 2,5m) i jelito kręte (długość ok 3,5m). Zajmuje środkową część jamy brzusznej, po bokach i od góry otacza je okrężnica. Jelita są połączone krezką – błoną, która je utrzymuje. W krezce z kolei mieszczą się naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy zaopatrujące jelito cienkie.
Jelito cienkie ma długość około 5-6 m, a jego średnica (światło jelita) to około 3 cm. Od jelita grubego oddziela je zastawka krętniczo-kątnicza – fałd błony śluzowej mający zapobiegać cofaniu się treści pokarmowej.
Ściana przewodu pokarmowego składa się z trzech warstw-błon (od środka):
- śluzowej z tkanką podśluzową. Błona śluzowa zbudowana jest z nabłonka jednowarstwowego walcowatego, blaszki właściwej błony śluzowej oraz blaszki mięśniowej błony śluzowej.
- mięśniowej, która składa się z warstwy podłużnej (od zewnątrz), okrężnej (wewnątrz) oraz warstwy mięśniowej błony śluzowej.
- surowiczej (otrzewnej), to „worek” wyścielający ściany jamy brzusznej i miednicy małej (otrzewna ścienna) i pokrywający obecne tam narządy (otrzewna trzewna). W worku tym znajduje się płyn surowiczy. Budowa taka umożliwia wzajemne przesuwanie się narządów względem siebie w trakcie zmiany położenia ciała oraz podczas oddychania. Umożliwia także ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego.
Droga pokarmu w jelicie cienkim
Jak tylko pokarm dostaje się do jelita cienkiego, okrężne mięśnie najpierw kurczą się i dzielą jelito na segmenty. Inne mięśnie, znajdujące się między tymi segmentami, również się w tym samym czasie kurczą, tworząc jeszcze mniejsze segmenty. Następnie rozluźnia się pierwszy zestaw mięśni. Rezultatem tej tak zwanej rytmicznej segmentacji, odbywającej się około 12-16 razy na minutę jest wprawienie w ruch płynnej masy znajdującej się w jelicie.
Jednocześnie mięśnie podłużne na zmianę kurczą się i rozluźniają tak zwanymi ruchami wahadłowymi; w rezultacie treść żołądka dokładnie miesza się z sokami trawiennymi jelita. Następnie ta mieszanina zostaje przepchnięta w dół jelita cienkiego przez ruchy perystaltyczne – fale skurczów przepływające od dwunastnicy do krętnicy.
Struktury jelita cienkiego zwiększające jego powierzchnię chłonno-wydzielniczą
Pofałdowane, różnorodne struktury jelita cienkiego (wymienione poniżej) zwiększają jego powierzchnię chłonno-wydzielniczą, co pozwala lepiej wchłaniać potrzebne organizmowi składniki odżywcze.
Fałdy Kerkringa
Fałdy Kerkinga powstają w wyniku uwypuklenia się błony podśluzowej w kierunku światła jelita. W jelicie cienkim przebiegają okrężnie w stosunku do długiej osi jelita. Zaczynają pojawiać się w części zstępującej dwunastnicy, szczególnej rozbudowie ulegają w obrębie jelita czczego. Stopniowo ich ilość i wysokość zmniejsza się w jelicie krętym, a od połowy tego odcinka jelita zanikają całkowicie. Fałdy zwiększają powierzchnię chłonną około dwukrotnie.
Kosmki jelitowe
Kosmki posiadają kształt palczastych uwypukleń blaszki błony śluzowej właściwej w kierunku światła jelita. Około ośmiokrotnie zwiększają powierzchnię jelita.
Mikrokosmki
Mikrokosmki są wypustkami cytoplazmy wolnej powierzchni komórek nabłonka, zwiększają około dwudziestokrotnie powierzchnię jelita. Jak widać powierzchnia wewnętrzna jelita jest dużo większa niż wynikałoby to z prostego rachunku (długość jelita pomnożona przez obwód). Przyjmuje się, że wynosi ona od 200 do 400 m².
Skomplikowana budowa powierzchni wewnętrznej jelita przedłuża czas kontaktu płynu z enterocytami (komórkami jelita cienkiego, budującymi nabłonek błony śluzowej jelita. Enterocyty biorą udział w procesie wchłaniania z jelita cienkiego do krwi – warstwa płynu odżywczego najbliższa błonie jelita ma charakter praktycznie wody stojącej. Daje to jelitu więcej czasu na pobranie potrzebnych substancji odżywczych!
Konsekwencje uszkodzeń błony śluzowej jelita cienkiego
Struktura błony jelitowej jest bardzo delikatna i jej uszkodzenie ma poważne konsekwencje, m.in.:
- zmiany we wchłanianiu substancji odżywczych, obronie przed mikroorganizmami, czy toksynami,
- nieprawidłowa praca układu immunologicznego i nerwowego.
Jednocześnie dzięki sprawnym mechanizmom odnowy komórkowej, uszkodzenia, czy nadżerki mają szansę się wygoić.
Jelito cienkie – najważniejszy narząd układu odpornościowego
Jelito jest miejscem, w którym następuje trawienie i wchłanianie substancji odżywczych. To także miejscem, w którym musi nastąpić odróżnienie substancji dla nas właściwych od tych, które mogą przynieść nam szkodę.
Dlatego też dochodzi tutaj do bezpośredniego kontaktu komórek układu immunologicznego z antygenami pochodzącymi z zewnątrz. Są to np. bakterie, składniki pożywienia, co pozwala na ciągłe doskonalenie i rozwój pamięci immunologicznej.
Przeczytaj także: Jak skutecznie zadbać o dobre trawienie?
Mikroorganizmy bytujące w układzie pokarmowym
W układzie pokarmowym na powierzchni błon śluzowych znalazła sobie środowisko do życia duża ilość mikroorganizmów. W zależności od odcinka układu pokarmowego i panujących w nim warunków skład bytujących szczepów i ich ilość się różni.
- Najmniej jest ich w żołądku i dwunastnicy, bo mają tam trudniejsze warunki do życia. Potem stopniowo ich ilość rośnie.
- W jelicie czczym jest to około 10 do potęgi trzeciej-czwartej (Bacteroides, Candida albicans, Lactobacillus, Streptococcus),
- w jelicie krętym liczba ta wzrasta do 10 do potęgi siódmej-ósmej (Bacterioides, Clostridium, Enrerobacteriaceae, Enterococcus, Lactobacillus, Veillonella).
Zależność między gospodarzem, a bytującymi mikrobami najczęściej określana jest jako komensalizm. Jeden organizm czerpie wyraźne korzyści nie szkodząc przy tym drugiemu.
Funkcje i rola mikrobioty jelitowej
Mikrobiota jelitowa uczestniczy w procesach odnowy nabłonka jelitowego, metabolizmie składników pokarmu oraz modulowaniu układu odpornościowego. Ma również wpływ na perystaltykę jelit.
Pożyteczna mikroflora przewodu pokarmowego uniemożliwia rozwój potencjalnie chorobotwórczych bakterii – współzawodnicząc o miejsce zasiedlenia i składniki pokarmowe, a także wytwarzając m.in. bakteriocyny. Tworzy się w układzie pokarmowym swoistego rodzaju homeostaza.
Bakteriocyny to niskocząsteczkowe związki chemiczne zbudowane z prostych peptydów lub kompleksów polipeptydów. Hamują wzrost blisko spokrewnionych gatunków drobnoustrojów, przez liczne mechanizmy działania. Bakteriocyny wytwarzane przez bakterie fermentacji mlekowej są jedną z najbardziej przebadanych grup substancji o charakterze przeciwdrobnoustrojowym. Prace nad ich wykorzystaniem terapeutycznym są nadal w toku.
Mikrobiota poprzez wytwarzanie licznych enzymów, metabolitów (w tym niektórych witamin), kwasów żółciowych, bilirubiny, cholesterolu, krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) uczestniczy w procesach trawiennych i dodatkowo odżywczych gospodarza.
Sprawdź także: Mikrobiota jelitowa. Jakie działania jej szkodzą, prowadząc do dysbiozy?
Kluczowe elementy prawidłowej pracy jelita cienkiego
Podsumujmy, jakie czynniki są ważne dla prawidłowej pracy jelita cienkiego. Są to:
- prawidłowa perystaltyka, którą zaburza m.in. siedząca praca (uciśnięcie brzucha), brak ruchu, stres, niektóre leki.
- prawidłowa budowa i funkcje ścian jelit – uszkodzenia mogą występować np. w przypadku chorób takich jak celiakia i zakażenia bakteryjne lub wirusowe. Może dojść dojść do nich również na skutek działania toksyn i niektórych leków (np. NLPZ, IPP) oraz przebiegu chorób autoimmunologicznych.
- prawidłowe wydzielanie soków trawiennych warunkujące dobre trawienie, ale i pH środowiska jelita. Tu wpływ mają takie czynniki jak: właściwa dieta, nawodnienie, choroby, przyjmowane leki (np. IPP) oraz stres.
- prawidłowa flora bakteryjna w jelicie – szkodliwy wpływ konserwantów, słodzików i innych wypełniaczy żywności, a także wpływ leków (np. NLPZ, IPP, antybiotyki, chemioterapeutyki) i nadmiar ziołowych środków przeciwbakteryjnych.
W niniejszym artykule próbujemy tylko przybliżyć budowę i funkcje jelita, gdyż temat jest szeroki i rozwojowy. Pojawia się coraz więcej publikacji o roli układu pokarmowego w dobrostanie całego organizmu i jego ważnej roli w utrzymaniu homeostazy. Nauka rozwija te aspekty, będziemy je z uwagą śledzić i przekazywać.
„Wewnętrzny sprzątacz” uruchamiany po zakończeniu trawienia
Warto wspomnieć o jeszcze jednej czynności, jaką podejmuje nasze jelito cienkie po zakończeniu trawienia. Włącza się wtedy nasz „wewnętrzny sprzątacz” – wędrujący kompleks motoryczny.
Odźwiernik żołądka otwiera się i wymiata resztki do jelita cienkiego. Jelito z kolei inicjuje falę, która przesuwa wszystko ku przodowi. W ten sposób wszystkie resztki zostają usunięte. Proces ten zostaje przerwany natychmiast, gdy coś zjemy – przewód pokarmowy przełącza się znów w tryb trawienia.
Jeśli podjadamy coś w trybie ciągłym to uniemożliwiamy „sprzątanie”. Z tego względu niektórzy żywieniowcy zalecają dłuższe przerwy pomiędzy posiłkami, na przykład pięciogodzinne.
Pomimo że nie ma twardych dowodów na to, że takie postępowanie jest niezbędne, warto uważnie wsłuchać się w to, co podpowiada nam organizm!
To może Cię zainteresować: Chlorofil – właściwości i zastosowanie
Brakuje mi tutaj podpowiedzi, jak skutecznie uzdrowić jelito cienkie :/