Witamina B1 (tiamina) – funkcje, występowanie, objawy niedoboru, dzienne zapotrzebowanie.

Witamina B1 (tiamina) jest koenzymem, który odgrywa ważną rolę w metabolizmie energetycznym organizmu. Tiamina jest również niezbędna w regeneracji i czynnościach układu nerwowego, pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych, w prawidłowym funkcjonowaniu serca. Przy dłuższym niedoborze witaminy B1 może pojawić się paraliż, depresja, wychudzenie, niewydolność serca. Jak zatem zapobiegać jej niedoborom i kto powinien rozważyć dodatkową suplementację?

[aktualizacja 12’2021]

Witamina B1 – historia odkrycia tiaminy

Witamina B1, czyli tiamina pierwszy raz została odkryta w XIX wieku przez holenderskiego lekarza i naukowca Christiana Eijkmana. Zaobserwował on wówczas, iż zwierzęta, które karmił polerowanym ryżem (ziarno pozbawione osłonek) miały podobne objawy chorobowe, jak ludzie cierpiący na chorobę beri-beri. Doszedł wtedy do wniosku, że tak podawany ryż musiał być pozbawiony jakiejś ważnej substancji, która mogłaby wywoływać tę chorobę. Za swoje okrycie Eijkman w roku 1929 roku został uhonorowany nagrodą Nobla.

Na początku XX wieku udało się wyizolować z otrąb ryżu związek, który okazał się lekiem na chorobę beri-beri. Tego odkrycia dokonał polski biochemik Kazimierz Funk. Wyizolowana substancja nie była jednak jednorodna pod względem chemicznym, natomiast zawierała grupę aminową, dlatego też nazwał tą substancję aminą.

Po dalszych badaniach oraz wyselekcjonowaniu czystej formy witaminy B1, wzór sumaryczny i strukturalny ustalił Williams i to on właśnie nadał jej nazwę tiamina, odzwierciedlając tym samym występowanie zarówno siarki jak i grupy aminowej w cząsteczce.

Aktywna forma witaminy B1

Tiamina jak wszystkie witaminy z grupy B jest rozpuszczalna w wodzie i pełni wiele istotnych funkcji w naszym organizmie. Witamina B1 zbudowana jest z dwóch części: pirymidnowej i tiazolowej, które są połączone mostkiem metylenowym. Tiamina ma wiele form, ale jej najbardziej aktywną formą jest pirofosforan tiaminy (TPP), który pełni tak naprawdę funkcje koenzymatyczne. Między innymi bierze udział w przemianach węglowodanowych oraz procesach energetycznych organizmu. Bierze również udział w przewodnictwie bodźców nerwowych.

Wchłanianie witaminy B1 odbywa się w jelicie cienkim, gdzie potem transportowana jest do tkanek. I to właśnie w tkankach witamina B1 jest fosforylowana z wytworzeniem pirofosforanu tiaminy, czyli swojej najbardziej aktywnej formy.

Witamina B1 – ważne funkcje w organizmie

Witamina B1 uczestniczy w wielu funkcjach w naszym organizmie. Oto najważniejsze z nich:

1. stymuluje układ odpornościowy,
2. wpływa na metabolizm aminokwasów i węglowodanów,
3. pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych,
4. uczestniczy w wytwarzaniu energii w komórkach mięśniowych,
5. wpływa na układ nerwowy – stymuluje i uczestniczy w przewodnictwie impulsów w centralnym obwodowym układzie nerwowym,
6. hamuje proces glikacji białek. Proces ten polega na wniknięciu glukozy (głównie) do wolnych grup aminowych białek, co powoduje ich destrukcję i determinuje starzenie się,
7. pomaga w zachowaniu prawidłowych funkcji psychologicznych.

Witamina B1 (tiamina) – występowanie w codziennej diecie

Witamina B1 jest syntetyzowana przez przez nasze bakterie jelitowe. Jest to jednak zbyt mała ilość by pokryć dzienne, całkowicie zapotrzebowanie człowieka, dlatego powinna być dostarczana codziennie z pożywieniem.

Tiamina występuje zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego, oczywiście w zróżnicowanych ilościach.

W dużym stężeniu występuje w mięsie wołowym, wieprzowym oraz drobiu, a także w podrobach (1,3-0,5 mg na 100 g produktu). Na szczególną uwagę zasługują również drożdże, szczególnie piwne, które obfitują w witaminę B1, ale także w inne witaminy z grupy B (nawet do 20 mg na 100 g produktu).

W przypadku produktów pochodzenia roślinnego tiamina w znacznej ilości występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych (pieczywo żytnie, razowe i słonecznikowe, dziki ryż, kasze), nasionach roślin strączkowych (0,85 mg na 100 g produktu), jak również w kalafiorze, porze, mandarynkach, aceroli oraz jajkach.

Sprawdź również: Acerola – zalety zdrowotne.

Witamina B1 i obróbka termiczna – jak wpływa na zawartość tiaminy w produktach?

Należy wspomnieć jaki wpływ na zawartość tiaminy w pożywieniu mają często stosowane procesy kulinarne, takie jak gotowanie, smażenie, czy pieczenie.

Naukowcy z Uniwersytetu Medycznego z Wrocławia wykazali, że straty tiaminy w wyniku gotowania były o wiele mniejsze, niż podczas grillowania i smażenia. Dla porównania w wyniku gotowania na parze ostroboka pospolitego (rodzaj ryby morskiej) straty wynosiły 53%, podczas grillowania dochodziły do 67%, a w wyniku smażenia na tłuszczu straty te wzrosły do 80%.

Szacuje się, że całkowita zawartość tiaminy w organizmie człowieka to około 30-35 mg. Większość witaminy B1 znajduje się w mięśniach – nawet do 40%, pozostała ilość magazynowana jest głównie w wątrobie, mózgu, sercu i nerkach.

Objawy niedoboru witaminy B1

Niedobór tiaminy w początkowej fazie może objawiać się:

• utratą apetytu,
• zmęczeniem i brakiem koncentracji,
• drażliwością,
• bólami kończyn dolnych,
• nieprawidłową pracą serca.

Przy dłuższym niedoborze witaminy B1 może pojawić się paraliż, depresja i wychudzenie, niewydolność serca, choroba ber-beri.

Dzienne oraz zwiększone zapotrzebowanie na tiaminę

Zapotrzebowanie dzienne na witaminę B1 dla zdrowej, dorosłej osoby szacuje się na poziomie 1,1-1,5 mg. Zwiększone zapotrzebowanie na tiaminę najczęściej wykazują osoby w podeszłym wieku, kobiety w ciąży i karmiące, osoby ciężko pracujące fizycznie, sportowcy, wegetarianie i weganie, osoby chore. W przypadku chemioterapii oraz nadużywania alkoholu suplementacja witaminą B1 również jest wskazana.

Środki, takie jak antybiotyki, leki zobojętniające kwas solny, środki antykoncepcyjne i przeczyszczające, mocna kawa i herbata, spożywanie surowych ryb również mogą przyczyniać się do zmniejszenia wchłanialności tiaminy i wtedy należałoby rozważyć jej suplementację.

Zwiększone zapotrzebowanie na tiaminę występuje także w przypadku stosowania leków, m.in.

• leków przeciwpadaczkowych,
• neuroleptyków,
• trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych,
• glikozydów naparstnicy,
• diuretyków np. furosemidu.

Witamina B1 i jej aktualne normy

Poziom tiaminy można wykonać praktycznie w każdej placówce diagnostycznej. Badanie należy wykonać na czczo (nie jeść przed badaniem 12 godzin) w pełnej krwi żylnej.

Dawkowanie witaminy B1

1. W przypadku zwykłej profilaktyki zaleca się dawkowanie od 5 do 20 mg dziennie, najlepiej w postaci benfotiaminy.
2. Jeżeli występują zaburzenia, takie jak: cukrzyca, choroba beri-beri, niewydolność serca, kwasica mleczanowa, zespół niespokojnych nóg, gorączka, dawkowanie waha się od 150 do 300 mg dziennie.
3. W przypadku chorób, takich jak polineuropatia alkoholowa, zespół cieśni nadgarstka, neuropatie, półpasiec, otępienie, Alzheimer, dawkowanie może się zwiększyć nawet do 600 mg dziennie.

Przyjmowanie tiaminy jest dosyć wygodne, ponieważ można ją przyjmować między posiłkami lub w ich trakcie, najlepiej z równomiernym rozłożeniem dziennej dawki w ciągu całego dnia.

Warto zaznaczyć, że leczenie tiaminą może nie być efektywne, jeśli mamy niedobór magnezu w organizmie, bo to on wpływa na syntezę pirofosforanu tiaminy (TTP) z wolnej tiaminy.

Przeprowadzono wiele badań dotyczących bezpieczeństwa i toksyczności tiaminy. Organizacja Food and Nutrition Board nie ustaliła górnej granicy tolerowanego poziomu dla witaminy B1, przede wszystkim dlatego, iż toksyczność jej jest bardzo niska. Przypadki toksyczności tiaminy były odnotowywane bardzo rzadko i najczęściej były związane w podawaniem pozajelitowym.

Witaminy z grupy B – inne artykuły warte uwagi!

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:

1. Witamina B12 – podstawy, które warto znać.

2. Witamina B12 – poznaj zwiększone ryzyko niedoborów, zwróć uwagę na interakcje!

3. Kwas foliowy (witamina B9) – ważne funkcje, przyswajalność, normy, objawy niedoborów.

4. Witamina B3 (witamina PP, niacyna) – zadbaj o jej prawidłowy poziom, nie dopuść do niedoborów!

5. Niacyna (witamina B3, witamina PP) – zapotrzebowanie, dawkowanie, suplementacja w chorobie [część 2].

6. Kwas pantotenowy (witamina B5) – źródła w diecie, funkcje i skutki niedoboru.

7. Witamina B2 (ryboflawina) – ważne funkcje i zadania oraz konsekwencje niedoboru.

8. Witamina B6 (pirydoksyna) – źródła w diecie, zwiększone zapotrzebowanie, objawy niedoboru.

9. Biotyna (witamina B7, witamina H) – źródła w diecie, objawy niedoboru, zwiększone zapotrzebowanie w stanach chorobowych.

10. Kiedy warto wykonać badanie poziomu metabolitów witamin z grupy B?

Bibliografia

1. Gryszczyńska A, Witaminy z grupy B – naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy, Postępy Fitoterapii, 2009; 4 : 229-238,
2. Bubko I, Gruber B, Anuszewska E, Rola tiaminy w chorobach neurodegeneracyjnych, PHMD, 2015; 69 : 1096-1106
3. Różańska D, Ilow R, Regulska-Ilow B, Wpływ procesów kulinarnych na zawartość wybranych witamin w żywności, tiamina, ryboflawina, niacyna, Bromat. Chem. Toksykol. 2013; 3 : 250-257
4. Grober U, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010;
5. Bańkowski E, Biochemia. Podręcznik dla studentów studiów medycznych wyd. II, 2009.
6. Tylicki A, Siemieniuk M, Tiamina i jej pochodne w regulacji metabolizmu komórek, PHMD, 2011; 65 : 447-469