Niacyna jest jedną z witamin z grupy B, rozpuszczalną w wodzie, a także w alkoholu. Znana również pod innymi nazwami, jak witamina PP oraz witamina B3. Należy do jeden z najbardziej trwałych witamin, mało wrażliwych na wysoką temperaturę oraz działanie tlenu. Witamina B3 działa przeciwzapalnie, wpływając na aktywność komórek układu odpornościowego. Wywiera też pozytywny wpływ na układ nerwowy i poprawia stan psychiczny człowieka. To nie wszystko, badania naukowe potwierdzają jeszcze inne, pozytywne działania witaminy PP na organizm.
aktualizacja 05’2023
Czym jest niacyna?
Termin niacyna odnosi się zarówno do kwasu nikotynowego (kwas 3-pirydoksylokarboksylowy – NA) oraz wykazującego działanie biologiczne – amidu kwasu nikotynowego (NAM). Zarówno kwas nikotynowy, jak i amid kwasu nikotynowego są substratami do procesu syntezy koenzymów NAD+ i NADP+ (niezbędne do prawidłowego funkcjonowania metabolizmu komórki).
Nikotynamid po podaniu doustnym wchłania się w górnym odcinku jelita cienkiego w 60-80%, następnie transportowany jest, do wątroby i innych tkanek, gdzie uczestniczy, jako NAD i NADP, w przemianach metabolicznych.
Kwas nikotynowy natomiast, aby spełnić rolę witaminy w organizmie, musi być przekształcony w nikotynamid. Zarówno kwas nikotynowy, jak i jego amid są szybko wchłaniane z żołądka i jelit. Znaczna ilość kwasu nikotynowego jest przekształcana w jelitach i wątrobie w NAD+. Jest tam hydrolizowany pod wpływem rożnych enzymów z uwolnieniem amidu kwasu nikotynowego do krążenia, gdzie jest główną postacią niacyny krążącą we krwi.
Nadmiar niacyny jest wydalany drogą nerkową, częściowo jako niezmieniony kwas nikotynowy lub w postaci innych jego metabolitów.
Niacyna jest dosyć ciekawą witaminą z tego względu, że organizm ludzki może ją wytworzyć, jako metabolit tryptofanu. Tryptofan jest aminokwasem egzogennym (niezbędnym), jednak jego przemiana do kwasu nikotynowego jest bardzo mało wydajna. Dla przykładu do powstania 1 mg niacyny potrzeba aż 60 gram tryptofanu.
Mimo słabej wydajności, u ludzi przemiana niacyny z tryptofanu może zapewnić jej odpowiedni poziom w organizmie.
Jednakże, żeby to przekształcenie było jak najbardziej efektywne, potrzeba do tej syntezy związków takich jak: witaminy z grupy B, szczególnie ryboflawiny, tiaminy oraz pirydoksyny. Niedobór żelaza oraz nadmiar leucyny (aminokwas egzogenny) będzie spowalniać i utrudniać tą przeminę. U kobiet w ciąży ta przemiana jest znacznie szybsza, u kobiet w III trymestrze zwiększa się aż trzykrotnie.
Niacyna w pożywieniu
Bardzo ważne jest dostarczanie niacyny codziennie z pożywieniem. Możemy ją znaleźć zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Źródłami niacyny są:
- mięso: indyk, jagnięcina, cielęcina, wołowina, królik, wątróbka,
- ryby: tuńczyk, sardynki, śledź, łosoś, halibut,
- jaja,
- warzywa: papryka, szparagi, ziemniaki,
- rośliny strączkowe: groch, fasola,
- orzechy ziemne,
- nasiona słonecznika,
- produkty z pełnego ziarna.
W przypadku produktów pochodzenia roślinnego kwas nikotynowy jest dominującą postacią niacyny. Przeciętna dawka kwasu nikotynowego dla osoby dorosłej to około 15-20 mg dziennie.
Odkrycie niacyny a pelagra
Odkrycie witaminy B3 jest w dużej mierze powiązane z chorobą o nazwie pelagra (rumień lombardzki). Objawy pelagry mogą dotyczyć zaburzeń układu pokarmowego, takich jak brak łaknienia, jadłowstręt, biegunki na przemian z zaparciami oraz zapalenie języka (obrzęk i tkliwość).
Przy ciężkim i długotrwałym niedoborze witaminy B3 zaczynają się zmiany skórne, przypominające oparzenia słoneczne. Na skórze mogą również występować pęcherze oraz zgęstnienie skóry i przebarwienia. Zmiany te najczęściej występują na grzbietach rąk i stóp, przedramionach oraz podudziach. Na twarzy przebierają kształt podobny do motyla.
Pelagra powoduje również zaburzenia ze strony układu nerwowego.Początkowe objawy są łagodne, jak apatia i obniżenie nastroju. W późniejszym czasie może wystąpić osłabienie napięcia mięśniowego, wrażenie pieczenia skóry, ataksja, neuropatia obwodowa, bóle głowy oraz ogólne zmiany w stanie psychicznym (lęk, urojenia, psychozy, otępienie, dezorientacja).
Pierwszy raz pelagra została opisana przez Gaspara Casala na początku XVIII wieku. Było to związane z importem kukurydzy z Nowego Świata do Europy. W Hiszpanii wówczas wybuchła epidemia pelagry. Casal zwrócił wówczas uwagę na związek pomiędzy spożyciem znacznej ilości kukurydzy a brakiem mięsa w diecie, głównie u ubogich pacjentów. Nieco później, w 1902 roku, pierwszy taki przypadek pojawił się w Stanach Zjednoczonych, po czym, w przeciągu kilku lat, również i tam wybuchła epidemia pelagry.
Na początki XX wieku w Stanach zjednoczonych, ceny żywności były wysokie, natomiast zarobki niskie. Głównym pożywieniem była właśnie kukurydza, która jest bardzo uboga w niacynę i tryptofan.
Joseph Goldberger jako pierwszy udowodnił, iż pelagra nie jest chorobą infekcyjną, jak dotąd uważano, ale nieodpowiedniego sposobu odżywiania. Goldberger opracował bardzo skuteczną metodę leczenia, dodając do diety produkty pochodzenia zwierzęcego jak mięso, jaja i mleko.
To wystarczyło, by zapobiec dalszemu rozwojowi choroby a nawet leczyło jej objawy. W 1926 roku Goldberger wysunął trafną hipotezę, iż pelagrę wywołuje niedobór witaminy, nazwanej przez niego G lub PP (prevention of pellagra, czyli zapobieganie pelagrze). Po śmierci Goldberga zidentyfikowano witaminę jako kwas nikotynowy i zaczęto ją powszechnie stosować u chorych, w ten oto sposób pelagra została pokonana.
Warto wspomnieć iż pelagrę mogą wywołać jeszcze inne niedobory składników pokarmowych, jak również może mieć podłoże metaboliczne np. spowolnione przekształcanie tryptofanu w niacynę.
Objawy niedoboru niacyny
Poza objawami towarzyszącymi pelagrze, o których pisaliśmy powyżej, inne objawy niedoboru niacyny to:
- utrata apetytu,
- depresja,
- zawroty i bóle głowy,
- przewlekłe zmęczenie,
- zaburzenia pamięci,
- bolesny, obrzmiały język,
- zapalenie błony śluzowej przełyku i żołądka,
- częste pękanie warg,
- zapalenie jelit,
- łuszcząca się skóra,
- spadek odporności.
Dlaczego prawidłowy poziom niacyny (witaminy B3) jest ważny?
Niacyna wykazuje cały szereg pozytywnych działań na nasz organizm, m.in.:
- ma właściwości antyoksydacyjne, chroni komórki, regeneruje utleniony glutation;
- jest składnikiem dwóch ważnych koenzymów NAD i NADP, które w połączeniu z białkami tworzą enzymy oksydoreduktazy (enzymy katalizujące reakcje utlenienia i redukcji);
- niezbędna jest do produkcji energii, syntezy niektórych hormonów i DNA;
- bierze udział w przemianie białek, węglowodanów, syntezie kwasów tłuszczowych i cholesterolu;
- wspiera prawidłową pracę tarczycy – bierze udział w syntezie tyroksyny;
- wpływa na prawidłową pracę układu nerwowego oraz pokarmowego;
- wykazuje działanie przeciwzapalne;
- wspiera pracę układu krążenia;
- wpływa na prawidłowy stan skóry oraz błon śluzowych;
- reguluje poziom glukozy, wpływa na homeostazę wapnia.
Kwas nikotynowy a cholesterol i miażdżyca
Bardzo wiele badań naukowych potwierdziło działanie kwasu nikotynowego na obniżenie poziomu cholesterolu oraz frakcji LDL (lipoproteina o niskiej gęstości) przy równoległym podniesieniu frakcji HDL (lipoproteina o wysokiej gęstości).
Jak pokazuje przegląd badań naukowych, niacyna redukuje frakcje LDL średnio o 5-25%, trójglicerydów o 20-50% przy zwiększeniu poziomu frakcji HDL o 15-35%.
Badania na kwasie nikotynowym potwierdziły także jego działanie przeciwmiażdżycowe, które jest ściśle związane z modyfikacją lipidów poprzez oddziaływanie na specyficzny receptor GPR109A na komórkach odpornościowych.
Zaobserwowano również, iż przyjmowanie niacyny spowodowało podwyższenie poziomu adiponektyny. Andiopektyna jest to hormon, który wpływa na wiele procesów metabolicznych w organizmie, między innymi na przemianę glukozy, kwasów tłuszczowych w wątrobie i mięśniach. Wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne oraz zwiększa insulinowrażliwość. U pacjentów przyjmujących niacynę o przedłużonym uwalnianiu zanotowano wzrost stężenia adiponektyny aż o 94%!
Niacyna a działanie neuroprotekcyjne
Niacyna jest substratem do produkcji koenzymu NAD+, który z kolei jest związany z prawidłowym metabolizmem komórek neuronów. Naukowcy zaobserwowali, że podczas silnego niedokrwienia mózgu znacznie spada stężenie tego związku doprowadzając do śmierci neuronów. Badania prowadzone na zwierzętach, głównie na myszach i szczurach, pokazały, że podanie niacyny po około 2 godzinach od wystąpienia udaru mózgu poprawiło mikrokrążenie oraz wspomogło pracę mitochondriów. To działanie chroni komórki nerwowe przed śmiercią wskutek niedotlenienia.
Wpływ niacyny na przewlekłą chorobę ośrodkowego układu nerwowego – stwardnienie rozsiane.
Stwardnienie rozsiane (SM) to przewlekła choroba ośrodkowego układu nerwowego, prawdopodobnie o podłożu autoimmunologicznym. Polega między innymi na nieprawidłowym przekazywaniu impulsów nerwowych oraz na niszczeniu osłonek mielinowych.
W przebiegu stwardnienia rozsianego wytwarzane cytokiny zapalne wpływają na modyfikację stężenia NAD w ośrodkowym układzie nerwowym. W przebiegu badań na myszach, u których specjalnie wywoływano autoimmunologiczne zapalenie mózgu, wykazało, iż po podaniu niacyny znacznie zmniejszył się stan zapalny oraz obszary zajęte demielinizacją,
Niacyna poprawiała i przyspieszała regenerację aksonów.
Niacyna a migrena
W Polsce na migrenę cierpi około 10% populacji, z czego aż 75% stanowią kobiety. Niektóre z objawów ostrych migren powstają w kompleksie naczyniowym obszaru nerwu trójdzielnego. Stymulacja tego kompleksu może powodować wewnątrzczaszkowe zwężenia naczyń, co powoduje aurę migrenową. Dożylne podanie niacyny powoduje rozszerzenie naczyń podskórnych, co w rezultacie może zahamować ostre symptomy migreny w wyniku rozszerzenia naczyń wewnątrzczaszkowych. Dożylne podanie niacyny może również pomóc w załagodzeniu ostrej fazy napięciowego bólu głowy.
Niacyna a jaskra
Jaska to choroba neurodegeneracyjna powodująca utratę wzroku, szczególnie u osób starszych. Jedne z najnowszych badań z 2017 roku, wykazują, iż doustne podawanie nikotynamidu znacznie zmniejsza podatność na jaskrę.
Przy wysokich dawkach nikotynamidu aż u 93% badanych nie rozwinęła się jaskra! To daje duże nadzieje i potencjał zapobiegania, jak i wspomagania leczenia jaskry.
Witaminy z grupy B – inne artykuły warte uwagi!
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
1. Witamina B12 – podstawy, które warto znać.
2. Witamina B12 – poznaj zwiększone ryzyko niedoborów, zwróć uwagę na interakcje!
3. Kwas foliowy (witamina B9) – ważne funkcje, przyswajalność, normy, objawy niedoborów.
5. Kwas pantotenowy (witamina B5) – źródła w diecie, funkcje i skutki niedoboru.
6. Witamina B2 (ryboflawina) – ważne funkcje i zadania oraz konsekwencje niedoboru.
7. Witamina B1 (tiamina) – funkcje, występowanie, objawy niedoboru, dzienne zapotrzebowanie.
8. Witamina B6 (pirydoksyna) – źródła w diecie, zwiększone zapotrzebowanie, objawy niedoboru.
10. Kiedy warto wykonać badanie poziomu metabolitów witamin z grupy B?
Witamina B3. Podsumowanie
Niacyna działa pozytywnie na układ nerwowy i poprawia stan psychiczny człowieka. Dodatkowo witamina B3 poprawia jakość snu, koi nerwy, zapewnia spokój psychiczny oraz poprawia zdolności poznawcze człowieka. Między innymi dlatego niektórzy lekarze stosują ją pomocniczo w leczeniu zarówno schizofrenii, jaki i choroby Alzheimera. Wpływa również pozytywnie na stan skóry i wykazuje pozytywny wpływ w przypadku leczenia trądziku pospolitego. Witamina B3 działa również przeciwzapalnie, wpływając na aktywność komórek układu odpornościowego.
Zapraszamy do lektury kolejnego artykułu z serii ⇒ Niacyna (witamina B3, witamina PP) – zapotrzebowanie, dawkowanie, suplementacja w chorobie.
Bibliografia
- Bańkowski E, Biochemia. Podręcznik dla studentów studiów medycznych wyd. II, 2009.
- Grober U, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010.
- Gryszczyńska A, Witaminy z grupy B – naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy, Postępy Fitoterapii, 2009; 4 : 229-238
- Hoffer, A. Safety, side effects and relative nicotinic acid and nicotinamide. Schizophrenia 1969
- Lebiedzińska A, Czaja J, Hinz A, Szefer P, Ocena zawartości witaminy B3 w suplementach diety i preparatach farmaceutycznych, Probl Hig Epidemiol 2011: 92(3): 617-620
- Lukasova M, Malaval C, Gille A, Kreo J, Offermanns S, Nicotinic acid inhibits progression of atherosclerosis in mice through its receptor GPR109A expressed by immune cells; The Journal of Clinical Investigation, 2011: 121(3): 1163-1173
- Majewski M, Lebiedzińska A, ocena wybranych produktów śledziowych jako źródła niacyny w diecie, Bromat. Chem. Toksykol. 2013: 4: 485-489
- Markiewicz-Żukowska R, Naliwajko S, Bartosiuk E, Sawicka E, Omeljaniuk W, Borawska M, Zawartość witamin w dietach kobiet z chorobą Hashimoto; Bromat. Chem. Toksykol. 2011: 3: 539-543
- Meyer-Ficca Mirella, Niacin; Advances in Nutrition; 2016: 7(3): 556-558;
- Mogielnicki A, Kramkowski K, Buczko W, Nikotynamid i jego metabolit – N-metylonikotynamid – tylko witamina czy może nowy lek do walki z chorobami układu krążenia i hemostazy? Kardiologia Polska 2008: 66 (10): 341-346;
- Nagalski A, Bryła J, Zastosowanie niacyny w terapii; Postępy Hig Med Dosw 2007: 61: 288-302
- Niedźwiedzki A. Komentarz: Bezpieczeństwo Witamin , Dr. Rath Research Institute 2013;
- Różańska D, Ilow R, Regulska-Ilow B, Wpływ procesów kulinarnych na zawartość wybranych witamin w żywności, tiamina, ryboflawina, niacyna, Bromat. Chem. Toksykol. 2013; 3 : 250-257
- Williams A Pete, Harder J, Foxworth N, Cochran K, Philip V, Porciatti V, Smithies O, John S, Vitamin B3 modulates mitochondrial vulnerability and prevents glaucoma in aged mice; Sience; 2017: 355(6326): 756-760;
- https://bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst.html?id=605