Witamina B6 (pirydoksyna) – źródła w diecie, zwiększone zapotrzebowanie, objawy niedoboru

Witamina B6 działa m.in. ochronnie na układ nerwowy, na układ immunologiczny poprzez obniżanie stężenia cytokin prozapalnych. Ułatwia wchłanialność tak potrzebnego nam magnezu z przewodu pokarmowego. Poza tym pozytywnie wpływa na stan skóry i włosów. Jakie są źródła witaminy B6 w diecie, jakie zapotrzebowanie, kto potrzebuje jej więcej i jak rozpoznać objawy niedoboru? O tym w poniższym artykule.

Krótka historia witaminy B6

Historia witaminy B6 rozpoczęła się w roku 1934, wyizolował ją amerykański chemik węgierskiego pochodzenia, Paul Gyorgy. Na jej obecność trafił przypadkowo, izolując ją z zespołu witamin B. Cztery lata później Lepkowsky uzyskał witaminę już w formie krystalicznej a nieco później dwóch innych naukowców zsyntetyzowało ją chemicznie. Po roku 1942 znano również inne aktywne formy witaminy B6.

Termin witamina B6 tak naprawdę odnosi się do kilku związków chemicznych takich jak: pirydoksyna, pirydoksaminy, pirydoksalu oraz ich form fosforanowych pochodnych.

Najbardziej aktywna biologicznie forma witaminy B6

Najbardziej aktywną biologiczną formą witaminy jest fosforan-5-pirydoksalu w skrócie PLP, który jest koenzymem. Ta forma może powstać w wyniku przemian enzymatycznych pozostałych form przez oksydazę i kinazę.

Witamina B6 jest niezbędnym elementem do prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego powinna być codziennie dostarczana z pożywieniem.

Istnieją wzmianki o tym, iż witamina B6 może być wytwarzana przez prawidłową florę bakteryjną jelit, są to jednak bardzo małe ilości.

Dlaczego mikroflora jelitowa jest tak ważna i jak prawidłowo ją wspierać, przeczytasz w artykule ⇒ Mikroflora, mikrobiom, mikrobiota a preparaty probiotyczne.

Fosforylowane postacie witaminy B6 są w jelitach hydrolizowane głównie przez fosfatazę alkaliczną (enzym), następnie w formie defosforylowanej absorbowane do krwiobiegu. Witamina B6 jest rozpuszczalna w wodzie, a jej nadmiar jest wydalany głównie przez nerki z moczem. 

Głównie funkcje pirydoksyny

Poniżej w punktach główne funkcje witaminy B. Zwróćcie uwagę na ile układów wpływa i jak złożone są to procesy.

1. bierze udział w metabolizmie aminokwasów – uczestniczy między innymi w metabolizmie tryptofanu;
2. jest niezbędna do aktywowania enzymu, który odpowiedzialny jest za wbudowanie żelaza do pierścienia hemu;
3. fosforan pirydoksyny (PLP) jest odpowiedzialny za transaminację, dekarboksylację oraz aktywność aldozową. Jest także jedną z części enzymów, rozkładających glikogen;
4. wpływa na układ nerwowy – działa ochronnie na ośrodkowy układ nerwowy, stymuluje wytwarzanie neuroprzekaźników takich jak GABA, serotonina, dopamina;
5. wpływa na układ krążenia – homocysteina (kliknij i dowiedz się więcej) to aminokwas, którego podwyższone stężenie może przyczyniać się do rozwoju wielu chorób, głównie chorób układu sercowo-naczyniowego. Witamina B6 razem z kwasem foliowym oraz witaminą B12, są niezbędne w procesie metabolizmu homocysteiny. Badania udowodniły, iż podaż tych trzech witamin bardzo skutecznie obniża poziom homocysteiny.
6. wpływa na układ hormonalny – bierze udział w metabolizmie hormonów steroidowych;
7. angiogeneza a witamina B6 – angiogeneza to proces powstania nowych naczyń włosowatych z już istniejącej sieci naczyń. Głównymi bodźcami do naczyniotworzenia są: udar, niedotlenienie, nowotwór. Witamina B6 hamuje syntezę tlenku azotu, który z kolei może stymulować proces angiogenezy. W przeprowadzonych badaniach in vivo – PLP hamuje angiogenezę już w dawkach 25-500 mcgmol/l, natomiast zupełne zahamowanie tego procesu zauważono po zastosowaniu dawki 2,5 mmol/l, w przypadku pirydoksyny 5 mmol/l; 
8. wpływa na układ immunologiczny – obniża stężenia cytokin prozapalnych takich jak TNF-alfa i IL-6;
9. pirydoksyna ułatwia wchłanialność magnezu z przewodu pokarmowego nawet do 40%, ułatwia jego transport do wnętrza komórki oraz utrzymuje jego właściwie stężenie wewnątrzkomórkowe;
10. pozytywnie wypływa na stan skóry i włosów – witamina B6 jest niezbędna do prawidłowego rozwoju i dojrzewania komórek budujących skórę, jej niedostatek może spowodować zwiększenie rozpuszczalności kolagenu oraz wypadanie włosów. 

Sprawdź czym jest > inozytol < zwany też witaminą B8 i dlaczego tak dobrze wpływa na układ nerwowy.

Witamina B6 – zapotrzebowanie i źródła w codziennej diecie

Zapotrzebowanie na witaminę B6 jest proporcjonalne do zawartości białka w diecie. W przypadku zdrowych osób dorosłych jest to 1,6 mg na 100g białka. Obecnie RDA dla pirydoksyny wynosi dla młodych dorosłych mężczyzn i kobiet 1,3 mg dziennie. W przypadku osób po 50. roku życia, zapotrzebowanie wzrasta do nawet do 1,7 mg.

Witamina B6 pozyskiwana ze źródeł naturalnych nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. Można ja znaleźć zarówno w produktach zwierzęcych, jak i roślinnych.

Źródła witaminy B6 w diecie:

• mięso: wątróbka wołowa i cielęca, kurczak, indyk;
• ryby: łosoś, makrela, dorsz;
• owoce: banany, pomarańcza, kiwi, awokado, acerola;
• warzywa: brokuły, brukselka, marchew, kapusta, papryka czerwona;
• inne: orzechy włoskie, nasiona roślin strączkowych, żółtka jaj, drożdże, sezam, słonecznik. 

Trzeba zaznaczyć, iż witamina B6 z produktów odzwierzęcych jest dużo lepiej przyswajania przez nasz organizm, niż z produktów roślinnych. Wynika to z tego, że w produktach roślinnych witamina B6 występuje w formie glikozydów pirydoksyny, które charakteryzują się niską biodostępnością, gorszym wchłanianiem. 

Sprawdź również: Acerola – zalety zdrowotne.

Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B6

Zdecydowanie większe zapotrzebowanie na witaminę B6 mają osoby palące papierosy. Dym tytoniowy zawiera tlenek i disiarczek węgla, które dezaktywują witaminę B6 w wątrobie, co również wpływa na zmniejszenie katabolizmu wspomnianej już wcześniej homocysteiny. W przeliczeniu, zapotrzebowanie na witaminę B6 przy jednym wypalanym papierosie wzrasta u kobiet o 1% a u mężczyzn o 0,5%.

Osoby spożywające nadmiar alkoholu mogą również mieć niedobór witaminy B6. Spowodowane jest to głównie przez przemianę etanolu w aldehyd octowy, który powoduje hydrolizę fosforanu pirydoksalu oraz pirydoksaminy. 

Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B6 dotyczy także osób, które:

1. zażywają leki przeciwdrgawkowe,
2. środki antykoncepcyjne (estrogeny zwiększają zapotrzebowanie na witaminę B6),
3. mitomycynę C,
4. prokarbazynę,
5. leki zobojętniające kwas solny,
6. izoniazyd (lek stosowany w leczeniu gruźlicy),
7. penicylaminę (stosowana w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów).

Zwiększone zapotrzebowanie obejmuje również osoby w podeszłym wieku, kobiety w ciąży oraz mamy karmiące, sportowców, osoby spożywające duże ilości białka a także będące na dietach odchudzających, bazujących głównie na produktach roślinnych (glikozydy pirydoksyny). 

Obecnie jednak bardzo rzadko obserwuje się niedobory witaminy B6 a to z tego względu, że jest ona dosyć powszechnie obecna w pożywieniu.

Objawy niedoboru witaminy B6

Objawy niedoboru witaminy B6 są bardzo zbliżone do niedoborów witaminy B2 i B3. Przede wszystkim, można zaobserwować:

• stany zapalne skóry, czasami przypominające pelagrę;
• podrażnienie języka,
• łuszczenie skóry,
• zapalenie błon śluzowych.

Bardzo ciekawym i mało znanym skutkiem awitaminozy B6 jest wzmożona zdolność do tworzenia kwasu szczawiowego, która może doprowadzić do powstawania kamieni nerkowych.

Innymi ogólnymi objawami niedoboru są:

• nastrój depresyjny,
• zwiększona drażliwość i poddenerwowanie,
• wrażliwość na hałas,
• bezsenność,
• w przypadku objawów związanych z układem nerwowym, mogą być to polineuropatie obwodowe, demielinizacja, napady drgawek, drżenia samoistne. Może pojawić się również słabość i skurcze mięśni, osłabienie układu odpornościowego oraz oporna na leczenie żelazem anemia niedobarwliwa. 

Witamina B6 – jak badać jej poziom?

W przypadku badania zawartości witaminy B6 w organizmie najlepiej do badania użyć krwi żylnej, pobranej na czczo, po 12-godzinnym głodzeniu. Status witaminy B6 określa się między innymi:

• stężeniem PLP w osoczu – niedobór B6 < 30 nmol/l
• stężeniem PLP w pełnej krwi – niedobór B6 < 40 nmol/l

W przypadku suplementacji przyjmowanie profilaktyczne chlorowodorku pirydoksyny w dawkach do 20 mg dziennie jest bezpieczne, przyjmuje się ja w trakcie posiłków lub między nimi, najlepiej z podzieleniem dawki dziennej na kilka mniejszych.

Sytuacja zmienia się w przypadku wyższych dawek terapeutycznych – leczniczych, stosowanych przy chorobach, takich jak autyzm, zespół cieśni nadgarstka, homocysteinuria, neuropatie, zespół dłoniowo-podeszwowy, zakażenia HIV. Dawki witaminy B6 wahają się od 300 mg nawet do 1200 mg dziennie i muszą być ściśle kontrolowane przez lekarza prowadzącego, gdyż badania udowodniły, że długie przyjmowanie pirydoksyny w dawkach już od 300 mg dziennie, może doprowadzić do wielu objawów niepożądanych. Może wystąpić między innymi bolesna neuropatia czuciowa, uszkodzenie nerwów, trudności w chodzeniu, mdłości, wymioty, biegunka, drętwienia i mrowienia.  

Sprawdź >> Kiedy warto wykonać badanie poziomu metabolitów witamin z grupy B?

Witamina B6. Drgawki pirydoksynozależne

Drgawki pirydoksynozależne (pyridoxine-dependent epilepsy, PDE) to rodzaj rzadkiej encefalopatii padaczkowej uwarunkowanej genetycznie (autosomalnie recesywnie).

Objawami PDE są najczęściej uporczywe drgawki, nawracające stany padaczkowe, które nie ustępują nawet po podaniu leków przeciwpadaczkowych. Przyczyną tej choroby jest mutacja w genie ALDH7A1 kodującym jeden z enzymów, który bierze udział w przemianie aminokwasu – lizyny. Niedobór tego enzymu powoduje nadmierną kumulację w organizmie kilku szkodliwych metabolitów. Z kolei te metabolity powodują uczynnienie aktywnej formy witaminy B6 (PLP).

PDE jest stosunkowo rzadko występującą chorobą, jej częstość występowania nie jest dokładnie poznana. W celu przerwania drgawek podaje się witaminę B6 dożylnie (nawet do 100 mg jednorazowo), odbywa się to tylko na oddziałach intensywnej terapii, ponieważ u osób z niedoborem ALDH7A1 taki zabieg może wywołać bezdech. Zdecydowanie bezpieczniejszą metodą jest podawanie witaminy B6 doustnie: 15-30 mg na kilogram masy ciała, w rozłożeniu dawek na trzy w ciągu doby. 

Bardzo ważne również, aby nie dopuścić do niedoborów witaminy B6 u kobiet w ciąży, ponieważ może to doprowadzić do wystąpienia drgawek już wewnątrzmacicznych. 

Specyficzne interakcje

Badania udowodniły, iż suplementacja wysokimi dawkami witaminy B6 może powodować obniżenie stężenia fenytoiny (lek przeciwdrgawkowy, przeciwarytminczy) oraz fenobarbitalu (lek o działaniu nasennym, uspakajającym).

Następstwem suplementacji witaminy B6 jest wzrost stężenia fosforanu pirydoksalu (PLP), przez co zwiększa się aktywność PLP zależnych enzymów wątrobowych.

Dla przykładu, podanie pirydoksyny w dawce 200 mg dziennie przez okres 4 tygodni spowodowało u pacjentów zmniejszenie stężenia fenytoiny nawet do 35% a fenobarbitalu aż do 50%. Zaobserwowano również spadki stężenia karbamazepiny oraz primidonu. 

Bardzo istotna jest również interakcja pomiędzy witaminą B6 a lekiem lewodopa. Interakcja zachodzi już po podaniu 50 mg pirydoksyny dziennie, powoduje to zwiększoną obwodową dekarboksylację lewodopy i zmniejsza jej skuteczność terapeutyczną w leczeniu choroby Parkinsona. 

Witaminy z grupy B – inne artykuły warte uwagi!

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:

1. Witamina B12 – podstawy, które warto znać.

2. Witamina B12 – poznaj zwiększone ryzyko niedoborów, zwróć uwagę na interakcje!

3. Kwas foliowy (witamina B9) – ważne funkcje, przyswajalność, normy, objawy niedoborów.

4. Witamina B3 (witamina PP, niacyna) – zadbaj o jej prawidłowy poziom, nie dopuść do niedoborów!

5. Niacyna (witamina B3, witamina PP) – zapotrzebowanie, dawkowanie, suplementacja w chorobie [część 2].

6. Kwas pantotenowy (witamina B5) – źródła w diecie, funkcje i skutki niedoboru.

7. Witamina B2 (ryboflawina) – ważne funkcje i zadania oraz konsekwencje niedoboru.

8. Witamina B1 (tiamina) – funkcje, występowanie, objawy niedoboru, dzienne zapotrzebowanie.

9. Biotyna (witamina B7, witamina H) – źródła w diecie, objawy niedoboru, zwiększone zapotrzebowanie w stanach chorobowych.

Bibliografia:

1. Bańkowski E, Biochemia. Podręcznik dla studentów studiów medycznych wyd. II, 2009;
2. Bednarek-Tupikowska G, Tupikowski K, Homocysteina – niedoceniany czynnik ryzyka miażdżycy. Czy hormony płciowe wpływają na stężenie homocysteiny?, PHMD; 2004; 58; 381-389;
3. Gąsiorowska D, Korzeniowska K, Jabłecka A, Homocysteina: Farmacja Współczesna; 2008 :1 :169-175;
4. Goluch-Koniuszy Z, Fugiel J, Rola składników diety w syntezie wybranych neurotransmiterów; Kosmos, Problemy nauk Biologicznych, 2016: 65(4): 523-534;
5. Grober U, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010;
6. Gryszczyńska A, Witaminy z grupy B – naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy, Postępy Fitoterapii, 2009; 4 : 229-238;
7. Jaśko J, Ratman R, Ratman K, Angiopreventive role of vitamins, Współczesna Onkologia 2008 : 12 (4): 168-172
8. Koncewicz Renata, Drgawki – problem w podstawowej opiece zdrowotnej, Borgis – Medycyna Rodzinna, 2002 : 5 : 179-182;
9. Paśko P, Korczyk M, Zachwieja Z, Interakcje witamin z grupy B z wybranymi lekami ośrodkowego układu nerwowego, Bromat. Chem. Toksykol. 2016: 3 :706-710;
10. Rajtar-Leontiew Zofia, Znaczenie kliniczne witaminy B6, Borgis – Nowa Pediatria; 2001 : 2: 20-21;
11. Sobocińska-Mirska Agata, Niedokrwistości niedoborowe w pierwszym kwartale życia, Nowa Pediatria; 2007: 3: 71-77;
12. Wesół-Kucharska D, Rokicki D, Drgawki pirydoksynozależne – aktualna diagnostyka i leczenie, Review Papers, 2016 : 25: 47-53
13. https://www.mp.pl/pacjent/leki/leki/doctor_subst.html?id=667 – baza leków