Witamina B12 (kobalamina) wspiera prawidłową produkcję czerwonych krwinek, wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego, ma wpływ na zmniejszenie uczucia zmęczenia. Powinna być codziennie dostarczana w diecie. O tym pisaliśmy w pierwszej części cyklu poświęconego kobalaminie. Teraz chcemy skupić się na omówieniu czynników zwiększających ryzyko niedoboru, prawidłowych stężaniach oraz zwrócić uwagę na ważne interakcje witaminy B12 z lekami. 

[aktualizacja: 07’2021]

Zapotrzebowanie na witaminę B12 oraz zwiększone ryzyko niedoboru

Zapotrzebowanie na witaminę B12 zostało ustalone przez RDA (ang. recommended dietary allowance) dla osób dorosłych i wynosi 2,4 mcg dziennie. Dla kobiet w ciąży oraz karmiących zapotrzebowanie wzrasta do 2,8 mcg na dobę.

WAŻNE!! Osoby starsze są szczególnie narażone na ryzyko niedoboru ze względu na gorsze wchłanianie witaminy B12, częste choroby towarzyszące lub przewlekłe spożywanie leków, które mogą wpływać na gorszą biodostępność tej witaminy.

Osoby z zaburzonym wchłanianiem oraz złym przyswajaniem witaminy B12, powinny rozważyć suplementację. Głównie dotyczy to osób cierpiących na:

  1. zanikowy nieżyt żołądka typu B;
  2. chirurgiczną resekcję żołądka (niedobór IF);
  3. niewydolność trzustki – niedobór enzymów trzustkowych; 
  4. choroby wątroby i nerek, np. hemodializy;
  5. schorzenia tarczycy: autoimmunologiczna choroba tarczycy, nadczynność i niedoczynność tarczycy;  
  6. choroby jelit: celiaklia; nieswoiste zapalne choroby jelit, jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, kolonizacja jelit patologiczną florą bakteryjną;
  7. inne: AIDS, nowotwory, zespół Zollingera-Ellisona, zespół Imerslunda, niedokrwistość złośliwa, alkoholizm.

Wegetarianie i weganie a witamina B12

Jak już wcześniej wspomniałyśmy, witamina B12 musi być dostarczana z pożywieniem, aby organizm mógł poprawnie funkcjonować.

Badania pokazały, iż wegetarianie, którzy spożywają nabiał oraz jaja nie maja niedoborów samej witaminy B12, natomiast częściej występuje u nich niedobór żelaza, który z czasem może doprowadzić do uszkodzenia błony śluzowej żołądka i zaburzyć również wchłanianie kobalaminy.

U wegan natomiast niedobory witaminy B12 są bardzo częstym przypadkiem. Przy braku odpowiedniej suplementacji, z upływem czasu mogą rozwinąć się uszkodzenia układu neurologicznego, krwiotwórczego oraz odpornościowego. U dorosłej osoby po zaprzestaniu podaży jakiegokolwiek źródła witaminy B12 wcześniej zgromadzone zapasy mogą starczyć na kilka lat, jednakże gdy pojawi się jelitowa strata, wtedy zapasy wystarczają na maksymalnie 3 lata.

Konieczność suplementacji witaminy B12 u wegan jest tak naprawdę bezdyskusyjna, natomiast u wegetarian z niedoborem żelaza oraz laktowegetarian należałoby poważnie rozważyć suplementację. 

Witamina B12 i interakcje z lekami

Niedobory witaminy B12 mogą powstać także podczas przewlekłego przyjmowania niektórych leków. Medykamenty te mogą powodować gorsze wchłanianie witaminy B12 oraz zmniejszać jej biodostępność. Leki, na które należy zwrócić szczególną uwagę to:

  1. cymetydyna i ranitydyna – antagoniści receptora histaminowego H2;
  2. sulfasalazyna – lek stosowany głównie w leczeniu nieswoistych zapalnych chorób jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
  3. omeprazol, pantoprazol, lansoprazol – inhibitory pompy protonowej;
  4. pochodne biguanidów, szczególnie metformina – obecnie dosyć szeroko stosowana w leczeniu cukrzycy typu II, w monoterapii, w leczeniu skojarzonym z innymi lekami na cukrzycę a także z insuliną. Już od kilku lat pojawiają się badania oraz publikacje, w których naukowcy alarmują, że u 10-30% chorych z cukrzycą typu II, leczonych właśnie metforminą, odnotowuje się znaczne obniżenie poziomu witaminy B12 w surowicy krwi. U niektórych chorych prowadzi to do wzrostu poziomu homocysteiny oraz kwasu metylomalonowego (MMA). Mechanizm działania metforminy na obniżenie wchłaniania witaminy B12 do końca nie jest poznany, uważa się, że przyczyną tego może być przerost flory bakteryjnej jelit u osób chorych na cukrzycę, nasilanym przez przyjmowanie leku z powodu zmniejszenia się motoryki jelit lub osłabienie wchłaniania glukozy. Z kolei inne badania, wykazały niekorzystny wpływ metforminy na receptory wychwytu czynnika IF zależnych od jonów wapniowych. Metformina zwiększa wiązanie wolnych jonów wapnia, niezbędnych do wchłaniania kompleksów czynnika IF a witaminą B12.
  5. inne: antybiotyki, kwas acetylosalicylowy, karbamazepina, leki zobojętniające kwas solny – zawierające tlenek glinu i wodorotlenek magnezu.
witamina B12

Badania i status witaminy B12 w organizmie

Podstawowe badania oznaczające stężenie B12 w organizmie możemy otrzymać przez pobranie krwi żylnej na czczo, najlepiej po 12-godzinnej głodówce.

Prawidłowe stężenie to > 222 pmol/l, poniżej tego wyniku jest już narażenie na niedobór witaminy B12. W przypadku wyniku < 150 pmol/l mamy już ciężki niedobór. 

Drugą możliwością badania są wskaźniki metaboliczne, takie jak pomiar stężenia kwasu metylomalonowego (MMA) w surowicy i moczu. Za prawidłowy zakres MMA uznaje się wynik: 73-271 nmol/l, w przypadku niedoboru > 376 nmol/l. W przypadku moczu: niedobór > 5 mcg/mg kreatyniny. 

Wskaźnik homocysteiny może być wykorzystany jedynie do pośredniego określenia statusu witaminy B12. Do wzrostu poziomu homocysteiny może przyczyniać się również niedobór witaminy B6 oraz kwasu foliowego, dlatego trudno w ten sposób określić status witaminy B12.

Prawidłowe stężenie MMA i zwiększone stężenie homocysteiny wskazują na niedobór kwasu foliowego, z kolei wzrost w surowicy stężenia MMA jest charakterystycznym wskaźnikiem niedoboru witaminy B12 i co ważne nie jest zależny od statusu kwasu foliowego. 

Test Schillinga – badanie oceniające wchłanianie witaminy B12

Istnieje również test zwany testem Schillinga. Jest to badanie pozwalające na określenie w jakim stopniu witamina B12 wchłania się z przewodu pokarmowego, na podstawie jej wydalania z moczem. Pozwala także na pośrednie ustalenie obecności czynnika IF w soku żołądkowym. Podaje się doustnie witaminę B12, która jest oznakowana radioaktywnym 57Co. Później określa się radioaktywność moczu, która jest miarą wydalanego związku. Wydalanie < 10% w ciągu 24 godzin po podaniu dawki testowej jest uznawane za wynik potwierdzający zaburzone wchłanianie witaminy B12. Współcześnie jednak ten test jest już rzadko stosowany, ze względu na inne metody określenia witaminy B12 w organizmie oraz na trudną dostępność radioaktywnie znakowanej witaminy B12. 

Sposoby postępowania w leczeniu niedoborów witaminy B12 są bardzo różne i w dużej mierze zależą od przyczyn. W przypadku niskiej podaży tej witaminy w pożywieniu (osoby starsze, wegetarianie, weganie) zaleca się po prostu wprowadzenie do diety produktów spożywczych z wysoką zawartością witaminy B12 oraz na początek dodaje się preparaty doustne z dawką odpowiednią do niedoboru i objawów.

Obecnie w suplementach diety możemy znaleźć dawki od 50 mcg nawet do 1000 mcg/dobę. W przypadku dawek terapeutycznych w lekach są to już dawki od 50 do nawet 5000 mcg/dobę. Stosowanie preparatów doustnych nie sprawdza się jednak w kilku przypadkach, takich jak: stany zapalne błony śluzowej żołądka lub brak czynnika IF. Wtedy zazwyczaj  podaje się cyjanokobalaminę domięśniowo. 

Witamina B12 – suplementacja i dawki przy wybranych jednostkach chorobowych

  1. profilaktyka: 10-100 mcg/dobę w postaci cyjanokobalaminy;
  2. osoby starsze powyżej 60. roku życia – 50-100 mcg/dobę z innymi witaminami z grupy B (B2, B6 i kwas foliowy);
  3. podeszły wiek, upośledzenie pamięci, demencja, choroba Alzheimera: 500-1000 mcg/dobę z innymi witaminami z grupy B (B2, B6 oraz kwas foliowy);
  4. leki zobojętniające kwas solny: 50-500 mcg/dobę;
  5. choroby układu krążenia: 500-1000 mcg/dobę; 
  6. choroby jelit: 1000 mcg/dobę przez 3-4 miesiące;
  7. depresja: 500-1000 mcg/dobę z innymi witaminami z grupy B (B2, B6 i kwas foliowy);
  8. podwyższona homocysteina: 100-1000 mcg/dobę z innymi witaminami z grupy B (B2, B6 i kwas foliowy);
  9. neuropatie: 500-1500 mcg/dobę następnie 500-1000 mcg/dobę 1-3 razy w tygodniu.

Syntetyczna cyjanokobalamina, która jest najbardziej popularną postacią występująca w lekach i suplementach, jest formą nieaktywną witaminy B12. Metylokobalaminę, aktywną postać koenzymu, uważa się za lepiej metabolizowaną i magazynowaną w wątrobie, niż cyjanokobalaminę.

Wykazano również skuteczniejsze działanie metylokobalaminy w przypadku obniżania poziomu homocysteiny oraz mocznicy (uszkodzenie nerek), niż w przypadku cyjanokobalaminy. Ostatnią postacią dostępną na rynku jest hydroksykobalamina np. depot o przedłożonym działaniu. Istnieją doniesienia, że podanie witaminy właśnie w tej formie i w dawce 100 mcg wykazuje bardziej długotrwały efekt, niż cyjanokobalaminy.  

Witaminę B12 najlepiej przyjmować w trakcie posiłków lub między nimi, najlepiej podzielić dawkę dzienną na kilka mniejszych i przyjmować w ciągu całego dnia.

U osób starszych lub u osób z zaburzeniami żołądkowymi lepiej poddać domięśniowo, to zapewni lepszą biodostępność tej witaminy. W przypadku toksyczności witaminy B12, nie wykazano żadnych niekorzystnych skutków działania przypisywanych cyjanokobalaminie, nawet przy długotrwałym podawaniu. Właśnie ze względu na niską toksyczność Food and Nutrition Board nie ustalił górnego tolerowanego poziomu spożycia. 

Witaminy z grupy B – inne artykuły warte uwagi!

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:

1. Witamina B12 – podstawy, które warto znać.

2. Kwas foliowy (witamina B9) – ważne funkcje, przyswajalność, normy, objawy niedoborów.

3. Witamina B3 (witamina PP, niacyna) – zadbaj o jej prawidłowy poziom, nie dopuść do niedoborów!

4. Niacyna (witamina B3, witamina PP) – zapotrzebowanie, dawkowanie, suplementacja w chorobie [część 2].

5. Kwas pantotenowy (witamina B5) – źródła w diecie, funkcje i skutki niedoboru.

6. Witamina B2 (ryboflawina) – ważne funkcje i zadania oraz konsekwencje niedoboru.

7. Witamina B1 (tiamina) – funkcje, występowanie, objawy niedoboru, dzienne zapotrzebowanie.

8. Witamina B6 (pirydoksyna) – źródła w diecie, zwiększone zapotrzebowanie, objawy niedoboru.

9. Biotyna (witamina B7, witamina H) – źródła w diecie, objawy niedoboru, zwiększone zapotrzebowanie w stanach chorobowych.

Bibliografia

  • Biernat J, Bronkowska M, Interakcje z lekami – istotnym wskazaniem suplementacji diety witaminą B12, 2014: 4: 857-864;
  • Falkowska A, Ostrowska L, Niedokrwistość i kobiet w ciąży; 2010: 3: 96-103;
  • Fudala M, Brola W, Przybylski W, Czernicki J, Czy badanie poziomu homocysteiny i witaminy B12 ma szansę zostać kluczem do rozpoznania i leczenia choroby Alzheimera, Studia medyczne; 2008: 10: 53-58;
  • Hozyasz Kamil, Zawartość i biodostępność witamin i pierwiastków ślazowych w dietach wegetariańskich; Medycyna Rodzinna; 2000: 1: 8-13;
  • Grober U, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010;
  • Gryszczyńska A, Witaminy z grupy B – naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy, Postępy Fitoterapii, 2009; 4 : 229-238;
  • Katarzyńska Joanna, Potencjał aplikacyjny witaminy B12 i jej analogów, Eliksir, 2016: 2(4): 11-18;
  • Kośmider A, Czaczyk K, Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania, Żywność, Nauka, Technologia, Jakość, 2010: 5 (72): 17-32;
  • Majkutewicz P, Tyszko P, Okręglicka K, Leczenie żywieniowe depresji, Family Medicine and Primary Care, 2014: 16 (1): 48-50;
  • Mziray M, Domagała P, Żuralska R, Siepsiak M, Witamina B12 – skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wielu podeszłym, Polski Przegląd nauk o Zdrowiu: 2016: 3(48): 295-301;
  • Sobocińska-Mirska Agata, Niedokrwistości niedoborowe w pierwszym kwartale życia, Nowa Pediatria; 2007: 3: 71-77;
  • Zabrocka J, Zyta B, Niedobór witaminy B12 w wieku podeszłym – przyczyny, następstwa, podejście terapeutyczne; Geriatria, 2013: 7: 24-32;
  • Zboch M i współ, Niedobór witaminy B12 jako czynnik rozwoju procesu otępianego, Medycyna Rodzinna, 2010: 1: 14-19; 

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię