Badania USG u dzieci. Kiedy warto je wykonać?

Coraz bardziej popularne w praktyce pediatrycznej są nieinwazyjne badania obrazowe, w tym USG. Są bezbolesne i coraz bardziej dostępne. Niejednokrotnie rodzic jest przekonany, że takie badanie jest bardziej wartościowe i bardziej potrzebne niż badanie krwi czy zwykłe badanie lekarskie. Czy aby na pewno? Kiedy warto wykonywać badania USG u dzieci, a kiedy lepiej ich unikać?

[aktualizacja: 10’2021]

Badania USG u dzieci. Czy warto je robić?

Coraz częściej można się spotkać z pojęciem „profilaktycznego USG”. Należy jednak pamiętać o tym, że każde badanie wykonywane u dziecka musi mieć swoje uzasadnienie. Zanim wydamy pieniądze na prywatne badanie obrazowe, warto najpierw zastanowić się, czy ma ono sens…

Zwykłe badanie lekarskie nie da nam odpowiedzi na pytania, czy w układzie moczowym jest jakaś wada i jakie wymiary mają komory boczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Pediatra badając dziecko i zbierając wywiad od rodzica jest jednak w stanie wyłapać wiele nieprawidłowości. Jeśli badanie obrazowe jest konieczne, to na pewno nie będzie się wahał z wystawieniem skierowania!

Czy badania USG u dzieci są bezpieczne?

Badanie USG wykorzystuje dźwięki o wysokiej częstotliwości (ultradźwięki). Są one wysyłane do wnętrza badanej części ciała i odbijając się od poszczególnych organów, są analizowane przez aparat ultrasonograficzny. Jest to procedura bardzo bezpieczna, wykonywana od ponad 30 lat. W tym czasie nie wykazano jej szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka.

USG przezciemiączkowe

Chcąc wykonać USG przezciemiączkowe, jak sama nazwa wskazuje, potrzebne jest przede wszystkim ciemię. Im ono większe, tym lepiej – ultrasonografista będzie w stanie ocenić więcej i dokładniej. Z dużą dokładnością jest w stanie zobrazować przestrzeń płynową na sklepistości mózgu, tkankę mózgową oraz przestrzenie płynowe wewnątrzmózgowe czyli tzw. układ komorowy.

Dodatkowo możliwa jest ocena naczyń mózgu. Ocena poszczególnych struktur ośrodkowego układu nerwowego zależy od wielu czynników. W tym od wielkości ciemienia i chorób obciążających dziecko!

Wskazania do USG przezciemiączkowego

Najlepiej bada się maluszki w pierwszym roku życia i większość wskazań do tego badania właśnie w tym okresie się deklaruje. Należą do nich:

1. wcześniactwo (masa ciała < 1500 g, wiek płodowy < 32 tygodnia). Tutaj badanie zwykle wykonuje się jeszcze w trakcie pobytu w szpitalu. Ewentualne badania kontrolne przeprowadzane są zgodnie z zaleceniami neonatologów.
2. zakażenie wewnątrzmaciczne – w zależności od stanu dziecka i wyników badań laboratoryjnych, również wykonuje się je na oddziale noworodkowym, z zaleceniem kontroli w poradni patologii noworodka.
3. dystrofia płodu – to znaczy jego nieodpowiednia w stosunku do wieku ciąży masa ciała (np. noworodek rodzi się o czasie z wagą 1,5 kg).
4. stwierdzone wady płodu (między innymi zniekształcenia w obrębie twarzoczaszki noworodka – np. rozszczep podniebienia czy zniekształcenia w obrębie innych części ciała – np. dodatkowy palec, wady odcinka krzyżowo-lędźwiowego). Jeśli u dziecka stwierdza się jakąkolwiek wadę (nie tylko w obrębie głowy), wykonuje się badanie USG celem określenia, czy wady nie występują również w obrębie innych układów.
5. zaburzenia oddychania (bezdechy) – stwierdzone przez pediatrę lub zasygnalizowane przez rodzica.
6. objawy neurologiczne (drżenia, drgawki, oczopląs, „krzyk mózgowy”, obniżone/zwiększone napięcie mięśni, opóźniony rozwój ruchowy itp.).
7. szybki przyrost obwodu głowy, małogłowie – ten pierwszy kontroluje się zawsze w trakcie kontrolnych wizyt w poradni zdrowia dziecka. Z kolei za mały obwód głowy można stwierdzić tylko na oddziale noworodkowym.
8. cukrzyca u matki.
9. krwawienie śródmózgowe.
10. obciążający wywiad okołoporodowy (zaburzenia tętna płodu, przedwczesne odklejenie łożyska, trudny poród, niska punktacja Apgar).
11. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u niemowlęcia.
12. zaburzenia krzepnięcia – choroba czarna u noworodka, widoczne krwawienia z przewodu pokarmowego, krwiste wymioty i tym podobne.

Specjalne przygotowanie  dziecka do badania przezciemiączkowego nie jest konieczne.

USG jamy brzusznej

USG jamy brzusznej pozwala na ocenę narządów jamy brzusznej – wątroby, jelit, nerek i układu rodnego itd. W przypadku badania tej okolicy wszystko zależy od tego, jakie objawy demonstruje mały pacjent i co chcemy ocenić.

To może Cię zainteresować: Co może oznaczać ból brzucha?

Wskazania do oceny układu moczowego w badaniu USG

1. nieprawidłowości wykryte u płodu (podejrzenie wady wrodzonej),
2. zakażenie układu moczowego,
3. nieprawidłowy przyrost masy ciała,
4. wodonercze, czyli zastój moczu w nerce (odpływ moczu może być zablokowany np. z powodu zwężenia moczowodu),
5. krwinkomocz, białkomocz, kamica (nieprawidłowości stwierdzane w badaniu ogólnym moczu, bóle okolicy lędźwiowej, które mogą być objawem napadu kolki nerkowej),
6. bóle brzucha lub ból w okolicy lędźwiowej. Zwłaszcza z objawami klinicznymi choroby w drogach moczowych (kolka nerkowa, objawy dyzuryczne – zbyt częste oddawanie moczu, pieczenie lub ból w trakcie oddawania moczu),
7. niewydolność nerek, czyli ich uszkodzenie uniemożliwiające usuwanie toksyn z organizmu – u dzieci często przebiega bez objawów. Ważne jest regularne ocenianie rozwoju dziecka, pomiary ciśnienia tętniczego, okresowe badania moczu – zwłaszcza u dzieci z genetycznymi predyspozycjami do chorób nerek. Wszystkie te badania może zlecić lekarz pediatra, w tym USG jamy brzusznej, które najlepiej wykonać u nefrologa),
8. uraz (zwłaszcza okolicy lędźwiowej).

Przygotowanie do badania ultrasonograficznego z oceną układu moczowego: nawodnienie (minimum 30 minut przed badaniem) oraz pełny pęcherz moczowy. Niekiedy konieczne jest badanie przed i po oddaniu moczu. U noworodków i niemowląt – nawodnienie minimum 30 minut przed badaniem, poza tym bez specjalnego przygotowania.

Badania USG u dzieci – wskazania do oceny przewodu pokarmowego

• bóle brzucha (ale nie każdy – wszystko zależy od charakteru bólu, czasu trwania, stanu ogólnego dziecka itp.),
• żółtaczka,
• guz (zaniepokoić powinny wszystkie objawy ucisku na przewód pokarmowy – od trudności z połykaniem, poprzez zaparcia a także wyczuwalny w badaniu jamy brzusznej patologiczny opór),
• uraz jamy brzusznej, płyn w jamie brzusznej (stwierdzenie płynu jest możliwe w trakcie badania jamy brzusznej – przy jej opukiwaniu),
• wymioty (tutaj podobnie – wymioty będące efektem zatrucia pokarmowego, czy infekcji rotawirusowej nie zawsze są wskazaniem do badania),
• nadciśnienie wrotne (czyli zwiększenie ciśnienia w żyle wrotnej, które może być powikłaniem chorób wątroby – w badaniu fizykalnym lekarza zaniepokoi duża śledziona i wątroba, wodobrzusze. U noworodka może być powikłaniem zakrzepicy naczyń, po cewnikowaniu pępowiny),
• zapalenie trzustki,
• „ostry” brzuch (przebiegający z silnym bólem brzucha, dziecko nie może się swobodnie poruszać, a brzuch jest twardy „jak deska” – zwykle taki stan świadczy o konieczności wykonania zabiegu chirurgicznego np. w zapaleniu wyrostka robaczkowego).

Przygotowanie do badania ultrasonograficznego z oceną układu pokarmowego: noworodki, niemowlęta i dzieci do 6. roku życia nie wymagają przygotowania. W niektórych przypadkach esputicon/espumisan przed badaniem, u starszych dzieci (powyżej 6. roku życia) sześć godzin przed badaniem należy wstrzymać się od jedzenia, picia napojów gazowanych i żucia gumy. Przez 48 godzin przed badaniem należy unikać pokarmów wzdymających – młodszych dzieci lepiej nie stresować postem.

Badanie USG u dzieci w kierunku refluksu żołądkowo-przełykowego

Refluks żołądkowo-przełykowy, czyli GERD lub GOR (od angielskich nazw) spowodowany jest cofaniem się kwaśnej treści żołądka do przełyku i opóźnionym jego opróżnianiem. Taka kwaśna treść w przełyku to nic przyjemnego.

U niemowląt (gdzie zwykle refluks jest i mija wraz z wiekiem) występują ciągłe odbijania, nawracający kaszel, epizody zakrztuszenia.

U starszych dzieci, oprócz ciągłego odbijania, występują wymioty, brzydki zapach z ust, problemy z uzębieniem, nawracające zapalenia gardła, zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc, bóle w klatce piersiowej, trudności z połykaniem lub chrypka. Badanie USG nie pozwala nam GERD wykluczyć. Zdarza się jednak, że udaje się zauważyć cofającą się treść z żołądka lub nieprawidłowości połączenia żołądkowo-przełykowego, które do GOR predysponują.

Przygotowanie do badania USG w kierunku GERD: 30-60 minut przed badaniem dziecko należy nakarmić, a na badanie zabrać ze sobą coś do picia. Badanie trwa ok 10-15 minut, czasami krócej.

Zobacz także: Refluks (choroba refluksowa przełyku) – czy winnym jest nasz styl życia?

USG bioderek

Wykonywane u wszystkich niemowląt – zwykle około 6 tygodnia życia. Badanie zleca się celem wykrycia ewentualnej dysplazji stawów biodrowych (niedostateczny rozwój kości i innych elementów tworzących ten staw). Im szybciej zostanie ona rozpoznana, tym szybciej wdrożone zostanie leczenie i efekt końcowy będzie lepszy. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania.

Pozostałe badania ultrasonograficzne wykonywane u dzieci (USG stawów, tkanek miękkich, USG tarczycy, jąder, węzłów chłonnych) zwykle zlecane są z powodu konkretnych objawów choroby. Nie wymagają dodatkowego przygotowania.

Przeczytaj również: Morfologia krwi dziecka – czy Twoja pociecha ma niedobory witamin lub mikroelementów?

Dzieci, które przewlekle chorują i męczy je długotrwały katar, mogą mieć skrzywioną przegrodę nosową. Na ten temat więcej dowiesz się w artykule >>> Krzywa przegroda nosowa u dziecka.