Problemy z układem moczowym u dzieci najczęściej objawiają się w postaci zakażenia układu moczowego (ZUM). Mówi się o nich, gdy do dróg moczowych dostaje się bakteria i mogą dotyczyć dolnej jego części – cewki moczowej i pęcherza moczowego lub przesuwać się wyżej, aż do nerek. Jak leczyć zakażenia układu moczowego u dzieci i jak im skutecznie zapobiegać?
[aktualizacja: 02’2021]
Zakażenia układu moczowego – drogi zakażenia i objawy
Do zakażenia układu moczowego dochodzi w momencie, gdy do dróg moczowych dostają się bakterie. Zakażenia mogą dotyczyć zarówno ich dolnej części i manifestować się w postaci stanu zapalnego w obrębie cewki moczowej oraz pęcherza moczowego lub „wspinać się” wyżej, aż do nerek.
UWAGA: w prawidłowym moczu nie powinno być drobnoustrojów!
Do zakażenia układu moczowego dochodzi najczęściej drogą wstępującą. Co to oznacza? Bakterie z okolicy krocza dostają się do układu moczowego. Dość łatwo o to u najmłodszych dzieci, które noszą pieluszki lub na skutek nieprawidłowej pielęgnacji tej okolicy, zwłaszcza u dziewczynek. Rzadziej tego typu zakażenia mają swoją przyczynę w wadach układu moczowego.
Im wyżej umiejscowione zakażenie, tym bardziej nas niepokoi, bo bakteria może uszkodzić nerki!
U najmłodszych dzieci właściwie ciężko powiedzieć, który objaw jednoznacznie wskazuje na zakażenie układu moczowego. Może ono bowiem manifestować się na wiele sposobów i objawiać różnymi dolegliwościami, które mogą odpowiadać również infekcjom zlokalizowanym poza układem moczowym.
Do najczęstszych objawów zakażenia układu moczowego wśród dzieci należą:
- niepokój,
- gorszy apetyt,
- biegunka,
- gorączka,
- wymioty,
- słaby przyrost na wadze – uwaga: u każdego niemowlęcia, które nie przybiera na wadze, powinno się badać mocz!
Po badaniu lekarskim lekarz może ocenić, czy wyżej wymienione objawy wynikają z infekcji zlokalizowanej poza układem moczowym, czy ich przyczyną jest bakteria w moczu. W razie wątpliwości zleca się dodatkowe badania, w tym badanie ogólne i posiew moczu.
U starszych dzieci, które potrafią mówić lub sygnalizować swoje dolegliwości nieco łatwiej postawić diagnozę, na podstawie zgłaszanych przez nie objawów, takich jak:
- ból w trakcie siusiania,
- częstsze oddawanie moczu,
- miejscowe zaczerwienienie w okolicy cewki moczowej,
- bóle okolicy nerek,
- wysoka gorączka,
- bóle brzucha,
- wymioty.
Sprawdź również: Gorączka u dziecka to syndrom, którego nie wolno lekceważyć!
Kiedy warto wykonać badanie moczu u dziecka?
- jeśli dziecko uskarża się na któreś z wyżej wymienionych objawów – warto wziąć pod uwagę bakterię w moczu!
- gdy maluch gorączkuje, a nie widać w badaniu innej przyczyny gorączki, w takim przypadku możemy podejrzewać zakażenie układu moczowego,
- jeśli niemowlak nie przybiera lub traci na wadze, również możemy podejrzewać zakażenie układu moczowego,
- gdy niemowlak gorączkuje, nie widać w badaniu innej przyczyny gorączki, a do tego w USG z okresu ciąży stwierdzono nieprawidłowości w układzie moczowym malucha – istnieje duże ryzyko, że jest to zakażenie układu moczowego.
Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?
- do woreczka – lepiej unikać!
Jest to sposób chyba najbardziej popularny, ale obarczony dużym błędem. Taki mocz zwykle jest zanieczyszczony bakteriami, które wypłukuje w drodze do woreczka. Nie powinien być więc podstawą do rozpoznania zakażenia układu moczowego, a tym bardziej do włączenia antybiotyku u dziecka. Jeśli okaże się prawidłowy, to możemy zakażenie wykluczyć, ale w przypadku nieprawidłowego wyniku – raczej nie możemy potwierdzić zakażenia na podstawie moczu woreczkowego.
- ze środkowego strumienia – może być ciężko, ale polecam spróbować!
Po karmieniu układamy dziecko na przewijaku lub na kanapie – najlepiej tak, by pod pupą miało chłodniejszą ceratkę. Rozbieramy malucha i dokładnie oczyszczamy okolicę moczowo – płciową. U chłopców lekko (!) odchylamy napletek i spryskujemy, np. Oktaseptalem. U dziewczynek rozchylamy wargi sromowe większe i delikatnie oczyszczamy.
Takie preparaty mają tu nie tylko działanie oczyszczające czy dezynfekujące, ale poprzez schłodzenie tej okolicy wywołuje zwykle u dziecka mikcję. Kiedy zacznie siusiać, odczekujemy sekundkę i zaczynamy łapać mocz – w ten sposób powinniśmy otrzymać najlepszy do badania mocz, czyli tak zwany „ze środkowego strumienia”. Taki sposób jest czasochłonny i nie jest powiedziane, że uda się za pierwszym razem. Warto jednak próbować do skutku, żeby nie leczyć zakażenia układu moczowego, którego w rzeczywistości tak naprawdę może nie być (a mocz pobrany do woreczka może na to wskazywać) i uniknąć cewnikowania.
- cewnikowanie – dokładne, ale…
Prawidłowe pobranie moczu cewnikiem na posiew gwarantuje, że nie będzie to mocz fałszywie zanieczyszczony bakteriami znajdującymi się u wylotu cewki. Trzeba mieć jednak świadomość, że jest to instrumentacja dróg moczowych i do tego średnio przyjemna oraz obarczona ryzykiem wprowadzenia bakterii z zewnątrz do układu moczowego. Aby tego uniknąć, podaje się po cewnikowaniu dawkę antybiotyku.
W posiewie moczu wyhodowano kilka bakterii – i co teraz?
Interpretacja wyników posiewu moczu bywa nawet dla lekarza nie lada wyzwaniem. Obecność bakterii nie zawsze bowiem wskazuje na konieczność leczenia!
Zdarza się, że w moczu znajdują się bakterie, ale ich liczba nie jest wystarczająca do tego, aby leczenie rozpocząć. W sytuacji, kiedy w moczu wyhodowano kilka różnych rodzajów bakterii to zwykle mamy do czynienia ze źle pobranym moczem (u chłopców ze stulejką często do moczu „wpadają” bakterie gromadzące się pod napletkiem).
Najjaśniejsza sytuacja to taka, kiedy u dziecka z objawami układu moczowego w posiewie moczu hodują się bakterie (zwykle jest to Escherichia coli) w ilości przekraczającej 100 000 (>105). Tutaj wiemy, że jest zakażenie i należy je leczyć.
Zakażenia układu moczowego a dodatkowe badania
Oprócz badania ogólnego moczu i posiewu moczu, w niektórych sytuacjach zaleca się wykonanie u dziecka dodatkowych badań laboratoryjnych i obrazowych. Są to:
- morfologia + CRP – zwłaszcza u dziecka gorączkującego lub u pacjenta, u którego zawodzi leczenie antybiotykiem,
- USG jamy brzusznej – ze szczególnym uwzględnieniem układu moczowego. Warto wykonać, już po pierwszym zakażeniu układu moczowego, zwłaszcza u najmłodszych dzieci. Pozwala ocenić, czy w układzie moczowym nie ma poważnych zmian, które mogły być przyczyną albo skutkiem przebytego zakażenia,
- CUM – cystoureterografia mikcyjna – po pierwszym zakażeniu układu moczowego, nawet jeśli przebiegało z wysoką gorączką, nie ma wskazań do wykonania tego badania. Można uznać, że jeden epizod może trafić się każdemu. Jeśli zakażenia układu moczowego z wysoką gorączką powtarzają się, powinno się wykonać CUM celem wykluczenia obecności refluksu pęcherzowo-moczowodowego,
- kreatynina – pobieranie tego parametru z krwi, u małych dzieci przy zakażeniu układu moczowego zwykle nie jest konieczne. Tylko w sytuacjach poważnego uszkodzenia nerek – przy zaniedbanym, późno rozpoznanym zakażeniulub gdy stan dziecka jest poważny,
- inne badania układu moczowego – renoscyntygrafia – tylko w ściśle określonych przypadkach, zwykle z zalecenie nefrologa dziecięcego.
Leczenie zakażeń układu moczowego
W wielu sytuacjach udaje się uniknąć leczenia antybiotykiem – zwłaszcza, jeśli zakażenie lokalizuje się w dolnej części układu moczowego (w pęcherzu moczowym lub cewce moczowej). W takiej sytuacji można stosować leki moczopędne oraz preparaty z dodatkiem żurawiny.
Jeśli dziecko jest małe, lub jeśli objawom zakażenia towarzyszy wysoka gorączka, konieczne będzie podawanie antybiotyku. U bardzo małych dzieci zwykle wiąże się to z hospitalizacją i podawaniem leków dożylnie.
Zakażenia układu moczowego u dziecka. Jak im zapobiegać?
Warto w porę zadbać o właściwą profilaktykę zakażeń układu moczowego u dziecka. Mocz to cenna broń naszego organizmu i to właśnie oddawanie moczu pozwala na wypłukiwanie z układu moczowego zanieczyszczeń, które mogą się w tę okolicę dostać (zwykle u dziewczynek, gdzie odległość od odbytu do cewki moczowej jest niewielka).
Ten fizjologiczny mechanizm obronny ma jednak swoje ograniczenia i przy dużej ilości bakterii może sobie nie poradzić. Jakie działania profilaktyczne warto więc podjąć?
Zakażenia układu moczowego u dzieci. Zadbaj o profilaktykę!
- Dbaj o higienę maluszka!
- Często zmieniaj pieluszki – nie dopuszczaj, aby Twoje dziecko leżało i chodziło przez długi okres czasu w mokrej pieluszce. Zmieniaj ją minimum co 3 godziny, a w razie potrzeby nawet częściej!
- Dokładnie oczyszczaj krocze dziecka po każdym stolcu. Używaj neutralnych chusteczek nawilżanych (im mniej zapachowe, tym lepiej) lub wody z mydłem
- Myj krocze dziewczynki zawsze w kierunku od przodu do tyłu. W ten sposób nie rozprowadzasz bakterii okolicy odbytu w okolicę cewki
- Dbaj o napletek swojego synka – codzienna higiena to podstawa. Pamiętaj o jego delikatnym ściąganiu w trakcie codziennej kąpieli (najlepiej pod wodą) – zawsze do pierwszego oporu, nic na siłę!
- Wprowadź żurawinę do codziennego menu. To rozwiązanie piękne w swojej prostocie! Sok z żurawiny czy przekąska pod postacią jej owoców sprawia, że bakterie „nie lepią” się tak do dróg moczowych, a tym samym mocz może je lepiej wypłukiwać. U dzieci, które mają problemy z nawracającymi się zakażeniami układu moczowego jest dobrym rozwiązaniem oraz uzupełnieniem codziennej diety.
- Dbaj o prawidłowe wypróżnianie dziecka. Unikaj zaparć u swojego malucha. Ustaw jego dietę tak, aby nie miało problemów z wypróżnianiem. Owsianka z dodatkiem owoców, warzywa i owoce do każdego posiłku, chleb z ziarnami i duże ilości płynów to podstawa. Zadbaj o to – zakażenia układu moczowego częściej nękają dzieci z zaparciami.
- Karm dziecko piersią. Korzyści karmienia piersią jest wiele, a wśród nich zmniejszenie częstości zakażeń układu moczowego. Porównano dzieci karmione butelką oraz maluchu karmione piersią i badania wykazały przewagę tych pierwszych pod względem ilości infekcji moczowych oraz… oddechowych!
Dowiedz się więcej! Zajrzyj do naszego działu: PARENTING
Posłuchaj podcastu >> Rak pęcherza.
Warto zwrócić uwagę jaką wodę piją członkowie naszych rodzin, czy nie zawiera ona np. szkodliwych dla organizmu substancji, które w przyszłości mogą powodować problemy z układem moczowym. Są filtry molekularne które uzdatniają wodę tak aby nie zatruwała organizmu, filtry naturalnie mineralizują wodę aby zawierała tylko to co potrzeba organizmowi.
Warto pić czystą wodę w odpowiedniej ilości i to nią się głownie nawadniać. Odpuścić sobie kawy, herbaty, słodkie napoje czy alkohol. Dobre są też preparaty moczopędne, np. fitolizyna, ułatwiają wydalanie toksyn, piasku z dróg moczowych no i działają przeciwzapalnie.
Przede wszystkim tzeba przebadac dziecko, bo kazdy kamien to inny typ leczenia.