Pijąc wywar z kwiatów gotowanych z winem, pozbywasz się gorączki – tak o wiązówce błotnej pisano w zielnikach w XVI wieku. Obecnie wiemy, że roślina ta wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i immunomodulujące, co potwierdziły współczesne badania. Co, więcej posiada także właściwości przeciwgorączkowe. Zioło sprawdza się u osób zmagających się z bólami reumatycznymi, stawowymi i mięśniowymi. To jednak nie wszystko! Spójrzmy na wyniki pozostałych badań.
Kilka słów o roślinie…
Rośliny z rodzaju wiązówka (Filipendula) należą do rodziny różowatych (Rosaceae) i obejmują około 10 gatunków bylin występujących powszechnie w Europie i Azji. W Polsce można spotkać dwa gatunki dziko występujące, czyli wiązówkę błotną (Filipendula ulmaria L.) oraz wiązówkę bulwkową (Filipendula hexapetala Gilib.).
Choć wiązówka błotna opisywana jest w fitoterapiach jako gatunek dominujący, to odmiana bulwkowa stanowi analogiczny surowiec leczniczy.
Można spotkać dużo nazw zwyczajowych tej rośliny, charakterystycznych dla danego regionu, na przykład: królowa łąk (krakowskie), tawuła łąkowa lub tawuła błotna (poznańskie), kropidło błotne (Kujawy), goryczkowe ziele (Mazowsze) czy kozia broda (kieleckie).
Wiązówka błotna w odróżnieniu od odmiany bulwkowej lubi stanowiska wilgotne – lasy i zarośla nad brzegami wód. Można ją spotkać także na podmokłych łąkach.
Surowcem zielarskim tej rośliny są zebrane żółtawobiałe i wonne kwiaty (Flos Ulmariae). Zbiera się je w pełni kwitnienia, czyli w okresie od czerwca do lipca, a po dokładnym wysuszeniu w temperaturze do 30°C odrzuca się szypułki kwiatów. Do celów leczniczych może być wykorzystywana również wiązówka błotna ziele cięte (Herba Ulmariae).
Wiązówka błotna – historia
Królowa łąk była wykorzystywana już w starożytności przez druidów celtyckich, którzy znali jej działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Słowo filipendula pochodzi z łaciny i stanowi połączenie dwóch wyrazów – „filum”, oznaczające nitkę i nić, a także „pendulus”, czyli wiszący lub zwisający. Nazwa gatunku, czyli ulmaria, pochodzi od słowa ulmarius, oznaczający wiązowaty, podobny do ulmus – rzymskiego wiązu o klasycznych kształtach. Nazwa ta pojawiła się już w XII w u Mikołaja Prepozyta.
Pierwsze informacje, dotyczące zastosowania zioła pojawiają się w postaci nielicznych wzmianek w zielnikach w XVI wieku. Już wtedy zaobserwowano, że „pijąc wywar z kwiatów gotowanych z winem, pozbywasz się gorączki”. Opis działania kwiatu znajdujemy w siedemnastowiecznym „Dykcyonarzu Roślinnym” autorstwa Jana Krzysztofa Kluka.
To właśnie z tej rośliny wyizolowano w 1827 roku salicynę, która była prekursorem już sztucznie zsyntetyzowanego kwasu acetylosalicylowego (Felix Hoffman 1899 r). Nazwa „aspiryna” pochodzi od dawnej botanicznej nazwy wiązówki Spirea ulmaria. Trzeba tu zwrócić uwagę na fakt, że samo ziele nie podrażnia błony śluzowej żołądka w takim stopniu jak oczyszczony lek.
Medycyna ludowa zalecała stosowanie ziela w postaci naparu jako leku na przeziębienia oraz środka napotnego i moczopędnego. Wiązówka błotna znalazła także zastosowanie przy gośćcu i podagrze, a także była skutecznym sposobem na rany, ukąszenia czy owrzodzenia.
Wiązówka błotna i jej składniki aktywne
Flos Ulmarie (Flos Spiraeae) zawiera:
- związki fenolowe (kwas wanilinowy, kawowy, kumarynowy, kwercetynę, hiperozyd, awikularynę)
- flawonoidy (spiraeozyd – około 3,5%, kemferol, kwercetyna)
- związki salicylowe (kwas salicylowy, salicylan metylu, salicyny)
- olejek eteryczny – około 0,2% (zawiera salicylan metylu, aldehyd salicylowy, aldehyd wanilinę o przyjemnym zapachu)
- garbniki do 10-15% (m.in. przeciwnowotworową rugozynę)
Sprawdź również: Olejki eteryczne – przewodnik bezpiecznego stosowania.
Wiązówka błotna – współczesne wskazania do stosowania
Badania naukowe potwierdziły następujący zakres działania goryczkowego ziela:
- przeciwbólowe, przeciwzapalne i immunomodulujące
- przeciwgorączkowe i napotne
- rozszerzające naczynia krwionośne
- przeciwzakrzepowe i fibrynolityczne (kompleks heparyny)
- dezynfekujące, zwłaszcza na drogi moczowe
- moczopędne
- zmniejszające biegunki
- przeciwbakteryjne (w postaci nalewki)
- przeciwnowotworowe (w badaniach na zwierzętach)
Przytoczymy tu niektóre z badań potwierdzające, ale i wręcz rozszerzające jej możliwe działania.
Działanie gastroochronne
Działanie gastroochronne oszacowano w zwierzęcym modelu ostrego uszkodzenia żołądka wywołanego etanolem. Badanie działania ochronnego na żołądek u szczurów (doustnie 100-300 mg/kg) wykazało zdolność wyciągu do wspomagania zachowania integralności błony śluzowej. Ponadto wyizolowane z rośliny składniki – spireozyd i tellimagrandyna II – wykazały zdolność zapobiegania wrzodom.
Cisplatyna to lek stosowany w chemioterapii nowotworów, który ma szkodliwy wpływ między innymi na czynność wątroby i nerek oraz jest genotoksyczny. W jednym z badań trwających 10 dni szczurom podawano cisplatynę, jednocześnie włączając ekstrakty z wiązówki w trzech różnych stężeniach. Testowane ekstrakty, bogate w związki polifenolowe, łagodziły wywołany cisplatyną stres oksydacyjny w wątrobie i nerkach, zmniejszając uszkodzenia tkanek. Z tego względu ekstrakty z tej rośliny mogą być stosowane jako środek wspomagający w zapobieganiu i łagodzeniu skutków ubocznych po podaniu cisplatyny.
Wiązówka błotna w leczeniu dny moczanowej
W jednym z badań wykazano aktywność składnika rośliny – spireozydu (flawonoid) w hamowaniu oksydazy ksantynowej. Enzym ten utlenia hipoksantynę do ksantyny, następnie utleniając ksantynę do kwasu moczowego. Hamowanie działania oksydazy jest metodą leczenia dny moczanowej. Badanie pokazało, że spireozyd jest 25 razy aktywniejszy niż allopurynol – lek stosowany w przebiegu tej choroby.
Działanie usprawniające funkcje poznawcze
Badania prowadzone na myszach pokazały działanie nootropowe (poprawiające funkcje poznawcze) ekstraktu z wiązówki. Ekstrakty zwiększyły odporność zwierząt na niedotlenienie, poprawiły orientację i zwiększyły ich wydolność fizyczną.
Działanie przeciwnowotworowe
Wśród szczurów, u których wywoływano nowotwory jelita grubego przez podanie metylonitrozomocznika, dodatkowe podanie ekstraktu spowodowało statystycznie istotny spadek zapadalności oraz wielokrotności guzów.
Dodatkowo zaobserwowano, że częstość występowania i liczebność nowotworów złośliwych w innych lokalizacjach również uległa zmniejszeniu.
Działanie przeciwzakrzepowe
W badaniu dostępnym w języku rosyjskim czytamy: „Kwiaty i nasiona wiązówki błotnej wykazują wysoki poziom działania przeciwzakrzepowego. Ich działanie przeciwzakrzepowe i fibrynolityczne wykazano po podaniu doustnym ekstraktów. Ekstrakty z nasion wywierają równie silne działanie przeciwzakrzepowe przy podawaniu in vivo i in vitro.” Badacze podają, że antykoagulant obecny w roślinie jest podobny w budowie do cząsteczki heparyny.
Działanie przeciwwrzodowe
Rosyjscy badacze w 1980 roku stwierdzili i opisali działanie przeciwwrzodowe odwaru (1:10, 1:20) z kwiatów wiązówki. Udowodnili, że odwar ten zmniejsza zmniejsza prowrzodowe działanie zabiegów takich jak podwiązanie odźwiernika czy unieruchomienie szczurów. Redukuje także powstawanie uszkodzeń gruczołowej części żołądka po wstrzyknięciu szczurom i myszom rezerpiny lub fenylobutazonu szczurom.
Odwar jest również skuteczny w zapobieganiu uszkodzeniom żołądka u szczurów wywołanym kwasem acetylosalicylowym. Wspomaga gojenie przewlekłych wrzodów żołądka szczura wywołanych wstrzyknięciem 70% etanolu w ścianę światła lub gruczołową część żołądka.
Uwaga! Jednak badacze donieśli, że odwar zwiększa działanie histaminy w oskrzelach i jej prowrzodowe działanie w żołądku u świnek morskich!
Sprawdź także, dlaczego >> kozieradka << jest tak cenna w diecie osób, zmagających się z wrzodami.
Wsparcie w chorobach kobiecych
Z kolei w badaniu w 1998 roku zastosowano miejscowo maść z wywarem z kwiatów wiązówki w dysplazji szyjki macicy. Poprawę stanu zanotowano u 32 z 48 pacjentek, w tym 25 przypadków wykazało całkowitą regresję choroby. W ciągu kolejnych 10 miesięcy nie zanotowano nawrotu choroby u dziesięciu całkowicie wyleczonych pacjentek.
Napary z ziela tej rośliny nadają się do robienia nasiadówek w chorobach kobiecych.
Praktyczne zastosowanie kwiatów wiązówki błotnej
Pod uwagę należy przede wszystkim wziąć najsilniej potwierdzone i tradycyjne zastosowanie zioła jako leku w bólach reumatycznych, stawowych i mięśniowych. To dzięki działaniu przeciwbólowemu i przeciwzapalnemu, a w połączeniu z działaniem napotnym i przeciwgorączkowym sprawdza się także w przeziębieniach, gorączce i nieżytach górnych dróg oddechowych.
Zarówno działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, jak i moczopędne oraz hamujące oksydazę ksantynową, czyni z rośliny dobry dodatek do mieszanek ziołowych stosowanych przy dnie moczanowej.
Ze względu na działanie przeciwzapalne, ściągające, kojące i odkażające roślina może być stosowana zewnętrznie w chorobach skóry w postaci naparu bądź odwaru. Można użyć jej do przemywania oczu, trudno gojących się ran, owrzodzeń czy trądziku.
Kosmetycznie płukanki z wiązówki mogą poprawić stan przetłuszczających się włosów czy zmniejszyć rozszerzone pory i łojotok.
Ze względu na swój zapach jej kwiaty dodawane są czasem do aromatyzowania produktów spożywczych: miodu, wina, piwa, dżemów i duszonych owoców. Młode pędy i liście stanowią dodatek do zup, a kłącza po ugotowaniu do potraw warzywnych – sosów, sałatek i surówek.
To może Cię zainteresować: Piwo – na zdrowie, czy nie?
Wiązówka błotna – przeciwwskazania
Teoretycznie zawarte w roślinie salicylany mogłyby wykazywać interakcje z lekami zawierającymi salicylany czy z lekami z grupy NLPZ. Salicylany występują jednak w roślinie głównie w formie glikozydów i ich ilość jest mniejsza niż 0,5%
Dobrym porównaniem wydaje się kora wierzby, w której zawartość salicylanów określa się na 0,5-10% czyli dużo więcej niż w wiązówce błotnej. Europejska Agencja Leków (EMA) mimo to stwierdziła, że „nie ma dowodów na to, że typy reakcji, o których wiadomo, że są związane z farmaceutycznymi salicylanami obserwowane są w przypadku kory wierzby”.
Inne badania wykazały, że „nie należy się spodziewać skutków ubocznych salicylanów w przypadku ich ilości równej 2-3 g kory wierzby”. Z tego względu EMA wysnuwa wniosek, że tym bardziej w przypadku preparatów wiązówki błotnej niepożądane efekty, interakcje czy przeciwwskazania są mało prawdopodobne. Jednocześnie istnieje grupa ludzi nadwrażliwych na salicylany i w ich przypadku stosowanie kwiatów jest przeciwwskazane.
W związku z brakiem jakichkolwiek danych o bezpieczeństwie (brak badań) nie zaleca się stosowania tego zioła w trakcie ciąży i podczas karmienia piersią. Z kolei w związku z niewielką ilością danych dotyczących stosowania leku u dzieci przed jego zastosowaniem należy skonsultować się z lekarzem.
UWAGA: w toku badań nie wykazano toksyczności preparatów z wiązówki błotnej.
Preparaty z wiązówki błotnej i ich dawkowanie
Z kwiatów wiązówki możemy przygotować napar. W chorobach bólowych dwie łyżki surowca zalewamy dwiema szklankami gorącej (90°C) wody i parzymy pod przykryciem przez 20 minut. Wypijamy napar dzieląc go na trzy porcje w ciągu dnia, najlepiej godzinę po posiłku.
W chorobach przeziębieniowych możemy połączyć łyżkę kwiatu z łyżką kwiatostanu lipy i tak samo, zalać dwiema szklankami wrzątku. Kwiat wiązówki jest też składnikiem wielu mieszanek ziołowych na choroby reumatyczne i przeziębieniowe. Znajdziemy go także w mieszance ojca Klimuszki „na naprawę szkód po antybiotykach”.
Z kwiatów można też wykonać nalewkę. W tym celu bierzemy 50 g surowca na 500 ml wódki i tak zalane zioło macerujemy dwa tygodnie. Po przefiltrowaniu możemy używać 2-3 razy dziennie po łyżeczce w chorobach reumatycznych.
UWAGA: jako surowca możemy też używać całego ziela (kwiatostan + łodyga), ale jest ono słabsze w działaniu. Około 2,5-3,5g kwiatów jest równoważne 4-5g ziela, co powinniśmy uwzględnić w stosowaniu.
Przeczytaj także: Zastosowanie ziół i żywności w przebiegu chorób reumatycznych, w tym w RZS.
Bibliografia
- Dyrektywa 2004/24/WE 12 July 2011 EMA/HMPC/434892/2010 Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC) „Assessment report on Filipendula ulmaria (L.) Maxim., herba and Filipendula ulmaria (L.) Maxim., flos”. Based on Article 16d(1), Article 16f and Article 16h of Directive 2001/83/EC as amended (traditional use);
- Anna Pachlowska, Monika Grzeszczuk, Dorota Jadczak „Wiązowka błotna, kwiaty jadalne”, Panacea, Leki ziołowe nr 4 (41), październik-grudzień 2012, strony 26-27;
- Helena Danuta Smolarz, Anna Sokołowska-Woźniak „Aktywność farmakologiczna wyciągów z Filipendula ulmaria i Filipendula hexapetala”. Postępy Fitoterapii 4/2001, s. 12-15;
- Jelena Katanić, Sanja Matić, Eva-Maria Pferschy-Wenzig, Nadine Kretschmer, Tatjana Boroja, Vladimir Mihailović, Vesna Stanković, Nevena Stanković, Milan Mladenović, Sneżana Stanić, Mirjana Mihailović, Rudolf Bauer „Filipendula ulmaria extracts attenuate cisplatin-induced liver and kidney oxidative stress in rats: In vivo investigation and LC-MS analysis”. Food Chem Toxicol, 2017 Jan;99:86-102. doi: 10.1016/j.fct.2016.11.018. Epub 2016 Nov 18;
- Stevan Samardżić, Jelena Arsenijević, Dragana Bożić, Marina Milenković, Vele Teśević, Zoran Maximović „Antioxidant, anti-inflammatory and gastroprotective activity of Filipendula ulmaria (L.) Maxim”. Journal of Ethnopharmacology Volume 213, 1 March 2018, Pages 132-137;
- M Gainche, C Ogeron, I Ripocze, F Senejoux, J Cholet, C Decombat, L Delort, JY berthon, E Saunier, FC Chezet, P Chalard „Xanthine Oxidase Inhibitors from Filipendula ulmaria (L.) Maxim and Their Efficient Detections by HPTLC and HPLC Analyses”. Molecules 2021 Mar 30;26(7):1939. doi: 10.3390/molecules26071939;
- IV Szyłowa, NI Susłow „Nootropic effect of meadowsweet (Filipendula vulgaris) extracts”, Bull Exp Biol Med., 2015 Mar;158(5):659-63. doi: 10.1007/s10517-015-2841-9. Epub 2015 Mar 17;
- WG Bespałow, VA Alexandrov, AŁ Siemionov, GI Wysochina VA Kostikova DA Baranenko „The inhibitory effect of Filipendula ulmaria (L.) Maxim on colorectal carcinogenesis induced in rats by methylnitrosourea”. J Ethnopharmacol, 2018 Dec 5;227:1-7. doi: 10.1016/j.jep.2018.08.013. Epub 2018 Aug 13;
- OD Barnaułow, PP Denisenko „[Anti-ulcer action of a decoction of the flowers of the dropwort, Filipendula ulmaria (L.) Maxim]”. Farmakol Toksikol, Nov-Dec 1980;43(6):700-5;
- BA Kudriaszow, IaM Ammosova, LA Liapina, NN Osipowa, LD Azieva, Gu Liapin, AV Basanova „[Heparin from the meadowsweet (Filipendula ulmaria) and its properties]”. Izv Akad Nauk SSSR Biol., Nov-Dec 1991;(6):939-43;
- Rejewski M.: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Czasopismo Wiadomości Botaniczne, 1997;
- Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989.
