Histamina jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu procesów fizjologicznych w organizmie. Jej nadmiar jest jednak toksyczny i może wywołać szereg niebezpiecznych dla zdrowia reakcji organizmu. Jaką rolę pełni w naszym organizmie ten związek i co warto o nim wiedzieć?
Złożoność ludzkiego organizmu i liczba zależności, jakie występują pomiędzy poszczególnymi reakcjami, procesami czy układami prawdopodobnie nigdy nie przestanie zadziwiać naukowców. Z tego względu jest również niewyczerpywalnym źródłem badań.
Na to, jak działa nasz organizm, wpływają niezliczone czynniki, zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Procesy biochemiczne zachodzące wewnątrz komórki oddziałują na siebie, tworząc gęstą sieć połączeń i zależności. Ta sieć jest od dawna przedmiotem badań naukowców, którzy dociekają, w jaki sposób różnorodne związki chemiczne oddziałują na poszczególne cykle w komórce, a także na tkanki i całe układy.
Istnieje wiele związków, które wiążą się z procesami biochemicznymi w prosty sposób. Na przykład, obecność antygenów bakterii czy wirusów skutkuje uruchomieniem kaskady odpowiedzi odpornościowej. Są jednak również związki, dla których receptory można odnaleźć w wielu komórkach całego ciała i w zależności od miejsca, w którym działają, mogą mieć zupełnie różne efekty działania. Takimi związkami są na przykład witamina D oraz histamina, która jest tematem tego artykułu.
Histamina znana jest naukowcom od 1907 roku, a w 1910 roku odkryto jej funkcje fizjologiczne. Do dziś jednak trwają prace mające na celu poznanie wszystkich funkcji, które pełni w naszym organizmie. Wciąż wiele mechanizmów, zwłaszcza tych zachodzących w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN), nie jest poznanych.
Czym jest histamina i skąd się bierze?
Histamina powstaje z aminokwasu – histydyny. To amina biogenna, której nadmiar jest toksyczny i może wywoływać szereg uciążliwych i niebezpiecznych dla zdrowia dolegliwości. Należą do nich między innymi: zaburzenia pracy serca, mózgu i układu trawiennego, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
Histamina jest niezbędna dla prawidłowego przebiegu wielu procesów fizjologicznych, takich jak na przykład uwalnianie kwasu solnego w żołądku czy neuroprzekaźników – serotoniny, noradrenaliny i acetylocholiny. Jej źródłami są wewnętrzna synteza komórkowa oraz pożywienie.
Co więcej, histamina jest autakoidem, czyli substancją wytwarzaną i uwalnianą doraźnie, o działaniu głównie miejscowym. Może być jednak przenoszona wraz z płynami ustrojowymi do odległych tkanek.
Histamina – jakie są jej źródła?
Największe ilości tego związku dostarczamy do swojego organizmu wraz z pożywieniem. Znajdziemy go przede wszystkim w produktach przetworzonych, fermentowanych oraz dojrzewających.
Za wysoką zawartość histaminy w produktach fermentowanych i dojrzewających odpowiedzialne są między innymi bakterie z rodzaju Lactobacillus, Lactococcus, Streptococcus, Escherichia, Enterococcus, Pseudomonas, Listeria czy Clostridium. Część z nich to naturalne komensale bytujące w jelitach, zatem nawet dieta niskohistaminowa nie zapewnia niskiego stężenia histaminy w ustroju.
Za utrzymanie odpowiedniego stężenia tego związku są odpowiedzialne dwa szlaki. Pierwszy, związany z enzymem diaminooksygenazą (DAO), rozkłada histaminę zewnątrzkomórkowo, na przykład w świetle jelita. DAO jest wytwarzany w nerkach, grasicy oraz błonie śluzowej jelita grubego i cienkiego. Jego wydzielanie indukowane jest zwiększoną ilością tego związku w pożywieniu. Z kolei drugi szlak – wewnątrzkomórkowy – wiąże się z enzymem N-metylotransferazą histaminową (HNMT). Histamina znajdująca się w krwioobiegu jest rozkładana przez HNMT w wątrobie.
UWAGA! W przypadku nadmiernych ilości histaminy w diecie lub braku jednego z enzymów w odpowiednim stężeniu mogą pojawiać się dokuczliwe objawy wynikające ze zbyt dużego stężenia tego związku w ustroju.
Sprawdź także: Żywność fermentowana – dla zdrowia człowieka!
W jaki sposób histamina oddziałuje na organizm?
Histamina kojarzona jest przede wszystkim z reakcją alergiczną. Gromadzona jest komórkach tucznych, znajdujących się głównie w obrębie skóry, płuc, błony śluzowej i żołądka.
Histamina może się wiązać z czterema różnymi receptorami, powodując odmienne efekty fizjologiczne:
- receptor H1 – aktywowany w przypadku reakcji alergicznych IgE – zależnych. W wyniku łączenia histaminy z tym receptorem dochodzi do skurczu oskrzeli, mięśni gładkich, a także do rozszerzania się naczyń krwionośnych i zwiększania ich przepuszczalności. Typowe objawy alergiczne powstają na skutek przyłączania się histaminy do tego receptora. Są to kaszel alergiczny, duszności czy katar sienny. Leki przeciwhistaminowe I i II generacji wykorzystywane w terapii alergii oddziałują przede wszystkim na ten receptor;
- receptor H2 – jego aktywacja prowadzi do zwiększenia wydzielania kwasu solnego w żołądku, rozkurczu mięśni gładkich, a także do zwiększenia produkcji Il-6 oraz zmniejszenia wydzielania TNF-alfa. Antagoniści receptorów H2 to leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz choroby refluksowej przełyku.
- receptor H3 – występuje przede wszystkim w mózgu. Jego aktywacja prowadzi do zmian w wydzielaniu acetylocholiny, serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. Aktywacja receptora H3 hamuje także wytwarzanie histaminy w komórkach nerwowych, zmniejsza stężenie jonów Ca2+ wewnątrz komórek oraz hamuje działanie pompy sodowo-potasowej.
- receptor H4 – obecny w komórkach układu immunologicznego. Wpływa na zwiększanie poziomu Il-16 przez limfocyty CD8+ oraz na dojrzewanie i migrację komórek tucznych. Wskazuje to na jego udział w reakcjach alergicznych.
Nadmiar histaminy w organizmie
W przypadku nadmiaru histaminy z jednoczesnym niedoborem rozkładających ją enzymów dochodzi do wystąpienia objawów alergicznych. Wiąże się to głównie z przyjmowaniem zbyt dużych ilości histaminy w produktach spożywczych.
Na ilości wydzielanej przez nasze komórki histaminy ma także wpływ stres oraz przyjmowane leki, na przykład antybiotyki. Dodatkowo związek ten produkowany jest w jelicie przez bytujące w nim komensale. Bakterie jelitowe z rodzaju między innymi Lactobacillus, Enterococcus, Streptococcus wydzielają większe ilości histaminy niż na przykład bakterie z rodzaju Bifidobacterium, które z kolei wspierają organizm w jej rozkładzie.
Trzy z czterech typów receptorów histaminowych z czterech znajdują się jelitach.
Badania wskazują na związek nadmiernej ilości histaminy w jelitach z powstającym na jej skutek syndromem jelita drażliwego (IBS) oraz innymi chorobami zapalnymi jelit. Podejrzewa się również, że dysbioza oraz przerost flory jelitowej jelita cienkiego (SIBO) może przyczyniać się do występowania nadmiernych ilości tego związku, będących skutkiem nadprodukcji tego związku przez bakterie.
Również osoby cierpiące z powodu przesiąkliwego jelita mogą mieć problem z nadmiarem histaminy, która może przedostawać się do krwi przez nieszczelne połączenia pomiędzy komórkami jelita cienkiego.
To może Cię zainteresować: Mikrobiota jelitowa. Jakie działania jej szkodzą, prowadząc do dysbiozy?
Nadmiar histaminy – objawy
Najczęstsze objawy nietolerancji tego związku obejmują:
· dolegliwości żołądkowo-jelitowe
· zaczerwienienie twarzy
· nudności
· biegunkę
· wzdęcia
· bóle brzucha
· pokrzywkę
· kaszel
· duszności
· wodnisty katar
· obrzęk naczynioruchowy
· tachykardię (zaburzenie rytmu serca)
· świąd i ból (histamina wydzielana w nadmiernych ilościach do tkanki podskórnej skutkuje podrażnieniem zakończeń nerwów czuciowych)
· uderzenia gorąca
· drżenie mięśni
· gwałtowne pocenie się
Histamina a praca mózgu i ogólne funkcjonowanie organizmu
Warto wiedzieć, że histamina jest bardzo ważnym neuroprzekaźnikiem oddziałującym na pracę mózgu. Jej stężenie w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) jest niższe niż to we krwi, ale może znacznie szybciej się podnieść.
W przypadku nadmiaru histaminy ilość HNMT w mózgu może być niewystarczająca, aby utrzymać jej bezpieczny poziom. Co więcej, enzym HNMT potrzebuje S-adenozylometioniny do inaktywacji histaminy. Z tego względu niedobór grup metylowych lub problemy z metylacją mogą przyczyniać się do występowania podwyższonych stężeń tego związku w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).
Histamina w układzie nerwowym:
- reguluje uwalnianie neuroprzekaźników: acetylocholiny, serotoniny, dopaminy i noradrenaliny (ma więc bezpośredni wpływ na nasz nastrój, samopoczucie i zdolność koncentracji)
- normalizuje rytm dobowy oraz ułatwia przechodzenie do kolejnych faz snu
- reguluje temperaturę ciała
- stabilizuje uczucie głodu i sytości
- reguluje procesy związane z pamięcią i koncentracją
- normalizuje rytm serca
Do objawów związanych z toksycznym działaniem histaminy w centralnym układzie nerwowym należą:
- bóle i zawroty głowy
- migrena
- nudności i wymioty oraz choroba lokomocyjna
- zaburzenia rytmu dobowego
- problemy ze snem
- kłopoty z pamięcią i koncentracją
- nadpobudliwość
- niepokój i lęki
- zaburzenia nastroju
Choroby, u których przyczyn dopatruje się nadmiaru tego związku w ośrodkowym układzie nerwowym to między innymi: autyzm, choroba Parkinsona i choroba Alzheimera, zaburzenia poznawcze oraz zaburzenia pamięci i koncentracji.
Nietolerancja histaminy a reakcja alergiczna
Objawy nietolerancji histaminy pojawiają się około 10-30 minut po spożyciu posiłku bogatego w ten związek. Ustępują samoistnie po około 6-8 godzinach lub szybciej, po podaniu leku antyhistaminowego.
Większość objawów nietolerancji wiąże się z aktywacją receptora H1. Z kolei aktywacja receptora H3 powoduje m.in. nudności oraz bóle i zawroty głowy. Piszemy o tym znacznie szerzej w artykule: Nietolerancja histaminy – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie. Dieta antyhistaminowa, wymieniając także produkty, które są dozwolone i niedozwolone w diecie antyhistaminowej. Istotne jest to, aby odróżnić alergię od nietolerancji histaminy.
Sprawdź także: Kurkuma i jej właściwości lecznicze.
Jak radzić sobie z nadmiarem i nietolerancją histaminy w organizmie?
Nietolerancję histaminy leczy się przede wszystkim dietą ułożoną przez dietetyka uwzględniającą indywidualną wrażliwość na poszczególne produkty. Dieta antyhistaminowa wskazana jest osobom, u których stwierdzono nietolerancję histaminy lub niedobór enzymu DAO. Drugim elementem leczenia jest ewentualne wdrożenie leków antyhistaminowych przez lekarza.
Leczenie polega na czasowym wykluczeniu z diety produktów zawierających histaminę lub histydynę. Należy także wyeliminować z jadłospisu produkty wzmagające uwalnianie histaminy (wymienione powyżej). Następnie, stopniowo, w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy wdraża się wykluczone wcześniej produkty, obserwując reakcję organizmu.
Dieta niskohistaminowa wskazana jest osobom, u których występuje zbyt niski poziom DAO.
Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy DAO jest w normie, jednak mimo to występuje wiele objawów wskazujących na nietolerancję histaminy. Taki stan może mieć związek z tzw. przesiąkliwym jelitem. Warto wówczas rozpocząć obserwację swojego organizmu, która może przynieść odpowiedź, czy objawy nietolerancji występują po spożyciu wysokohistaminowych produktów.
Jeśli wstępne obserwacje wskazują, że może występować nadmiar histaminy w organizmie, należy skonsultować się z dietetykiem. Po przeprowadzeniu stosownego wywiadu i wykonaniu dodatkowych badań ułoży odpowiednio zbilansowaną dietę wykluczającą produkty wysokohistaminowe.
Odpowiednia suplementacja i dietoterapia
Chcąc wspomóc organizm w walce z nadmiarem histaminy, warto rozważyć dodatkową suplementację miedzi, witaminy C i witaminy B6. To związki niezbędne do prawidłowej aktywności enzymu DAO.
Dodatkowo warto spożywać owoce granatu, aronię lub wiśnie (w postaci soku, nie koncentratu). Znajdziemy w nich wysoką zawartość przeciwutleniaczy, które chronią mózg przed toksycznym działaniem nadmiaru tego związku, a dodatkowo stabilizują pracę serca i obniżają ciśnienie tętnicze krwi.
Z kolei selen, cynk i siarka hamują działanie histaminy. Z tego względu, o ile stan jelit na to pozwala, warto sięgać po cebulę i czosnek oraz produkty bogate w metioninę. Dodatkowo zaleca się także suplementację S-adenozylometioniny, która jest niezbędna do aktywacji enzymu HNMT.
Nietolerancja histaminy często współwystępuje z innymi zaburzeniami związanymi z pracą jelit. Zatem dobrze jest również zadbać o ich prawidłową pracę. Indywidualnie dobrana probiotykoterapia, która ma na celu zrównoważenie składu mikrobiomu, przyczyni się do niższej podaży histaminy w jelitach. Należy też z diety alergeny oraz wdrożyć odpowiednią suplementację m.in. kwasem masłowym czy glutaminą (TUTAJ przeczytasz o niej więcej: Glutamina – aminokwas ważny we wspomaganiu leczenia chorób zapalnych jelit), która przyśpieszy gojenie się śluzówki jelita.
Histamina – podsumowanie
Nietolerancja histaminy skutkuje występowaniem wielu niespecyficznych objawów, które trudno jest przyporządkować do tego konkretnego schorzenia, jeśli nie znamy ogólnej kondycji i stanu zdrowia pacjenta.
Najlepszym źródłem informacji, poza badaniem poziomu DAO i histaminy, jest prowadzenie dzienniczka żywieniowego i samoobserwacja. Dostarczone informacje o szkodzących produktach pozwalają dietetykowi i lekarzowi na przeprowadzenie rzetelnego wywiadu, postawienie odpowiedniej diagnozy i skutecznej terapii nietolerancji histaminy.
Dobrze poprowadzona terapia nietolerancji tego związku pozwala nie tylko na przywrócenie odpowiedniego poziomu DAO, ale także na usunięcie wielu innych problemów zdrowotnych.
Pytania i odpowiedzi, czyli… co jeszcze warto wiedzieć o histaminie?
Asia pyta…
Jaki lekarz zbada poziom DAO?
Uwalnianie histaminy z komórek daje objawy alergii. Nie trzeba jednak iść do alergologa, aby zbadać poziom DAO. Badanie jest odpłatne i można je wykonać w dowolnym laboratorium.
Marta pyta…
Skąd się biorą dokuczliwe objawy po zjedzeniu na przykład kiszonej kapusty?
Podczas spożywania posiłków przygotowanych z produktów wzmagających uwalnianie histaminy dochodzi do degranulacji komórek tucznych. Jednym ze skutków jest miejscowe przekrwienie i zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych. W efekcie powstają takie objawy jak uderzenia gorąca, pokrzywka czy obrzęk naczynioruchowy.
Sprawdź również >> Wstrząs anafilaktyczny – co warto wiedzieć.
Bibliografia
1. Haas H. L., Sergeeva O. A., Selbach O.: Histamine in the Nervous System. Physiological reviews. 2008, 88(3):1183-241.
2. Maintz L., Novak N.: Histamine and histamine intolerance: American Journal of Clinical Nutrition. 2007 May;85(5):1185-96.
3. Kovacova-Hanuskova E. et al. Histamine, histamine intoxication and intolerance. Allergol. Immunopathol., 2015; 43: 498–506.
4. Yoshikawa T., Nakamura T., Yanai K.: Histamine N-methyltransferae in the Brain. Review. International Journal of Molecular Sciences. February 2019, 20(3):737.
