Odporność swoista, czyli nabyta. Skuteczna broń w walce z infekcjami, ale pod kilkoma warunkami…

Układ odpornościowy (immunologiczny) jest strażnikiem, który ma nam zapewniać ochronę przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Z tego względu powinniśmy o niego dbać, aby jak najlepiej spełniał swoje niezwykle istotne funkcje w naszym organizmie. Jak to mądrze robić? Podpowiadamy!

[aktualizacja: 09’2022]

Układ immunologiczny, czyli inaczej układ odpornościowy, jest systemem niezwykle złożonym i skomplikowanym. Stanowi on pierwszą linię obrony organizmu przed różnego rodzaju infekcjami. 

Odpornością możemy nazwać zdolność organizmu do rozpoznawania patogenów oraz obrony przed nimi. W skład układu odpornościowego wchodzą między innymi: narządy limfatyczne centralne (grasica i szpik kostny) i obwodowe (np. migdałki, wyrostek robaczkowy, śledziona i węzły limfatyczne), naczynia limfatyczne, komórki uczestniczące w reakcjach odpornościowych oraz substancje produkowane przez komórki układu odpornościowego, takie jak cytokiny, przeciwciała czy czynniki wzrostu. Współpraca tych wszystkich elementów zapewnia nam najlepszą ochronę przed wieloma wnikającymi patogenami.

Rozróżniamy dwa rodzaje odporności:

• wrodzoną (nieswoistą)
• nabytą (swoistą)

Z odpornością nieswoistą rodzimy się, kształtuje się ona już w okresie płodowym. Dla przykładu u noworodka zdecydowanie przeważa odporność wrodzona (nieswoista), która jest dominująca do momentu, aż nasz system odpornościowy nabierze w trakcie życia tak zwanego „doświadczenia immunologicznego”.

Odporność swoista – charakterystyka

Dodatkowym uzupełnieniem wrodzonego mechanizmu obronności organizmu przed patogenami jest odporność swoista (nabyta). Możemy wyróżnić kilka charakterystycznych dla niej cech:

• po kilku dniach od wniknięcia patogenów do organizmu i rozpoczęcia się infekcji odporność nabyta zaczyna działać. Można ją uznać za swego rodzaju drugą linię obronny, rozwija się ona nawet do 6 dni;
• głównymi i najważniejszymi komórkami działającymi w odporności nabytej są limfocyty T oraz limfocyty B;
• odporność swoista w dużej mierze opiera się na mechanizmie wytwarzania dużej liści różnorodnych receptorów, które potrafią rozpoznać dany antygen;
• pamięć immunologiczna odporności nabytej jest trwała;
• w odporności swoistej receptory powstają na nowo poprzez rearanżację genów w wyniku kontaktu z nowym antygenem i w żadnym wypadku nie dziedziczą się. 

Różnice pomiędzy odpornością nabytą a wrodzoną najlepiej przedstawia tabela poniżej:

Warto zaznaczyć, że odporność wrodzona jest uwarunkowana genetycznie. Oznacza to, że nie mamy na nią wpływu i nie możemy jej kształtować naszymi działaniami lub czynnikami zewnętrznymi. Do jej elementów obrony możemy zaliczyć różnego rodzaju bariery na naszym ciele, takie jak: skóra (kwaśne pH), błony śluzowe, sok żołądkowy, pot, łój, nabłonek górnych dróg oddechowych czy różnorakie enzymy obecne w ślinie, śluzie czy łzach. 

Po kilkunastu latach dyskusji i sporów pomiędzy naukowcami o to, która odporność jest ważniejsza, a także po przeprowadzeniu wielu badań – zarówno na zwierzętach laboratoryjnych, jak i na ludziach – udało się ustalić, że odporność nabyta nie rozwijałaby się prawidłowo, gdyby nie dochodziło do aktywacji komórek odporności wrodzonej. Tak więc hipoteza z roku 1973 wysnuta przez Ralpha Steinmana, który stwierdził, że komórki dendrytyczne biorą udział w aktywacji limfocytów T, kluczowych dla odporności nabytej okazała się słuszna. 

To może Cię zainteresować: Białoporek brzozowy – pasożyt o szerokim potencjale leczniczym!

Rodzaje odporności swoistej 

Człowiek rozwija odporność swoistą przez całe swoje życie. Możemy ją uzyskać w sposób bierny lub czynny – odporność czynna jest samodzielnie wytwarzana przez organizm, bierna zaś wykształca się po wprowadzeniu do organizmu gotowych przeciwciał, które są skierowane przeciwko konkretnym antygenom.

Dla lepszego zobrazowania:

1. odporność bierna naturalna – wykształca się po podaniu matczynych przeciwciał

2. odporność bierna sztuczna – wykształca się po podaniu surowicy (przyp.red. – w surowicy tzw. odpornościowej zawarte są swoiste przeciwciała wytworzone w organizmie osób, które były zakażone i wyzdrowiały. Podaje się ją osobie już zakażonej, aby za pomocą tych przeciwciał mogła zwalczyć chorobę w w krótszym czasie niż odbyłoby się to za pomocą przeciwciał wytworzonych przez jej własny układ odpornościowy)

3. odporność czynna naturalna – pojawia się na skutek przebytej infekcji, np. po przebyciu odry

4. odporność czynna sztuczna – zyskujemy ją po podaniu szczepionki, dzięki czemu wywołujemy w organizmie odpowiedź immunologiczną.

Jak wzmocnić odporność?

Oczywiście mamy wpływ na naszą odporność swoistą i możemy ją wzmacniać na różne sposoby. Aby nasz układ immunologiczny działał efektywnie i bez zarzutu, musimy kierować się kilkoma wytycznymi. Przede wszystkim dbać o dobrze zbilansowaną dietę i prawidłowy sen, podejmować regularną aktywność fizyczną i utrzymywać dobrostan flory bakteryjnej jelit.

Dobrze zbilansowana dieta

Dieta jest jednym z kluczowych i fundamentalnych czynników wzmacniających odporność. W okresie jesienno-zimowym, kiedy jesteśmy najbardziej narażeni na infekcje, należy pamiętać, aby w codziennej diecie nie zabrakło ważnych dla naszej odporności witamin i minerałów. 

Jedną z najważniejszych dla odporności witamin, jaką jest witamina D3, należy suplementować, ponieważ jesteśmy narażeni na jej niedobory. Jej odpowiednią dawkę dobierze lekarz lub farmaceuta, najlepiej na podstawie wyniku metabolitu 25(OH).

Istotna jest również witamina C, która usprawnia działanie białych krwinek. Znajdziemy ją oczywiście w owocach i warzywach – jej dobrymi źródłami są papryka, kiszonki, soki z aronii, rokitnika, aceroli czy dzikiej róży. 

Nie wolno zapominać także o dwóch bardzo istotnych pierwiastkach, takich jak selen i cynk. Selen, jako silny antyoksydant, będzie chronić nasze komórki przed wolnymi rodnikami oraz wspomagać rozwój białych krwinek. Cynk z kolei jest bardzo istotny w przypadku tworzenia się oraz dojrzewania limfocytów T. Niedobór tego mikroelementu spowoduje, że nasz układ odpornościowy nie będzie działać efektywnie. Warto więc wzbogacić swoja dietę m.in: o ryby (tuńczyka i łososia), orzechy, jajka, pestki dyni i słonecznika, kaszę gryczaną czy mięso (wątróbkę, indyka, i wołowinę), które są dobrym źródłem tych pierwiastków.

Dodatkowo niedobory składników takich jak: niezbędne aminokwasy, witaminy A, B6, B12 i E, kwas foliowy, miedź czy żelazo również mogą przyczynić się do upośledzenia funkcji układu odpornościowego. Oczywiście dieta oparta na produktach przetworzonych, wypełniona po brzegi cukrem czy różnego rodzaju używki, jak alkohol i papierosy, także osłabiają działanie naszej odporności. 

Jak możesz wzmocnić odporność, gdy niestety dopadła Cię już infekcja? Sprawdź >> https://radioklinika.pl/jak-wzmacniac-odpornosc-w-trakcie-infekcji/ 

Prawidłowy sen

Istnieje bardzo ważna zależność pomiędzy prawidłowym snem a układem odpornościowym. Badania dowiodły, że osoby z zaburzeniami snu lub niedosypiające, czyli przesypiające zaledwie 5-6 godzin na dobę, znacznie częściej zapadają na infekcje. Wiąże się to z faktem, że do najintensywniejszej odpowiedzi większości komórek układu odpornościowego dochodzi właśnie w nocy. 

Dodatkowo podczas nieprzerwanej głębokiej fazy snu wzrasta liczba limfocytów w organizmie. Z tego względu warto dbać o higienę snu. Powinniśmy wypoczywać w ciszy i ciemności, bo tylko wtedy w szyszynce wydziela się melatonina. To ona jest fundamentem do zapewnienia nam fizjologicznego rytmu dobowego i odpowiada za prawidłowe działanie układu immunologicznego.

Przeczytaj także: Dobry sen to klucz do zdrowia i odporności całego organizmu!

Aktywność fizyczna 

Wiele badań naukowych potwierdza, że umiarkowana aktywność fizyczna wspomaga pracę naszego układu odpornościowego. Uważa się, że wysiłek zwiększa liczbę oraz aktywność makrofagów (komórek stanowiących element pierwszej linii obrony przed antygenami), poprawiając ich skuteczność w zwalczaniu patogenów. 

Dobrostan flory bakteryjnej jelit

Naukowcy już dawno udowodnili, że mikroflora jelitowa oraz układ odpornościowy działają w symbiozie. Naturalna i prawidłowa mikroflora układu pokarmowego człowieka bierze udział  w utrzymaniu ochrony organizmu przed antygenami i patogenami, które mogą przedostać się do niego drogą pokarmową. Obrona ta możliwa jest dzięki rywalizacji z patogenami o składniki pokarmowe oraz wydzielane przez nie związki antybakteryjne, które działają zarówno na bakterie Gram(-), jak i Gram(+). 

Mikroflora jelitowa wywiera również istotny wpływ na układ odpornościowy związany z błonami śluzowymi układu pokarmowego (GALT), konkurując o miejsce na komórkach nabłonka jelit. Dodatkowo oddziałuje na funkcje wydzielnicze układu immunologicznego, zwłaszcza poprzez wpływ na wydzielanie przeciwciał IgA. 

Sprawdź także: Mikrobiota jelitowa. Jakie działania jej szkodzą, prowadząc do dysbiozy?

Dbanie o kondycję psychiczną i unikanie stresu

Wysoki poziom stresu utrzymujący się przez dłuższy czas może niestety przyczynić się do wielu zaburzeń i nieprawidłowości w funkcjonowaniu naszego organizmu. Jedna z wielu konsekwencji zdrowotnych są zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Dochodzi wówczas do większej podatności organizmu na infekcje, głównie poprzez osłabienie aktywności komórek NK (komórki zwane naturalnymi zabójcami, stanowiące 5-15% limfocytów), zmniejszenie ilości limfocytów pomocniczych oraz obniżenie wytwarzania interferonu. 

Przeczytaj więcej: Jak stres wpływa na powstawanie chorób?

Sprawdź również: Zioła na odporność

Naturalnie produkty wspomagające odporność 

Nie sposób wymienić wszystkich naturalnych wspomagaczy odporności, bo jest ich naprawdę bardzo wiele. Oto kilka z nich:

• warzywa cebulowe – cebula, czosnek, szalotka mają właściwości przeciwwirusowe oraz przeciwdrobnoustrojowe; dodatkowo czosnek, znany jako naturalny antybiotyk, wspomaga fagocytozę oraz aktywuje odpowiedź limfocytów na cytokiny;
• przyprawy – nie bójmy się eksperymentów w kuchni i używajmy w niej różnego rodzaju przypraw; imbir, oregano, kurkuma, pieprz, kozieradka czy cynamon nie tylko poprawią nasze trawienie, ale będą również oddziaływać na naszą odporność, ponieważ wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze;
• napary z ziół i owoców – w okresie jesienno-zimowym po ciepłe napoje sięgamy bardzo często; zamiast kolejnej kawy czy czarnej herbaty, warto sięgnąć po zioła, takie jak lipa czy czarny bez – działają wzmacniająco na układ odpornościowy; owoce róży, rokitnika, jarzębiny, maliny czy aronii, poza walorami smakowymi, będą działać przeciwzapalnie oraz stanowić naturalne źródło witaminy C; 
• jeżówka – o znanej również pod nazwą Echinacea jeżówce warto pamiętać, chcąc wzmocnić swoją odporność; jeżówka ma udokumentowane działanie poprawiające aktywność limfocytów T; dodatkowo pobudza proces fagocytozy, hamuje produkcję cytokin prozapalnych;
• propolis, czyli kit pszczeli jest mocnym stymulatorem układu immunologicznego; dodatkowo działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie oraz wykazuje silne działanie przeciwutleniające. 

Sprawdź także: Jeżówka (Echinacea) jako wsparcie odporności i w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych.

Odporność swoista – słowem podsumowania …

Istnieje bardzo wiele czynników kształtujących naszą odporność. Aby skutecznie ją wzmacniać, powinniśmy pamiętać o wypoczynku, dobrym śnie, racjonalnej diecie i aktywności fizycznej. Uzupełniajmy także niedobory, dbajmy o naszą florę jelitową i jeśli to możliwe, unikajmy przewlekłego stresu.

Pamiętajmy, że dobrze funkcjonujący układ immunologiczny w przypadku infekcji załagodzi jej objawy, a także skróci czas trwania choroby.

Należy unikać również różnego rodzaju używek, które osłabiają odporność. Dodatkowo warto wprowadzić do codziennej diety produkty o wysokiej gęstości odżywczej, przyprawy oraz naturalne produkty wspomagające odporność. 

Sprawdź również: Czarny bez właściwości – na odporność, wzmocnienie organizmu i stany zapalne.

Bibliografia 

1. Kościej A, Skotnicka-Graca U, Ozga I, Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, Probl Hig Epidemiol 2017, 98(2): 110-117;
2. Sochocka M, Błach-Olszewska Z, Mechanizmy wrodzonej odporności, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2005; 59: 250-258;
3. Drela N, NAGRODA NOBLA 2011: DWA RODZAJE ODPORNOŚCI, Kosmos, Problemy Nauk Biologicznych, 2012, 61(4), s. 535-546;
4. Cyman M, Kotulak A, Ślebioda T, Kmieć Z. , Wrodzone i nabyte mechanizmy odporności komórkowej w patogenezie przewlekłych nieswoistych zapaleń jelit; Via Medica; Wybrane Problemy Kliniczne, 2016, tom 10, nr 3, 238–247;
5. Wentz LM, Ward MD, Potter C, Oliver SJ, Jackson S, Izard RM, Greeves JP, Walsh NP. Increased Risk of Upper Respiratory Infection in Military Recruits Who Report Sleeping Less Than 6 h per night. Mil Med. 2018 Nov 1;183(11-12):e699-e704. doi: 10.1093/milmed/usy090. PMID: 29746692;
6. Lutz W, Tarkowski M, Dudek B, Psychoneuroimmunologia, nowe spojrzenie na funkcjonowanie układu odpornościowego, Medycyna Pracy, 2001, 52(3), s. 203-209;
7. Jankowska K, Suszczewicz N, Naturalne metody wspomagania odporności w walce z koronawirusem, Wiedza Medyczna, 2020, s. 46-65;
8. file:///C:/Users/kocio/Desktop/Cechy_i_mechanizmy_odpornosci_na.pdf