Wzmacnianie odporności w trakcie infekcji. Czy zawsze warto podawać witaminę D i probiotyki?

Jak wzmocnić odporność organizmu w trakcie infekcji? Jak stymulować układ odpornościowy człowieka do wysiłku, podczas gdy zmaga się z atakującymi go bakteriami i wirusami? Czy domowe sposoby są tu wystarczającym wsparciem?  Zadbanie o właściwe działanie układu odpornościowego to strategia długookresowa, ale dysponujemy kilkoma skutecznymi sposobami, aby wzmocnić organizm i odpowiednio go stymulować także podczas trwającej infekcji. O tym piszemy poniżej.

[aktualizacja: 10’2022]

Wraz z pierwszym załamaniem się pogody przychodzi fala jesienno-zimowych infekcji – zwiększona zachorowalność dla wielu z nas staje się tematem numer jeden. Zazwyczaj w tym okresie pojawia się wiele artykułów i porad na temat wzmacniania odporności i wspierania organizmu w walce z chorobą. Odporność jednak nie zmienia się z dnia na dzień.

Po wiele rozwiązań warto sięgać wcześniej, przygotowując organizm do zimy, najlepiej już od maja lub czerwca. Nasz letni jadłospis powinien obfitować w rodzime warzywa i owoce (z przewagą tych pierwszych), których nie może zabraknąć w codziennej diecie. Dzięki takiemu sposobowi odżywiania regularnie dostarczamy organizmowi odpowiednich zasobów witamin, mikroelementów i antyoksydantów. Zanim jeszcze (na dobre) rozpocznie się sezon jesienno-zimowy, warto zadbać także o tzw. okresowy “przegląd” naszego organizmu, czyli wykonanie badań diagnostycznych (polecamy: Dlaczego warto regularnie wykonywać badania laboratoryjne?). To one są między innymi podstawą do celowanej suplementacji i probiotykoterapii.

Suplementy na odporność to jednak nie wszystko! Nie zapominajmy też o wpływie snu i ważnej roli aktywności fizycznej w budowaniu odporności, a także o destrukcyjnym wpływie stresu na nasz układ immunologiczny. 

To tyle w temacie długofalowego budowania odporności. W tym artykule spróbujemy natomiast odpowiedzieć na pytanie: jak radzić sobie, gdy już dojdzie do rozwoju choroby i jak mądrze wspomagać organizm w jej trakcie?

Co jest ważniejsze: odpowiedź immunologiczna nieswoista czy swoista?

Silny układ odpornościowy, a przede wszystkim silna nieswoista odpowiedź immunologiczna, pozwala na szybkie wykrywanie czynników chorobotwórczych i hamowanie ich namnażania na wczesnym etapie rozwoju choroby. W efekcie chory ma mniej objawów, a zainfekowany organizm lepiej radzi sobie ze stanem zapalnym. To właśnie ten typ odpowiedzi immunologicznej jest kluczowy w początkowej fazie zakażenia. 

Wrotami zakażeń, przez które przedostają się patogeny, są w większości wypadków chorób zakaźnych jama nosogardzieli oraz nabłonek jelita. 

W jamie nosogardzieli i nabłonku jelit bytują bakterie, które biorą także udział w hamowaniu rozwoju zakażenia – między innymi poprzez zajmowanie przez czynniki chorobotwórcze niszy, wydzielanie związków działających bójczo w stosunku do mikroorganizmów (bakteriocyn) oraz poprzez modulowanie pracy naszego układu odpornościowego.

Z racji tego, że regulacja składu mikrobiomu jest procesem długofalowym, przyjmowanie probiotyków w trakcie choroby nie wpłynie na czas jej trwania (nie licząc chorób, którym towarzyszą biegunki). Nie mniej sama infekcja wpływa na skład mikroflory jelit, warto zatem zadbać o jej odbudowę po przebytej chorobie. 

Warto wiedzieć: na skład mikrobiomu mogą wpływać stosowane w trakcie zakażenia leki przeciwzapalne, a także gorączka. 

Im bardziej dbamy o swoją odporność nieswoistą w ciągu całego roku, tym większe szanse na łagodny przebieg zakażenia i szybsze usuwanie szkodliwych mikroorganizmów. 

Do mechanizmów nieswoistej odpowiedzi immunologicznej zaliczamy procesy toczące się bezpośrednio w zainfekowanej tkance (tak, jak miejscowy stan zapalny) oraz procesy uogólnione, takie jak gorączka, przyspieszenie metabolizmu, osłabienie, senność. Nawet brak apetytu ma znaczenie dla pracy naszego układu odpornościowego. Dzięki ograniczeniu zaangażowania organizmu w proces trawienia wewnętrzne zasoby organizmu są skierowane do walki z patogenami.

Odporność swoista wiąże się z wytworzeniem przeciwciał przeciwko drobnoustrojom. Aby wytworzyć odpowiednią ich ilość, organizm potrzebuje około 72 godzin. Z tego powodu siła odpowiedzi nieswoistej może decydować o sile zakażenia.

Co robić, gdy już dojdzie do rozwoju choroby?

Przygotowania do okresu jesiennego-zimowego w czasie lata mają głównie na celu zwiększenie potencjału oksydoredukcyjnego, wyciszenie stanów zapalnych oraz poprawę stopnia odżywienia organizmu i stanu jelit. Odpowiedni skład mikrobioty jelitowej chroni bowiem przed rozwinięciem się pełnoobjawowych zakażeń, takich jak infekcje górnych dróg oddechowych. 

W trakcie choroby nasza uwaga powinna być natomiast skupiona na trzech aspektach:

1. Zadbanie o odpowiednią dietę, obfitującą w związki aktywne, m.in. witaminy, sole mineralne, flawonoidy, kwasy organiczne, błonnik. Piszemy o tym szerzej w artykule: Właściwa dieta podczas zakażenia to silne wsparcie dla organizmu (przeczytaj artykuł: dieta na przeziębienie)
2. Kierunkowe wsparcie organizmu związkami o działaniu przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym. Do związków tych należą białka jak laktoferyna czy zawierające ją colostrum. Źródłem związków biologicznie czynnych o działaniu biobójczym jest także miód oraz pierzga.
3. Zapewnienie organizmowi warunków do regeneracji, a więc zadbanie o odpowiednią ilość snu i relaks, a także unikanie sytuacji stresowych.

Gdy męczy nas refluks i inne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, ważne jest aby wzmocnić naszą barierę antyrefluksową. Można zrobić to za pomocą paru prostych ćwiczeń, w tym oddechowych. Piszemy o tym w artykule: „Bariera antyrefluksowa – pomoc dla tych, którym doskwiera choroba refluksowa przełyku.”

5 sposobów na wzmocnienie odporności: witaminy, mikroelementy i antyoksydanty w walce z chorobą

W trakcie infekcji warto sięgać po dodatkowe źródła składników odżywczych – witamin, mikroelementów i antyoksydantów. Nie szukajmy jednak suplementów na odporność na oślep. Sięgajmy po naturalne źródła składników odżywczych, a zanim zdecydujemy się na dodatkową suplementację, sprawdźmy, jakie witaminy i mikroelementy mogą wesprzeć komórki układu immunologicznego. Naukowo udowodnione działanie na układ odpornościowy mają przede wszystkim: cynk, witamina C i rutyna. 

Zobacz też: Nagietek lekarski

Witamina C

Silne działanie antyoksydacyjne i przeciwwirusowe witaminy C jest ważnym wsparciem zainfekowanego organizmu. Podawana razem z rutyną dba o kondycję naczyń krwionośnych i pomaga wzmocnić naszą odporność.

Sprawdź: Kaszel – rodzaje, leczenie i dobór syropu na kaszel

Rutyna

Rutyna jest bioflawonoidem, który przedłuża działanie witaminy C. Dodatkowo uszczelnia naczynia krwionośne, dzięki czemu czynniki chorobotwórcze mają utrudnioną drogę wnikania do wnętrza organizmu. Jednocześnie rutyna zmniejsza przekrwienie śluzówek nosa i gardła podczas toczącego się stanu zapalnego. Z kolei zmniejszenie obrzęku skutkuje zmniejszonym wydzielaniem śluzu, a tym samym załagodzeniem kataru i kaszlu. 

Cynk

Bardzo ważna jest również obecność odpowiednich ilości cynku w codziennych posiłkach. To związek, który ma zarówno działanie długofalowe, ponieważ wspomaga prawidłową pracę układu odpornościowego, a także oddziałuje na nasz organizm w trakcie toczącego się procesu chorobowego.

Cynk, podobnie jak selen, wspomaga odporność organizmu, hamując namnażanie się wirusów podczas choroby oraz zatrzymując proces zasiedlania śluzówki nosa i gardła przez wirusy przeziębienia (rinowirusy). 

O wpływie cynku na odporność szerzej piszemy w artykule: Cynk i jego wpływ na odporność organizmu!

Witamina D

Kontrowersyjnym jest przyjmowanie bardzo dużych dawek witaminy D w trakcie zakażenia. Należy pamiętać, że poziom tej witaminy podnosi się w osoczu stopniowo, a korzyści z jej  przyjmowania wynikają z długotrwałego oddziaływania na organizm.

Nie ulega natomiast wątpliwości, że witaminę D3 należy stale suplementować, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Reguluje ona bowiem wiele procesów zachodzących w organizmie. Pisaliśmy o tym szerzej w artykułach: Witamina D3 – działanie, wytyczne, dawkowanie w grupach ryzyka! oraz Duże dawki witaminy D3 w leczeniu niektórych jednostek chorobowych.

Celowana probiotykoterapia 

W aptekach można kupić różnego rodzaju probiotyki, dzięki którym komórki układu odpornościowego będą lepiej radziły sobie z bakteriami i wirusami. Przy ich wyborze powinniśmy przede wszystkim zwracać uwagę, jaki szczep lub szczepy bakterii zawierają. Ogólnie uznaje się, że zdrowy mikrobiom posiada przewagę bakterii z rodzaju między innymi Bifidobacterium oraz Lactobacillus i te rodzaje można bezpiecznie stosować nawet u małych dzieci. Jednakże wybór konkretnego szczepu powinien być zawsze dopasowany indywidualnie, ponieważ działanie immunomodulujące jest szczepozależne. 

Co ważne, podawanie probiotyków chroniących przed infekcjami górnych dróg oddechowych (np. Lactobacillus Rhamonsus LGG, który szczegółowo jest opisany w artykule: Jakie właściwości posiada probiotyczny szczep Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103)) powinno odbywać się 3-4 miesiące przed początkiem okresu infekcyjnego. Działanie immunomodulujące obejmuje mniejsze ryzyko zachorowania na różne choroby (głównie biegunki i choroby układu oddechowego) oraz skrócenie czasu trwania procesu chorobowego.

Sprawdź również: Zioła na odporność

Dieta na odporność. Związki pochodzenia roślinnego w walce z bakteriami i wirusami

Dla poprawy ogólnego funkcjonowania podczas choroby niezastąpione będą także zioła. Lipa oraz czarny bez działają rozgrzewająco i napotnie, a rumianek czy pokrzywa będą wspomagały oczyszczanie organizmu z metabolitów stanu zapalnego.

Wiele preparatów zawiera roślinne wyciągi, które ułatwiają usuwanie wydzieliny z nosa oraz środkowych i dolnych dróg oddechowych, a także hamują nadprodukcję wydzielin. 

Warto sięgać po dobre ziołowe preparaty w postaci leków, takie jak Sinupret, syropy Pelavo, Grintuss czy Hederasal. Zawierają one między innymi wyciągi z pelargonii afrykańskiej, czarnego bzu, liści bluszczu, porostu islandzkiego i kocanki włoskiej oraz babki lancetowatej. Dobrym wyborem, w trakcie oraz po infekcji może być także preparat Cemmunix Herabal, który zawiera składniki roślinne przyczyniające się do regeneracji bariery jelitowej oraz wspierające układ odpornościowy i oddechowy.  

W przypadku kaszlu czy infekcji górnych dróg oddechowych warto wykonywać inhalacje oraz stawiać bańki, które pobudzają miejscowe elementy odpowiedzi immunologicznej. 

Można też wdychać opary na przykład bakteriobójczego czosnku czy cebuli, stosować olejki eteryczne o udowodnionym działaniu (np. Olbas oil, olejki z eukaliptusa, sosny, grejpfruta, pomarańczy i tymianku, które działają przeciwbakteryjnie). Poniżej podaję przepis na inhalację z czosnku, która wspomoże nasze drogi oddechowe w zwalczaniu szkodliwych mikroorganizmów.

Przepis na inhalacje z czosnku

Przygotuj wodny ekstrakt z czosnku – w 100 ml ciepłej i przegotowanej wody umieść 2-3 rozgniecione ząbki czosnku. Wymieszaj i odstaw ekstrakt na 10 minut, a następnie podgrzej razem z solą i wdychaj opary biorąc spokojne, głębokie wdechy.

Warto również pić soki z ciemnych owoców, takich jak: jagody, aronia, czarne porzeczki, granaty czy czarne winogrona. Będą one pomocne w usuwaniu wolnych rodników powstałych na skutek stanu zapalnego. 

Zgodnie z medycyną chińską dobrymi metodami na rozgrzanie organizmu są również herbatki zawierające imbir, goździki, anyż, cynamon i kardamon. Ciekawym ziołem, które jest bogatym źródłem substancji o działaniu prebiotycznym wspomagających rozwój mikrobioty jelitowej oraz wpływających na poprawę pasażu treści pokarmowej jest perz właściwy. Tu dowiesz się o nim więcej: Perz właściwy – zastosowanie lecznicze.

Działanie biobójcze w miejscu zakażenia: laktoferyna, colostrum, pierzga, propolis, miód i oxymel

Poza dostarczaniem związków mineralnych, roślinnych bioflawonoidów czy witamin można także wspierać się naturalnie występującymi białkami, które działają biobójczo. Na zakatarzony nos dobrze zadziałają preparaty zawierające laktoferynę. Białko to charakteryzuje się nieswoistym działaniem wobec licznych mikroorganizmów, a także chroni przed skutkami stresu oksydacyjnego w miejscu rozwijającej się infekcji.

Podobne działanie mają także preparaty z siary bydlęcej, czyli tzw. colostrum. Posiadają one liczne aktywne biologicznie białka, które mają biobójcze działanie i wspierają układ odpornościowy bezpośrednio w trakcie walki z chorobą.

Po więcej informacji o zakresie działania siary bydlęcej odsyłamy do artykułu: Colostrum – naturalny regulator odporności. Kompendium wiedzy.

Naturalnymi antybiotykami pomocnymi w walce z chorobą są także miody, zwłaszcza malinowy, lipowy i ze spadzi iglastej, a także pierzga pszczela i propolis. Pierzga to fermentowany przez pszczoły pyłek pszczeli, który dostarcza mnóstwo łatwo przyswajalnych mikroelementów  i witamin. Według dostępnych źródeł naukowych zawiera nawet ponad 400 różnych związków metabolicznie aktywnych. 

Nalewka propolisowa, także ta bezalkoholowa, ma bardzo silne właściwości biobójcze i można ją stosować w postaci oparów do wdychania, nakładać miejscowo lub pić razem z herbatą i sokami owocowymi.

Niezwykle modny stał się także oxymel – nastaw octowy na miodzie. Oxymel składa się z dobrej jakości żywego i niefiltrowanego octu oraz wysokiej jakości miodu i wsadu, którym mogą być dowolne zioła lub przyprawy. 

Od wsadu oxymela będą także zależały jego właściwości. Do oxymelu można dodawać również składniki ostre takie jak: papryczki chilli, imbir, czosnek, pieprz, nasiona kopru włoskiego, cebulę, anyż, goździki, kurkumę, a nawet olejek z oregano.

Łagodniejsze oxymele można przygotowywać z kurkumy, tymianku, podbiału, babki lancetowatej, rumianku, estragonu, lawendy i pędów sosny. Delikatny oxymel, który będzie wspierał układ odpornościowy można wykonać z szałwii, owoców dzikiej róży lub suszonego czarnego bzu, rozmarynu oraz lukrecji, która ma udowodnione działanie przeciwwirusowe. Dodawać można również liście lub owoce malin, skórkę z cytryny, natkę pietruszki czy korzeń jeżówki purpurowej.

To może Cię zainteresować: Białoporek brzozowy – pasożyt o szerokim potencjale leczniczym!

Jak wzmocnić naturalną odporność organizmu podczas choroby? Podsumowanie

Kształtowanie odporności, odpowiednia dieta i naturalne antybiotyki są potrzebne  do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu w cosezonowej walce z patogenami. Naturalne suplementy, zdrowa żywność to bardzo ważne elementy budowania długofalowej strategii żywieniowej, mającej za zadanie wspierać naszą odporność. 

Oxymel, jak każdy inny suplement, probiotyk czy zioło, powinien być dobrany do indywidualnych potrzeb organizmu. Czosnek i papryczki chilli też nie są dla każdego, ponieważ mogą między innymi podrażniać żołądek osób chorujących na refluks.

Natura oferuje nam wiele różnych sposobów na walkę z patogenami, atakującymi mechanizmy obronne organizmu. Warto wiedzieć, jak poszczególne metody działają i w jaki sposób należy uzupełniać leczenie kliniczne.

Od redakcji: Na uwagę zasługuje też grzyb chaga wykazujący działanie immunostymulujące. Poświęciliśmy mu osobny artykuł, zachęcamy do przeczytania.

Sprawdź także: Kwercetyna – właściwości. Dlaczego? Kwercetyna to naturalny związek pochodzenia roślinnego z grupy flawonoidów. Jak wszystkie flawonoidy, kwercetyna posiada właściwości prozdrowotne. Wykazuje m.in. działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i immunomodulujące. W badaniach in vitro naukowcy potwierdzili też jej właściwości przeciwnowotworowe.

Bibliografia

1. Leshem A., Liwinski T., Elinav E.: Immune-Microbiota Interplay and Colonization Resistance in Infection. Review. Molecular Cell, May 2020, Volume 78, ISSUE 4, P597-613
2. Khan R., Petersen F.C., Shekhar S.: Commensal Bacteria: An Emerging Player in Defense Against Respiratory Pathogens. Frontiers in Immunology, May 2019, 10: 1203.
3.  Hussain M. B: Role of Honey in Topical and Systemic Bacterial Infections. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2018, Vol. 24, No. 1.
4. Wińska K., Mączka W., Łyczko J. i wsp.: Essential Oils as Antimicrobial Agents—Myth or Real Alternative? Molecules 2019, 24(11), 2130

Sprawdź także czym jest ARCHEBAKTERIA.