Warzywa cebulowe (Allium), w tym cebula, czosnek, por, szczypiorek to całe bogactwo składników bioaktywnych, witamin i minerałów. Warto, aby zagościły w naszym codziennym jadłospisie. To idealna profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Poza tym warto pamiętać o właściwościach przeciwzapalnych, immunostymulujących, antyagregacyjnych, przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych czy antywirusowych warzyw cebulowych. Sprawdźmy, co na ten temat mówią badania.

Warzywa cebulowe są znane i cenione na całym świecie, już od czasów Ramzesa II. Uprawiano je wtedy na obrzeżach dużych miast. Tamtejsza ludność bardzo ceniła sobie ich walory odżywcze oraz smakowe. Cebula, czosnek, szczypiorek oraz por zalicza się do botanicznej rodziny amarylkowatych (podrodzina: czosnkowe), niegdyś zwanymi liliowatymi. Uprawa ich nie stanowi dużego problemu, ponieważ nie są bardzo wrażliwe na niską temperaturę, nie potrzebują także dużej ilości wody oraz nie mają wielkich wymagań co do gleby.

Rodzaj cebulowatych obejmuje około 700 gatunków, w tym cebulę jadalną (Allium cepa), czosnek (Allium sativum), szalotkę (Allium ascalonicum), szczypiorek (Allium schoenoprasum) i por (Allium porrum). Czosnek i cebula pochodzą pierwotnie z Azji Środkowej i należą do najstarszych roślin uprawnych na świecie. Jadalne cebulki czosnku są ważną przyprawą kulinarną i składnikiem tradycyjnej medycyny chińskiej. Cebule i liście cebuli mają szeroką gamę smaków i tekstur oraz wiele zastosowań kulinarnych. Szalotka, która jest blisko spokrewniona z cebulą, charakteryzuje się mniej ostrym smakiem od cebuli i jest powszechnie stosowana w potrawach gotowanych lub marynowana. 

Nie trzeba nikogo przekonywać, jak ważne dla naszego zdrowia oraz dobrej odporności jest prawidłowe odżywianie. Szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy brakuje sezonowych warzyw i owoców, na wagę złota są warzywa cebulowe, zawierające wiele składników bioaktywnych, witamin i minerałów. Poniżej tabelka z wybranymi składnikami odżywczymi w warzywach cebulowych:

Wszystkie warzywa cebulowe zawierają podobne ilości składników odżywczych, zwłaszcza makroskładników. Spośród nich czosnek jest bogatszym źródłem minerałów, w tym selenu.

Dodatkowo warzywa cebulowe zawierają różnorodne związki bioaktywne, w tym flawonoidy, oligosacharydy, argininę czy wspomniany już wcześniej selen. Należy jednak podkreślić, że większość badań nad cebulowymi koncentruje się na składnikach zawierających siarkę. To właśnie siarka jest odpowiedzialna za ich charakterystyczny smak i zapach.

Warzywo cebulowe nr 1: Czosnek 

Czosnek pospolity (Allium sativum L.) jest jedną z najstarszych roślin uprawianych przez człowieka. Jest popularny ze względu na właściwości przyprawowe i smakowe, jak i szerokie spektrum właściwości prozdrowotnych. Czosnek bogaty jest w liczne związki bioaktywne – związki siarkowe, takie jak alliina i g-glutamylocysteina oraz ich pochodne. Allicyna oraz jej metabolity rozpuszczalne w oleju są w dużej mierze odpowiedzialne za zapach czosnku. Allicyna jest jednak niestabilna i rozkłada się dalej na związki jak: ajoen, winyloditiiny czy siarczki. 

Dieta bogata w czosnek ma działanie ochronne na funkcje naszego śródbłonka. Pokazały to badania, zarówno eksperymentalne, jak i kliniczne przeprowadzane na ludziach. 

W badaniach przeprowadzonych na szczurach z nadciśnieniem zaobserwowano, że allicyna wpłynęła pozytywnie na funkcje śródbłonka naczyń wieńcowych. Z kolei w badaniach klinicznych zaobserwowano, iż podawanie oleju czosnkowego w dawce 250 mg na dobę przez okres 2 miesięcy skutkowało obniżeniem wartości skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi u 20 pacjentów ze zdiagnozowanym wcześniej nadciśnieniem. Inne badanie randomizowane, w którym podawano pacjentom z chorobą wieńcową ekstrakt z czosnku, pokazało poprawę przepływu krwi w tętnicy ramiennej już po 2 tygodniach suplementacji. 

To działanie allicyny wiąże się w dużej mierze ze zwiększeniem aktywności syntazy tlenku azotu, choć mechanizm działania nie został do końca dokładnie wyjaśniony. Czosnek został także przebadany pod kątem oddziaływania na profil lipidowy. Wiele badań wskazuje, że suplementacja czosnkiem prowadzi do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego i triglicerydów, nie wpływając znacznie na frakcję LDL i HDL.   

Badania potwierdzają właściwości przeciwwirusowe czosnku, szczególnie przy grypie typu A i B. Czosnek przeciwdziała także wirusowi cytomegalii, wirusowi HIV, opryszczki, czy wirusowemu zapaleniu płuc. Za to działanie odpowiedzialny jest ajoen czyli pochodna allicyny. 

Właściwości antybakteryjne czosnku

Czosnek nie bez przyczyny jest nazywany naturalnym antybiotykiem. Bardzo ciekawe badanie ukazało się w roku 2004. Badanie miało na celu określenie optymalnego stężenia czosnku dla uzyskania działania antybakteryjnego. Uznano że najbardziej efektywnie działającym preparatem jest ekstrakt z czosnku pospolitego o stężeniu 750-1000 mg/ml. Wykazał on oddziaływanie na bakterie Gram+, takie jak: Staphylococcus aureus, Staphylococcus saprophyticus, Streptococcus pneumonia, Streptococcus faecalis, oraz bakterie Gram-, takie jak: Escherichia coli, Enterobacter cloacae, Klebsiella pneumonia, Proteus mirabilis, Pseudomonas aeruginosa oraz Acinetobacter haemolyticus. W większości przypadków skuteczność wyniosła 100%. Jednak należy dodać, że dotyczyło to tylko preparatu sporządzonego w odpowiednich warunkach, czyli w temperaturze 30–50℃ podanego 6 godzin po przyrządzeniu.  

Istotne dowody wskazują, że wyciągi z czosnku mogą hamować szereg bakterii Gram-ujemnych i Gram-dodatnich. Związki siarki, w tym allicyna mogą przyczyniać się do właściwości przeciwbakteryjnych czosnku.

Należy zwrócić uwagę na hamujący wpływ czosnku na bakterie Helicobacter pylori, ponieważ kolonizacja błony śluzowej żołądka przez H. Pylori wiąże się z zapaleniem żołądka i większą skłonnością do zachorowania na raka żołądka.  

Właściwości antyagregacyjne czosnku

Jednym z najbardziej znanych działań czosnku to jego właściwości antyagregacyjne. Wśród składników czosnku pospolitego o działaniu hamującym agregację płytek krwi wyróżnia się allinę, allicynę, trisiarczek allilometylowy, disiarczek diallilu oraz trisiarczek diallilu. To działanie głównie wiąże się ze spadkiem produkcji tromboksanu. Dodatkowo siarkowodór także hamuje agregację płytek krwi. 

Działanie przeciwgrzybiczne czosnku

Czosnek działa także przeciwgrzybicznie. Ciekawe doświadczenie przeprowadzono porównując działania czosnku i dwóch substancji farmakologicznych – imidazolu oraz triazolu. Substancje były badane na Trichophyton rubrum – grzybie wywołującym grzybicę stóp. Co ciekawe, preparatem najbardziej skutecznym okazał się specyfik zawierający allicynę. Kilka innych badań potwierdza, że tylko preparaty z allicyną charakteryzują się działaniem przeciwgrzybicznym, specyfiki bez allicyny nie dawały takiego efektu. 

Sprawdź jak wygląda >> leczenie zakażeń grzybiczych

Dawki czosnku i środki ostrożności

  1. Spożycie czosnku nie powinno przekraczać dziennie więcej niż 4 g.
  2. Czosnek ze względu na jego specyficzny skład nie jest zalecany przy braniu leków rozrzedzających krew np. warfaryny/
  3. Powinnismy odstawić czosnek przed planowanymi zabiegami operacyjnymi.
  4. Przy nadmiernym spożyciu czosnku możemy odczuć kilka objawów niepożądanych jak zgaga, wzdęcia czy zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
  5. Kobiety karmiące mogą przyjmować czosnek, ale w małych ilościach. Udowodniono, iż zawarte w nim związki siarki przenikają do mleka, a to ma pozytywny wpływ na wyrobienie nawyku ssania u oseska.  

Warzywo cebulowe nr 2: Cebula 

Cebula jest używana zarówno jako warzywo, jak i przyprawa. Może być spożywana na surowo, gotowana, pieczona lub kiszona. Liście i kwiaty rośliny są również jadalne i często używane do sałatek. Nasiona kiełkują i także nadają się do spożycia. Suszony proszek lub sok z cebuli są wykorzystywane do przyprawiania i aromatyzowania żywności.

Cebula jest używana w dietach prawie wszystkich obszarów kulturowych. Wiadomo, że zawiera wiele witamin i minerałów oraz jest bogata w aminokwasy siarkowe. Ponadto zidentyfikowano szereg wtórnych metabolitów tego gatunku, takich jak flawonoidy (zwłaszcza flawonole i antocyjany), fitosterole i saponiny.

Dominującym związkiem siarkowym w cebuli jest izoalliina i to właśnie ona (a właściwie jej rozszczepienie na inne związki) powoduje podczas krojenia cebuli efekt łzawienia. Co najważniejsze, cebula zawiera kilka unikalnych fitochemikaliów, takich jak glukozydy kwercetyny i kwercetyny, kemferol, tiosulfiniany, cepeny, antocyjany i związki siarki, które zostały zidentyfikowane jako mające wpływ na zdrowie ludzi. 

Ekstrakty z cebuli bogate w składniki bioaktywne mogą wywoływać swoje działanie poprzez różne mechanizmy, jak na przykład hamowanie lipazy trzustkowej czy hamowanie adipogenezy – to może być bardzo istotne w leczeniu pacjentów z otyłością. Co więcej, wiele badań potwierdziło skuteczność leczenia ekstraktami z cebuli objawów związanych z otyłością, takich jak: hiperlipidemia, cukrzyca, nadciśnienie, choroby układu krążenia i stany zapalne. 

Cebula i jej wpływ na poziom testosteronu u mężczyzn

Cebula oraz ekstrakty z cebuli badano pod kątem podnoszenia poziomu testosteronu u mężczyzn. Istnieje kilka badań potwierdzających, że ekstrakty z cebuli (wyciąg wodny w ilości 30 mg dziennie) zwiększają produkcję testosteronu u mężczyzn. Mechanizm, za pomocą których cebula wzmacnia produkcję testosteronu u mężczyzn polega głównie na:

  • zwiększaniu produkcji hormonu luteinizującego,
  • neutralizowaniu szkodliwego działania tworzących się wolnych rodników – głównie w jądrach,
  • wzmacnianiu mechanizmu obronnego antyoksydantów (np. enzymów antyoksydacyjnych, glutationu) w jądrach,
  • łagodzeniu insulinooporności poprzez promowanie produkcji tlenku azotu w komórkach Leydiga (komórki występujące w gonadach męskich) i zmianie aktywność kinazy białkowej aktywowanej. 

Wpływ cebuli na proces leczenia blizn

Badanie przeprowadzone w roku 2018 potwierdza, że wyciągi z cebuli wykazują się skutecznością i bezpieczeństwem w leczeniu blizn skórnych oraz bliznowców. Było to wewnątrzosobnicze, randomizowane, kontrolowane badanie z udziałem 125 osób dorosłych z bliznami pooperacyjnymi. Pacjentów przydzielono losowo, do grupy bez leczenia lub leczenia plastrami zawierającymi wyciąg z cebuli oraz alantoinę – stosowanymi na noc przez okres 12–24 tygodni. Jakość blizn oceniano za pomocą Skali Oceny Blizn Pacjenta i Obserwatora oraz Globalnej Skali Poprawy Estetyki. Pacjenci leczeni plastrami z wyciągiem z cebuli oraz alantoiną potwierdzili komfort oraz skuteczność leczenia, co porównane zostało z brakiem takich efektów na grupie pacjentów nie poddawanych leczeniu. Dodatkowo badanie potwierdziło bezpieczeństwo stosowania plastrów zawierających wyciąg z cebuli i alantoinę.

To może Cię zainteresować: Nadmierne łzawienie oczu – jak radzić sobie z tym uciążliwym objawem alergii?

Warzywo cebulowe nr 3. Por (Allium porrum L.) 

Por jest roślina dwuletnią. Do jego części jadalnej zalicza się wydłużoną cebulę oraz liście. Por charakteryzuje się dosyć mocnym zapachem i lekko ostrym smakiem, który zawdzięcza zawartości olejku eterycznego.

Por jest przede wszystkim bogaty w wapń (59 mg/100 g), fosfor (35 mg/100 g), magnez (28 mg/100 g) oraz żelazo (2,1 mg/100 g). Wykazuje działanie bardzo zbliżone do cebuli, głównie ze względu na podobieństwa w składzie chemicznym obu warzyw. 

Szczypiorek (Allium schoenoprasum L.)

Występuje on w stanie dzikim na obszarze całej kuli ziemskiej. Szczypiorek charakteryzuje się jadalnymi zielonymi paskami o łagodnym smaku cebuli. Liście szczypiorku są kopalnią witamin i minerałów. Zawierają (na 100 g) od 50 – 140 mg witaminy C, tiaminę (70-100 mcg), witaminę B2 (około 180 mcg), wapń, żelazo i potas.

Szczypiorek jest poza tym źródłem substancji bioaktywnych jak związki siarki, głównie dwusiarczki. Natomiast prekursorem lotnych związków zapachowych są głównie sulfotlenki metylo- i propenylocysteiny. Liście szczypiorku mają szerokie działanie antyoksydacyjne

Warzywa cebulowe. Wpływ na nowotwory

Badań mających na celu ocenę wpływu warzyw cebulowych na rozwój nowotworów u ludzi jest dosyć sporo. Badania były przeprowadzane pod kątem raka żołądka, jelita grubego, przełyku, prostaty, piersi czy jajników. 

Niedawna metaanaliza 19 przypadków i 2 badań kohortowych wykazała, że spożycie sporej ilości warzyw Allium ogółem zmniejsza ryzyko wystąpienia raka żołądka. Co ciekawe, wyniki były podobne dla poszczególnych warzyw cebulowych, w tym czosnku, cebuli, porów, szczypiorku chińskiego, szalotki czy łodyg czosnku. 

W przypadku raka jelita grubego badania różnią się między sobą. Jedne nie wykazywały znacznego spadku ryzyka rozwoju choroby a inne wręcz przeciwnie. Przykładem może być badanie włosko-szwajcarskie kliniczno-kontrolne, które obejmowało 1037 przypadków i kontrolę w 2020 roku. Spożycie czosnku oraz cebuli było oceniane na podstawie wypełnianych kwestionariuszy, które dotyczyły częstotliwości spożycia obu warzyw. Badacze po analizie stwierdzili, że im wyższe spożycie czosnku i cebuli, tym mniejsze ryzyko rozwoju raka jelita grubego. 

Podobnie wygląda sytuacja w przypadku raka przełyku. W raporcie dwóch instytucji WCRF (World Cancer Research Fund International) oraz AICR (American Institute for Cancer Research), gdzie przeglądnięto kilka badań kliniczno-kontrolnych, tylko jedno badanie wykazało znaczny spadek ryzyka wystąpienia raka przełyku przy znacznym spożyciu warzyw cebulowych. 

Sytuacja jest podobna co do badań w przebiegu raka prostaty, płuc, jajników czy gardła. Jedne badania wykazują związek zmniejszonego ryzyka powstania nowotworów, a inne nie. 

Taka niespójność wiąże się głównie z tym, że badanie zależności jest trudne ze względu na ocenę poziomu spożycia. Udoskonalone metody oceny spożycia czosnku i cebuli mogą pomóc w dokładniejszym wyjaśnieniu związku spożywania warzyw cebulowych a zmniejszeniem ryzyka rozwoju nowotworów. 

Cebulowe na lepszą odporność organizmu 

Istnieją dowody na to, że warzywa cebulowe wykazują działanie przeciwzapalne. Jest to związane z hamowaniem aktywności cyklooksygenazy (COX) oraz lipooksygenazy. Czosnek, cebula oraz ich ekstrakty wykazują również działanie immunomodulujące. Zarówno wodny, jak i etanolowy wyciąg z czosnku w proszku znacząco stymulował proliferację limfocytów śledziony u badanych szczurów.  

Wiele wyników badań wskazuje na potencjalne korzyści z obecności z warzyw cebulowych w diecie. W okresie jesienno-zimowym są dla nas źródłem nie tylko witamin i minerałów, ale również licznych związków bioaktywnych.

Warto by warzywa cebulowe zagościły w naszym codziennym jadłospisie, choćby jako profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Warto wspomnieć także o ich właściwościach przeciwzapalnych, immunostymulujących, antyagregacyjnych, przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych czy antywirusowych. Co do ilości spożywania tych warzyw, warto zachować zdrowy umiar, szczególnie w przypadku czosnku. 

Przepis na zupę-krem cebulowo-czosnkową

Zupa idealna na zimę, odżywcza i sycąca. Potrzebne składniki:

  • cebula 6-7 sztuk
  • czosnek 4-5 ząbków 
  • 1 ziemniak lub batat
  • włoszczyzna (marchew, pietruszka, seler, por)
  • 1 porcja rosołowa z indyka
  • masło klarowane (domowe)
  • przyprawy: tymianek, kozieradka, sól, pieprz, liść laurowy, ziele angielskie, gałka muszkatołowa

Przygotować bulion na mięsie z indyka, dodać liść laurowy i ziele angielskie. Gotować około godziny, następnie wyciągnąć mięso, przecedzić tak, by został klarowny wywar. Pokroić włoszczyznę i wrzucić do bulionu. W międzyczasie pokroić cebulę, czosnek i ziemniaka, chwilę podsmażyć na maśle klarowanym, poczym dodać do reszty gotowanych warzyw. Kiedy warzywa będą miękkie, doprawić solą, pieprzem, kozieradką, gałką oraz tymiankiem. Można podać ze świeżą pietruszką. 

Surówka z pora

  • 1 por
  • 1 jabłko
  • szczypiorek
  • 2 marchewki
  • oliwa
  • ocet jabłkowy
  • przyprawy: sól kłodawska, pieprz 

Pora drobno siekamy, przekładamy do miski i solimy, aby troszkę zmiękł. Jeśli ktoś woli mniej ostry smak, może zalać wrzątkiem i odstawić na chwilę, potem przecedzić. W międzyczasie ścieramy marchewkę (tarka o grubszych oczkach), siekamy szczypiorek. Jabłko kroimy w małą kosteczkę i skrapiamy delikatnie sokiem z cytryny. Mieszamy razem wszystkie składniki i doprawiamy pieprzem, oliwą (może być także inny olej) i łyżeczką octu jabłkowego.

To może Cię zainteresować: Zioła w ciąży – sprawdź, po które możesz bezpiecznie sięgać, a których bezwzględnie unikać!

Bibliografia:

  1. Wala K, Kuczyńska M, Zdrojewicz Z, Cebula – niedocenione źródło korzyści terapeutycznych, Borgis Medycyna Rodzina, 2019, 22(1), s. 41-46;
  2. Cempel-Zgierska Małgorzata, Warzywa cebulowe, Wydawnictwo Watra, Warszawa 1986;
  3. Kwiecień M, Winiarska-Mieczan A, Czosnek jako zioło kształtujące właściwości prozdrowotne, Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4), s. 810-812;
  4. Tadeusiewicz J, Krysztofiak A, Olas B, Czosnek – panaceum na choroby układu krążenia, 2014, 63(1), s. 37-44;
  5. Lis I, Bogdański P, Nowak G, Zastosowanie czosnku w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego, Via Medica, Wybrane problemy kliniczne, 2013, 4(4). s. 210-215;
  6. Matysiak M, Gaweł-Bęben K, Rybczyńska K, Gmiński J, Surma S, Porównanie wybranych właściwości biologicznych czosnku pochodzącego z Polski i Chin, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2015, 2 (99), s. 160-169; 
  7. Prager W, Gauglitz G, Effectiveness and Safety of an Overnight Patch Containing Allium cepa Extract and Allantoin for Post-Dermatologic Surgery Scars, Aesthetic Plastic Surgery, 2018, 42(4), 1144-1150;
  8. Nicastro H, Ross S, Milner J, Garlic and onions: Their cancer prevention properties, Cancer Prev Res, 2015, 8(3), s. 181-189;
  9. Saleem Ali Banihani, Testosterone in Males as Enhanced by Onion (Allium Cepa L.), biomolecules, 2019, 9(2), s. 1-9;
  10. Marrelli M, Amodeo V, Statti G, Conforti F, Biological Properties and Bioactive Components of Allium cepa L.: Focus on Potential Benefits in the Treatment of Obesity and Related Comorbidities, Molecules, 2019, 24(1);
  11. Rodkiewicz T, Szczypiorek (Allium schoenoprasum L.) – biologia i uprawa, 2013, 23(4), s. 19-27;
  12. http://www.inhort.pl/files/program_wieloletni/PW_2015_2020_IO_IHAR/zadanie_1.7/2016/1.7_2016_ulotka_czosnek.pdf

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię