Krzem – pierwiastek życia dla zdrowia i urody

Krzem jest niezwykle ważnym dla naszego organizmu minerałem. Przez lata uznawano go jednak za mikroelement stosunkowo mało istotny, a nawet za substancję nieaktywną chemicznie. Dopiero jego rosnąca w ostatnich latach popularność przyczyniła się do zainteresowania tym pierwiastkiem pod kątem naukowym oraz wzrostu ilości prowadzonych nad nim badań.

aktualizacja: 03’2024

Dzięki badaniom klinicznym okazało się, że krzemu w naszym organizmie jest całkiem sporo. Szacuje się, że w ciele człowieka znajduje się go nawet 6-7 g. Co ciekawe, to aż dwukrotność całkowitej zawartości żelaza, dlatego naukowcy nazywają obecnie krzem makroelementem drugorzędnym.

Najwyższe stężenia krzemu znajdują w narządach zbudowanych z tkanki łącznej, takich jak: aorta, tchawica, kości czy skóra. Pierwiastek ten występuje również w wątrobie, sercu, mięśniach oraz we krwi – w formie wolnego kwasu ortokrzemowego niezwiązanego z białkami w ilości 50-200 µg L^–1.  

Krzem – jak wygląda jego wchłanianie?

Krzem dostarczany jest do organizmu z pożywienia, gdzie jest hydrolizowany do łatwo wchłanialnego kwasu ortokrzemowego. Co ciekawe, dokładny mechanizm wchłaniania kwasu krzemowego z przewodu pokarmowego nie został jednak jeszcze dobrze poznany. Wiemy natomiast, że potrzeba kwasu solnego i innych enzymów trawiennych do tego, aby rozłożyć związki krzemu z pożywienia do kwasu ortokrzemowego, który potem może z łatwością przedostać się przez błony śluzowe do naszego krwiobiegu.

Krzem bardzo łatwo filtrują kłębuszki nerkowe – głównie dlatego, że nie tworzy on żadnych wiązań z białkami osocza.

Niestety ilość krzemu w organizmie wraz z wiekiem spada. Prawdopodobnie wiąże się to ze stopniowym zanikaniem grasicy – organu odpowiedzialnego za wchłanianie i obrót krzemu.

Badania Jugdaohsingha z 2000 roku potwierdzają dobrą biodostępność obu kwasów krzemowych: monokrzemowego i ortokrzemowego. Około 50% kwasu monokrzemowego wydalane jest wraz z moczem, natomiast oligomery kwasu krzemowego występują w moczu w niewielkich ilościach. Właśnie stąd wniosek o jego dobrej wchłanialności.

Krzem i jego funkcje w organizmie

1. Krzem pełni kluczową rolę w procesie tworzenia oraz mineralizacji kości. Buduje glikozaminoglikany i kolagenowy składnik macierzy kości. Jego niedobór może doprowadzić do deformacji lub opóźniania tworzenia kości, a także do zaburzenia w tworzeniu chrząstki stawowej i tkanki łącznej. 
2. Badania in vitro z 2003 roku pokazały, że kwas ortokrzemowy w stężeniach fizjologicznych stymuluje syntezę kolagenu (szczególnie kolagenu typu 1), a dzięki wzrostowi aktywności prolyl-hydroksylazy w osteoblastach (komórkach tworzących kości) wpływa na ich zróżnicowanie. 
3. Niektóre naukowe źródła donoszą, że codzienne przyjmowanie krzemu wraz z pożywieniem wpływa na obniżenie frakcji cholesterolu LDL w surowicy oraz hamuje rozwój miażdżycy. Przypuszcza się, że działanie przeciwmiażdżycowe spowodowane jest poprawą elastyczności oraz zwiększeniem przepuszczalności membrany (błony). Dodatkowo krzem wpływa na elastyczność i stabilność ścian tętnic. Niektórzy naukowcy twierdzą, że niski poziom krzemu w organizmie może zwiększać ryzyko miażdżycy, prowadząc tym samym do przewlekłej choroby niedokrwiennej serca. 
4. Krzem stanowi antidotum na negatywne działanie glinu, ponieważ obniża jego biodostępność. Jak podają niektóre źródła, krzem obecny w wodzie zabezpiecza ryby przed negatywnym działaniem glinu. Inne badanie donosi, że krzem zabezpieczał szczury narażone na jego działanie przed odkładaniem glinu w mózgu. 
5. Udało się również ustalić, że krzem wpływa na poprawę kondycji skóry, włosów i paznokci. Głównie przez działanie regenerujące tkanki oraz stymulację syntezy kolagenu. Dodatkowo krzem ma istotny wpływ na proces gojenia się ran. Odpowiedni poziom krzemu w organizmie sprawia, że drobne skaleczenia czy otarcia szybko się regenerują. Z kolei krzem w formie żelu przyda się do łagodzenia skóry po oparzeniach słonecznych lub po ukąszeniu owadów. 
6. Inne działania: krzem wpływa na metabolizm lipidów, ma korzystny wpływ na układ odpornościowy oraz bierze udział w syntezie białek i enzymów. Dodatkowo uważa się, że może zapobiegać rozwojowi choroby Alzheimera.

Krzem a inne minerały

Metabolizm krzemu związany jest z obrotem wielu makro- i mikroelementów. Krzem wraz z wapniem bierze udział w procesach zwapnienia oraz odwapnienia. Krzem jest antagonistą wapnia, dlatego może regulować obrót wapniem i magnezem. Działa synergistycznie z miedzią, obniżając w ten sposób stężenie cynku w tkankach.

Przeciwdziała również szkodliwemu wpływowi aluminium na osteogenezę. Dodatkowo krzem wpływa na metabolizm takich pierwiastków jak: fosfor, chlor, sód, potas, siarka i molibden.

To może Cię zainteresować: Naturalne dezodoranty, czyli świeżość bez chemii.

Naturalne źródła krzemu

Szacuje się, że dzienna dawka krzemu powinna wynosić 20-40 mg w przypadku dorosłych. Do tej pory dane te nie zostały dokładnie potwierdzone. Dobrze przyswajalną formą krzemu jest kwas krzemowy lub kwas ortokrzemowy, który występuje między innymi w:

• zbożach (ryż, jęczmień, owies, pszenica), 
• warzywach (marchew, buraki, ziemniaki, cebula, rzodkiewka, pietruszka korzeń, fasola), 
• owocach,
• wodzie pitnej. 

Znajdziemy go również w suszonych owocach, na przykład w rodzynkach, a także orzechach. Bogate w krzem są także napary ziołowe ze skrzypu, pokrzywy, rdestowca czy miodunki. Wśród połączeń mineralnych ziela skrzypu polnego związki krzemu stanowią 66%, z czego 10% występuje w postaci rozpuszczalnej w wodzie. 

Kłącze perzu – niedoceniane zioło bogate w krzemionkę

Z największą ilością krzemu najczęściej kojarzy się nam skrzyp polny i pokrzywa. Okazuje się, że rośliną bardzo bogatą w krzemionkę rozpuszczalną w wodzie, która bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, jest również kłącze perzu.

Zawartość krzemu w wodzie i sokach owocowych 

W 2011 roku pojawiło się bardzo ciekawe badanie, dotyczące ilość kwasu ortokrzemowego w różnych wodach mineralnych oraz poszczególnych sokach owocowych. W tym celu przebadano niegazowane lub nisko nasycone CO2 wody mineralne i źródlane w butelkach plastikowych pochodzące od 19 różnych producentów oraz 4 rodzaje soków owocowych w kartonach — pomarańczowe, jabłkowe, grejpfrutowe i wieloowocowe — pochodzące od 8 różnych producentów.

Badania stwierdziły bardzo duże różnice ilościowe krzemu w obrębie tej samej grupy napoi. Najwyższym stężeniem krzemu (powyżej 10 mg/dm3) odznaczały się wody mineralne: Kryniczanka, Cisowianka, Arctic, Nałęczowianka i Muszynianka oraz wody źródlane typu Nestle, Aquarel i Białowieża.

Z kolei w przypadku soków tymi z najlepszą zawartością krzemu okazały się sok jabłkowy, wieloowocowy, grejpfrutowy i pomarańczowy marki Fortuna oraz Sun Grown i sok Hortex multiwitamina. Różnice w zawartości krzemu w wodach i sokach, naukowcy tłumaczą różnym źródłem poboru wody.

Sprawdź także: Woda źródlana, a może mineralna – czy znamy odpowiedź?

Niedobory krzemu — objawy i suplementacja

Niedobór krzemu może przede wszystkim wpływać na osłabienie tkanki łącznej, upośledzać rozwój kośćca oraz zakłócać syntezę kolagenu. Dodatkowo przy niedoborze krzemu może pojawić się łamliwość paznokci oraz problem słabych i nadmiernie wypadających włosów. Według naukowców, niedobory krzemu w organizmie mogą być spowodowane jego starzeniem się, chorobami nowotworowymi lub upośledzonym wchłanianiem tego pierwiastka.

Suplementacja krzemu – wskazania

Krzem można suplementować w przypadku:

• problemów w tworzeniu się włosów i paznokci, 
• osteoporozy, 
• osłabienia tkanki łącznej, 
• problemów z cellulitem i rozstępami,
• stosowania leków zobojętniających kwas solny,
• choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG),
• biegunki – najlepiej w postaci koloidalnej krzemionki.

Bezpieczeństwo stosowania 

Krzem uznaje się za pierwiastek o wysokim profilu bezpieczeństwa i uważa się go za substancję nietoksyczną.

Bibliografia 

1. Prescha A, Zabłocka K, Naduk J, Grajeta H, Naturalne wody mineralne i źródlane oraz soki owocowe jako źródło krzemu w pożywieniu, ROCZN. PZH 2011, 62 (3), s. 289 – 293;
2. Dejneka W, Łukasiak J, Formy krzemu i ich rola w odżywkach dla niemowląt, ROCZN. PZH, 2003, 54 (2), s. 163–168;
3. Węglarzy K, Bereza M, Biologiczne znaczenie krzemu oraz jego interakcje z innymi pierwiastkami, Wiadomości Zootechniczne, 2007, 4, s. 67-70;
4. Olszewska-Niewieczerzał A, Rola krzemu w organizmie człowieka;
5. Boguszewska-Czubara A, Pasternak K, Silicon in medicine and therapy, J. Elem, 2011, 16(3), s. 489-497;
6. Głowniak K, Widelski J, Perz – roślina niedoceniana, Panacea, Leki ziołowe, 2012, 1(38), s. 10-11;
7. Cisowski W, Skrzyp polny roślina lecznicza, Panacea, Leki ziołowe, 2010, 4(33), s. 5-7;
8. Grober U, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010.