Krzem jest niezwykle ważnym dla naszego organizmu minerałem. Przez lata uznawano go jednak za mikroelement stosunkowo mało istotny, a nawet za substancję nieaktywną chemicznie. Dopiero jego rosnąca w ostatnich latach popularność przyczyniła się do zainteresowania tym pierwiastkiem pod kątem naukowym oraz wzrostu ilości prowadzonych nad nim badań.
aktualizacja: 03’2023
Dzięki badaniom klinicznym okazało się, że krzemu w naszym organizmie jest całkiem sporo. Szacuje się, że w ciele człowieka znajduje się go nawet 6-7 g. Co ciekawe, to aż dwukrotność całkowitej zawartości żelaza, dlatego naukowcy nazywają obecnie krzem makroelementem drugorzędnym.
Najwyższe stężenia krzemu znajdują w narządach zbudowanych z tkanki łącznej, takich jak: aorta, tchawica, kości czy skóra. Pierwiastek ten występuje również w wątrobie, sercu, mięśniach oraz we krwi – w formie wolnego kwasu ortokrzemowego niezwiązanego z białkami w ilości 50-200 µg L–1.
Krzem – wchłanianie
Krzem dostarczany jest do organizmu z pożywienia, gdzie jest hydrolizowany do łatwo wchłanialnego kwasu ortokrzemowego. Co ciekawe, dokładny mechanizm wchłaniania kwasu krzemowego z przewodu pokarmowego nie został jednak jeszcze dobrze poznany. Wiemy natomiast, że potrzeba kwasu solnego i innych enzymów trawiennych do tego, aby rozłożyć związki krzemu z pożywienia do kwasu ortokrzemowego, który potem może z łatwością przedostać się przez błony śluzowe do naszego krwiobiegu.
Krzem bardzo łatwo filtrują kłębuszki nerkowe – głównie dlatego, że nie tworzy on żadnych wiązań z białkami osocza.
Niestety ilość krzemu w organizmie wraz z wiekiem spada. Prawdopodobnie wiąże się to ze stopniowym zanikaniem grasicy – organu odpowiedzialnego za wchłanianie i obrót krzemu.
Badania Jugdaohsingha z 2000 roku potwierdzają dobrą biodostępność obu kwasów krzemowych: monokrzemowego i ortokrzemowego. Około 50% kwasu monokrzemowego wydalane jest wraz z moczem, natomiast oligomery kwasu krzemowego występują w moczu w niewielkich ilościach. Właśnie stąd wniosek o jego dobrej wchłanialności.

Krzem – funkcje
- Krzem pełni kluczową rolę w procesie tworzenia oraz mineralizacji kości. Buduje glikozaminoglikany i kolagenowy składnik macierzy kości. Jego niedobór może doprowadzić do deformacji lub opóźniania tworzenia kości, a także do zaburzenia w tworzeniu chrząstki stawowej i tkanki łącznej.
- Badania in vitro z 2003 roku pokazały, że kwas ortokrzemowy w stężeniach fizjologicznych stymuluje syntezę kolagenu (szczególnie kolagenu typu 1), a dzięki wzrostowi aktywności prolyl-hydroksylazy w osteoblastach (komórkach tworzących kości) wpływa na ich zróżnicowanie.
- Niektóre naukowe źródła donoszą, że codzienne przyjmowanie krzemu wraz z pożywieniem wpływa na obniżenie frakcji cholesterolu LDL w surowicy oraz hamuje rozwój miażdżycy. Przypuszcza się, że działanie przeciwmiażdżycowe spowodowane jest poprawą elastyczności oraz zwiększeniem przepuszczalności membrany (błony). Dodatkowo krzem wpływa na elastyczność i stabilność ścian tętnic. Niektórzy naukowcy twierdzą, że niski poziom krzemu w organizmie może zwiększać ryzyko miażdżycy, prowadząc tym samym do przewlekłej choroby niedokrwiennej serca.
- Krzem stanowi antidotum na negatywne działanie glinu, ponieważ obniża jego biodostępność. Jak podają niektóre źródła, krzem obecny w wodzie zabezpiecza ryby przed negatywnym działaniem glinu. Inne badanie donosi, że krzem zabezpieczał szczury narażone na jego działanie przed odkładaniem glinu w mózgu.
- Udało się również ustalić, że krzem wpływa na poprawę kondycji skóry, włosów i paznokci. Głównie przez działanie regenerujące tkanki oraz stymulację syntezy kolagenu. Dodatkowo krzem ma istotny wpływ na proces gojenia się ran. Odpowiedni poziom krzemu w organizmie sprawia, że drobne skaleczenia czy otarcia szybko się regenerują. Z kolei krzem w formie żelu przyda się do łagodzenia skóry po oparzeniach słonecznych lub po ukąszeniu owadów.
- Inne działania: krzem wpływa na metabolizm lipidów, ma korzystny wpływ na układ odpornościowy oraz bierze udział w syntezie białek i enzymów. Dodatkowo uważa się, że może zapobiegać rozwojowi choroby Alzheimera.
Krzem a inne minerały
Metabolizm krzemu związany jest z obrotem wielu makro- i mikroelementów. Krzem wraz z wapniem bierze udział w procesach zwapnienia oraz odwapnienia. Krzem jest antagonistą wapnia, dlatego może regulować obrót wapniem i magnezem. Działa synergistycznie z miedzią, obniżając w ten sposób stężenie cynku w tkankach.
Przeciwdziała również szkodliwemu wpływowi aluminium na osteogenezę. Dodatkowo krzem wpływa na metabolizm takich pierwiastków jak: fosfor, chlor, sód, potas, siarka i molibden.
To może Cię zainteresować: Naturalne dezodoranty, czyli świeżość bez chemii.
Naturalne źródła krzemu
Szacuje się, że dzienna dawka krzemu powinna wynosić 20-40 mg w przypadku dorosłych. Do tej pory dane te nie zostały dokładnie potwierdzone. Dobrze przyswajalną formą krzemu jest kwas krzemowy lub kwas ortokrzemowy, który występuje między innymi w:
- zbożach (ryż, jęczmień, owies, pszenica),
- warzywach (marchew, buraki, ziemniaki, cebula, rzodkiewka, pietruszka korzeń, fasola),
- owocach,
- wodzie pitnej.
Znajdziemy go również w suszonych owocach, na przykład w rodzynkach, a także orzechach. Bogate w krzem są także napary ziołowe ze skrzypu, pokrzywy, rdestowca czy miodunki. Wśród połączeń mineralnych ziela skrzypu polnego związki krzemu stanowią 66%, z czego 10% występuje w postaci rozpuszczalnej w wodzie.
Kłącze perzu – niedoceniane zioło bogate w krzemionkę
Z największą ilością krzemu najczęściej kojarzy się nam skrzyp polny i pokrzywa. Okazuje się, że rośliną bardzo bogatą w krzemionkę rozpuszczalną w wodzie, która bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, jest również kłącze perzu.
Zawartość krzemu w wodzie i sokach owocowych
W 2011 roku pojawiło się bardzo ciekawe badanie, dotyczące ilość kwasu ortokrzemowego w różnych wodach mineralnych oraz poszczególnych sokach owocowych. W tym celu przebadano niegazowane lub nisko nasycone CO2 wody mineralne i źródlane w butelkach plastikowych pochodzące od 19 różnych producentów oraz 4 rodzaje soków owocowych w kartonach — pomarańczowe, jabłkowe, grejpfrutowe i wieloowocowe — pochodzące od 8 różnych producentów.
Badania stwierdziły bardzo duże różnice ilościowe krzemu w obrębie tej samej grupy napoi. Najwyższym stężeniem krzemu (powyżej 10 mg/dm3) odznaczały się wody mineralne: Kryniczanka, Cisowianka, Arctic, Nałęczowianka i Muszynianka oraz wody źródlane typu Nestle, Aquarel i Białowieża.
Z kolei w przypadku soków tymi z najlepszą zawartością krzemu okazały się sok jabłkowy, wieloowocowy, grejpfrutowy i pomarańczowy marki Fortuna oraz Sun Grown i sok Hortex multiwitamina. Różnice w zawartości krzemu w wodach i sokach, naukowcy tłumaczą różnym źródłem poboru wody.
Sprawdź także: Woda źródlana, a może mineralna – czy znamy odpowiedź?
Niedobory krzemu — objawy i suplementacja
Niedobór krzemu może przede wszystkim wpływać na osłabienie tkanki łącznej, upośledzać rozwój kośćca oraz zakłócać syntezę kolagenu. Dodatkowo przy niedoborze krzemu może pojawić się łamliwość paznokci oraz problem słabych i nadmiernie wypadających włosów. Według naukowców, niedobory krzemu w organizmie mogą być spowodowane jego starzeniem się, chorobami nowotworowymi lub upośledzonym wchłanianiem tego pierwiastka.
Suplementacja krzemu – wskazania
Krzem można suplementować w przypadku:
- problemów w tworzeniu się włosów i paznokci,
- osteoporozy,
- osłabienia tkanki łącznej,
- problemów z cellulitem i rozstępami,
- stosowania leków zobojętniających kwas solny,
- choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG),
- biegunki – najlepiej w postaci koloidalnej krzemionki.
Bezpieczeństwo stosowania
Krzem uznaje się za pierwiastek o wysokim profilu bezpieczeństwa i uważa się go za substancję nietoksyczną.
Bibliografia
- Prescha A, Zabłocka K, Naduk J, Grajeta H, Naturalne wody mineralne i źródlane oraz soki owocowe jako źródło krzemu w pożywieniu, ROCZN. PZH 2011, 62 (3), s. 289 – 293;
- Dejneka W, Łukasiak J, Formy krzemu i ich rola w odżywkach dla niemowląt, ROCZN. PZH, 2003, 54 (2), s. 163–168;
- Węglarzy K, Bereza M, Biologiczne znaczenie krzemu oraz jego interakcje z innymi pierwiastkami, Wiadomości Zootechniczne, 2007, 4, s. 67-70;
- Olszewska-Niewieczerzał A, Rola krzemu w organizmie człowieka;
- Boguszewska-Czubara A, Pasternak K, Silicon in medicine and therapy, J. Elem, 2011, 16(3), s. 489-497;
- Głowniak K, Widelski J, Perz – roślina niedoceniana, Panacea, Leki ziołowe, 2012, 1(38), s. 10-11;
- Cisowski W, Skrzyp polny roślina lecznicza, Panacea, Leki ziołowe, 2010, 4(33), s. 5-7;
- Grober U, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010.