Mangan to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak zarówno jego nadmiar, jak i niedobór mogą być niebezpieczne! Co warto wiedzieć, zanim rozpoczniemy suplementację i w jakich produktach możemy znaleźć go naturalnie?
Co trzeba wiedzieć o manganie?
Mangan jest pierwiastkiem naturalnie występującym w glebie, powietrzu i wodzie. To piąty najbardziej rozpowszechniony metal i dwunasty pierwiastek na ziemi. Znajdziemy go w różnego rodzaju rudach, tlenkach, węglanach i krzemianach. Erozja w naturalny sposób rozprowadza mangan do powietrza, gleby i dróg wodnych. Ostatecznie dostaje się on do naszych zasobów, takich jak pożywienie.
Mangan jest także niezbędnym mikroelementem potrzebnym do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Najwięcej manganu znajduje się w wątrobie, kościach, nerkach, trzustce, nadnerczach i przysadce mózgowej. Jego standardowe stężenie w tkankach wynosi: w kości – 1 mg/kg, w trzustce – 1,04 mg/kg oraz korze nerkowej – 0,98 mg/kg.
Mangan – jakie funkcje pełni w naszym organizmie?
Mangan jest mikroelementem, który pełni wiele ważnych funkcji w naszym organizmie, między innymi:
- Pełni rolę kofaktora dla ponad 60 enzymów (kofaktor uczestniczy lub przyśpiesza przebieg różnych reakcji chemicznych).
- Bierze udział w prawidłowym procesie krzepnięcia krwi – wytwarza protrombinę.
- Wchodzi w skład licznych enzymów.
- Jony manganu działają na poziomie mitochondrialnym, chroniąc układ krążenia przed oksydacją.
- Jest konieczny do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania mózgu – jest kofaktorem dla syntezy glutaminy.
- Warunkuje prawidłową pracę tarczycy – mangan wpływa na homeostazę jej hormonów.
- Wpływa na syntezę i wydzielanie insuliny oraz na metabolizm cholesterolu.
- Bierze udział w procesie wydzielania dopaminy.
- Wpływa pozytywnie na nastrój i zapobiega depresji – podejrzewa się o to wpływ manganu na SOD (dysmutazę ponadtlenkową). Obniżenie tego enzymu wiąże się z częstszym występowaniem depresji.
- Uczestniczy w procesie prawidłowego tworzenia się kości – niedobory tego mikroelementu mogą przyczynić się do zaburzenia osteogenezy i zmniejszenia gęstości mineralnej kości.
To może Cie zainteresować: Analiza pierwiastkowa włosa – hit czy może jednak kit?
Zapotrzebowanie na mangan
Dzienne zapotrzebowanie na mangan waha się od 1,5-10 mg.
- dla niemowląt poniżej 6 miesiąca życia: 0,03 mg
- dla niemowląt w wieku 6-12 miesięcy: 0,6 mg
- dla dzieci do 8 roku życia: 1,5 mg
- dla chłopców w wieku 9-13 lat: 1,9 mg
- dla chłopców w wieku 14-19 lat: 2,2 mg
- dla dziewcząt w wieku 9-19 lat: 1,6 mg
- dla kobiet powyżej 19 roku życia: 1,8 mg
- dla mężczyzn powyżej 19 roku życia: 2,3 mg
- dla kobiet w ciąży: 2 mg
- dla kobiet karmiących piersią: 2,6 m
U osób z urozmaiconą dietą niedobory manganu zdarzają się bardzo rzadko.
Obniżone stężenie manganu może wystąpić u osób spożywających głównie produkty z białej mąki i nadużywających alkoholu. Niedobory manganu mogą wystąpić po długotrwałym leczeniu pozajelitowym lub w przypadku stresu oksydacyjnego.
Stężenie manganu oczywiście możemy zbadać w surowicy lub pełnej krwi:
- mangan w surowicy 5-20 nmol/l (0,3-1,1μg/l)
- mangan krew pełna 127-191 nmol/l (7-10,5 μg/l)
Te zakresy są podawane przez Uwe Grober. Natomiast według O’Neal S i Zheng prawidłowy zakres wynosi od 4 do 15 μg/l we krwi.
Według literatury medycznej mangan w zakresie 2-15 mg dla osób dorosłych i zdrowych jest uznawany za bezpieczny.
Niedobory manganu zdarzają się jednak bardzo rzadko, dlatego nie powinniśmy suplementować go na własna rękę. Najlepszym źródłem manganu będzie oczywiście dobrze zbilansowana dieta.
Pierwiastek ten występuje w wielu pokarmach, takich jak:
W wyżej wymienionych produktach jest go najwięcej. Mangan znajduje się w nieco mniejszej ilości również w:
- herbacie,
- owocach morza,
- nasionach,
- suszonych morelach,
- czekoladzie,
- zielonych warzywach,
- w niektórych owocach, między innymi w ananasie i acai.
Mangan – objawy niedoboru
W przypadku niedoboru manganu mogą wystąpić:
- utrata apetytu
- zaburzenia wzrostu – może dojść nawet do jego zahamowania
- zapalenia skóry oraz osłabiony wzrost włosów i paznokci; może pojawić się także plamica paznokci, a włosy mogą nadmiernie wypadać
- obniżenie płodności
- pogorszenie słuchu, np. szmery
- deformacja kości – nieprawidłowa mineralizacja
- zwiększona podatność na stres oksydacyjny
- w przypadku metabolizmu – upośledzenie tolerancji glukozy oraz lipidów, pogorszenie metabolizmu węglowodanów
- zaburzenia prawidłowego procesu krzepnięcia (obniżone stężenie protrombiny)
- podwyższenie stężenia wapnia, fosforanów oraz fosfatazy alkalicznej
- zaburzenia neurologiczne – podejrzewa się, że niedobór manganu może przyczyniać się do rozwoju schizofrenii
Toksyczność i suplementacja manganu
Niedobory manganu zdarzają się bardzo rzadko, a jego suplementacji powinni unikać:
Pracownicy huty metalu
Grupą najbardziej narażoną na jego toksyczność (m.in. wdychanie oparów manganu) są głównie pracownicy fabryk produkujących stal i stal nierdzewną oraz zajmujący się formowaniem stopów aluminium. Toksyczność manganu określa się stanem neurotoksycznym znanym jako manganizm. Objawy tego stanu przypominają objawy choroby Parkinsona – pojawiają się: drżenie, sztywność mięśni i utrata dopaminy w mózgu.
Co istotne, przedawkowanie manganu bardziej odnosi się do układu nerwowego. Można odczuwać obniżenie sprawności umysłowej przypominającą demencję, halucynacje, drażliwość, bóle głowy oraz utratę apetytu.
Pacjenci żywieni pozajelitowo
Osoby, które również narażone są na toksyczność manganu, to pacjenci żywieni pozajelitowo przez dłuższy czas. Roztwory stosowane do tego rodzaju żywienia zawierają wiele śladowych pierwiastków, które są oczywiście niezbędne do podtrzymywania życia. Jednocześnie może przyczynić się to do nadmiernego kumulowania poziomu manganu.
Najbardziej narażone na toksyczność manganu są niemowlęta i noworodki, co wpływa negatywnie na rozwój dziecka oraz może skutkować zaburzeniem ośrodkowego układu nerwowego.
To może Cię zainteresować: Żywienie medyczne – nieocenione wsparcie w chorobie!
Osoby z przewlekłymi schorzeniami wątroby
Mangan wydalany jest razem z żółcią, dlatego pacjenci borykający się z ciężką niewydolnością wątroby lub encefalopatią wątrobową powinni zachować szczególną ostrożność, aby nie przedawkować manganu.
Pacjenci cierpiący na niedokrwistość spowodowaną niedoborem żelaza
Należy bardzo mocno podkreślić, że osoby cierpiące na niedobór żelaza mogą być narażone na toksyczność manganu. Dzieje się tak, ponieważ mangan i żelazo konkurują ze sobą o podobne białka transportowe. W momencie niedoboru żelaza, zwiększa się wchłanianie manganu, co może przyczynić się do jego kumulacji w organizmie.
Mangan – uwaga na specyficzne interakcje!
Na te interakcje warto zwrócić szczególną uwagę:
- alkohol – istnieją pewne źródła, które wskazują, że etanol może wpłynąć na toksyczność manganu;
- glukozamina (wodorotlenek glukozaminy) i chondroityna (siarczan chondroityny) – połączenie tych dwóch substancji z askorbinianem manganu może przyczynić się do łagodzenia bólu wywołanego łagodnym lub umiarkowanym zapaleniem kości i stawów kolanowych;
- haloperidol – zdecydowanie należy zwrócić na to połączenie uwagę. Jednoczesne zażywanie haloperidolu i związków manganu może wywołać halucynacje i zauważalne zmiany w zachowaniu wśród osób cierpiących na choroby wątroby.
Przeczytaj także: Interakcje mogą potęgować lub osłabiać działanie leków – dowiedz się o nich więcej!
Bibliografia
- Michniowski A., Galas D., Szyszkowska A. Znaczenie jonów manganu w procesach fizjologicznych w organizmach żywych, Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 2015, 4, s. 11-18;
- Zawadzki M., Gać P., Poręba R., Andrzejak R., Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym zwierząt poddawanych intoksykacji związkami manganu, Medycyna Pracy, 2008, 59(5). s. 387-393;
- Surgiewicz J., Mangan i jego związki – metoda oznaczania, Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2012, 1(71), s. 111–116;
- Horning K., Caito S., Tipps G., Bowman A., Aschner M., Manganese Is Essential for Neuronal Health, Annual Reviews, 2015, 35, s. 71-108;
- O’Neal S., Zheng W., Manganese Toxicity Upon Overexposure: a Decade in Review, Current environmental health reports, 2015, 2(3), s. 315-328;
- Poręba R., Gać P., Poręba M., Derkacz A., Pilecki W., Antonowicz-Juchniewicz J., Andrzejak R., Związek między przewlekłym narażeniem na ołów, kadm, mangan, a wartością ciśnienia tętniczego oraz występowaniem nadciśnienia tętniczego, Medycyna Pracy, 2010, 61(1), s. 5-14;
- Brzezicha-Cirocka J, Grembecka M, Szefer P, Herbata jako źródło manganu w codziennej diecie człowieka, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL, 2016, 3, str. 234 – 237;
- Uwe Grober, Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wrocław 2010.