Wydawałoby się, że nie ma prostszej czynności niż jedzenie. Jemy to, na co mamy ochotę i zaspokajamy podstawowe zapotrzebowanie na składniki odżywcze zapewniające nam energię oraz budulec. W dzisiejszych czasach to scenariusz idealny, lecz daleki od rzeczywistości. Istnieją pewne „ale”, generujące problemy z trawieniem i powodujące, że nasz układ pokarmowy jest przeciążony. Chcąc zrozumieć ten proces, powinniśmy przypomnieć sobie jak funkcjonuje układ pokarmowy człowieka. Zacznijmy od jamy ustnej, w której nie tylko rozpoczyna się sam proces trawienia, ale swój początek mają także problemy trawienne!
[aktualizacja: 03’2023]
Układ pokarmowy człowieka i przeciążony „system oczyszczania”
Jednym z czynników wpływającym negatywnie na wchłanialność dostarczanych z pożywieniem składników odżywczych jest jakość pożywienia, które zjadamy.
Cywilizacja zapewniła nam wygodę, w zamian za wyraźne zubożenie żywności w składniki pożyteczne, takie jak: witaminy, mikroelementy, dobre jakościowo białka, węglowodany czy tłuszcze. Poza tym sami dołożyliśmy do swoich posiłków konserwanty, polepszacze smaku, sztuczne słodziki, barwniki i tym podobny zbędny, a wręcz szkodliwy balast.
Nasz system oczyszczania musi z tym wszystkim na co dzień walczyć i czasem nie daje rady. Skutki są widoczne w postaci tzw. chorób cywilizacyjnych!
Czy produkty naturalne rozwiązują problem?
Czy sama zamiana w diecie produktów „nowoczesnych” (czyt. przetworzonych) na naturalne wystarczy? Nie jest to takie oczywiste i jednoznaczne. Czasami okazuje się, że nasz styl życia wciąż nie sprzyja właściwemu spożytkowaniu tych właściwych „cegiełek” dostarczanych do organizmu. Trawienie jest procesem doskonale zaprojektowanym, jednakże my sami potrafimy ten proces zaburzyć i nie wykorzystywać go w pełni.
Być może odświeżenie informacji o tym, jak działa układ trawienny pomoże nam w dbałości o odpowiednią profilaktykę, jak i w wychodzeniu z różnych schorzeń.
Układ trawienny zaczyna się w jamie ustnej – warto o tym pamiętać
Początkiem układu pokarmowego i miejscem, w którym rozpoczyna się proces trawienia jest nasza jama ustna. Tymczasem traktujemy ją trochę po macoszemu…
Aby składniki pokarmu były dla organizmu przydatne i dobrze wykorzystywane, muszą zostać rozłożone na łatwo przyswajane cząsteczki proste.
Pierwszą rzeczą, jaką musimy zrobić, to jak najdokładniej rozdrobnić pożywienie mechanicznie. Służą do tego zęby: sieczne do odgryzania kęsów, kły do chwytania pokarmu i kawałkowania go na mniejsze porcje oraz zęby przedtrzonowe mające na powierzchni żującej po dwa guzki rozgniatają i rozcierają pokarm, zęby trzonowe z wieloma guzkami miażdżą i rozcierają pożywienie.
Pokarm powinien być rozdrabniany dokładnie, a jego konsystencja bliska płynnej. To niezwykle istotne nie tylko dla jego dalszej obróbki, a także dla pozyskiwania cennych składników odżywczych.
Mechaniczne rozdrobnienie pokarmu sprawia, że soki trawienne mają ułatwione zadanie polegające na rozkładzie złożonych węglowodanów, białek i tłuszczy na łatwo dla nas przyswajalne cukry proste, aminokwasy i kwasy tłuszczowe – cząsteczki mniejsze i podlegające prostym mechanizmom wchłaniania.
Bardziej płynna treść pokarmowa nie zalega w układzie trawiennym zbyt długo i nie obciąża go nadmiernie. Łatwiej też wtedy o wydobycie z pokarmu cennych minerałów i witamin.
Już tak prosta rzecz, jak wolniejsze jedzenie i dokładne przeżuwanie pokarmu może zmniejszyć skłonność do popularnych obecnie objawów, takich jak: refluks, wzdęcia czy zaparcia.
Jama ustna a rola śliny w profilaktyce problemów trawiennych
To właśnie jama ustna jest miejscem, gdzie rozdrabniany mechanicznie pokarm miesza się ze śliną. Ślina powstaje w śliniankach zarówno dużych, które możemy wyczuć (przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe), jak i w małych gruczołach rozsianych w błonie śluzowej. W spoczynku jest jej niewiele (od 0,05 ml/min w nocy do 0,3-0,5 ml w ciągu dnia), ilość ta zwiększa się w czasie przyjmowania pokarmów (1,5-2,3 ml/min). Co ciekawe, ciągu dnia człowiek wytwarza od 1 litra do 1,5 litrów śliny.
Ślina składa się w 99% z wody, jej pozostałe składniki to białka (immunoglobuliny, albuminy, glikoproteiny, enzymy), niebiałkowe substancje azotowe (mocznik, kwas moczowy, aminokwasy, kreatynina), lipidy (wolne kwasy tłuszczowe, cholesterol, lecytyna, fosfolipidy), hormony oraz składniki nieorganiczne (jony np. sodu, potasu, magnezu, chloru, fluoru, jodu oraz wodorowęglany i fosforany).
Podstawowe funkcje śliny
- zapewnianie homeostazy w jamie ustnej,
- zwilżanie tkanki jamy ustnej, co umożliwia artykulację, trawienie i połykanie,
- ochrona powierzchni zębów i błon śluzowych przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi, chemicznymi i mechanicznymi,
- współuczestnictwo w percepcji bodźców smakowych, temperatury i dotyku,
- usuwanie szkodliwych metabolitów bakterii jak i samych bakterii oraz resztek pokarmu z jamy ustnej.
Neutralne pH śliny, obecność jonów wapnia i magnezu ułatwiają gojenie ran błony śluzowej. Przy neutralnym pH ślina jest przesyconym roztworem fosforanów wapnia, dlatego po niewielkiej demineralizacji utracone składniki mineralne mogą powrócić do twardych tkanek zęba.
Ślina zawiera immunoglobuliny IgA, IgG, IgM oraz enzymy i substancje bakteriobójcze np. lizozym, laktoferrynę, histatynę, peroksydazę ślinową – to jej funkcja obronna. Zawiera także antyoksydanty oraz układy buforowe utrzymujące właściwe pH w jamie ustnej.
Bywa tak, że cierpimy na uporczywą suchość w ustach. Powody tego stanu rzeczy mogą być różne. Najprostszym jest słabe nawodnienie organizmu. Tu warto wspomnieć o tym, że deficyt nawet niewielkiej ilości wody, tj. 2–3% zasobów jest niemal bezobjawowy! W tym przypadku pojawiają się jednak pierwsze sygnały niedoborów, takie jak – zmęczenie, osłabienie lub słabo nasilony ból głowy! Woda i jej odpowiednia podaż ma niebagatelne znaczenie dla naszego zdrowia i dobrego samopoczucia.
Bywa też tak, że długotrwały stres, nadmiar używek, palenie papierosów, niektóre leki czy choroby przewlekłe powodują zmniejszenie właściwego nawilżenia jamy ustnej.
Powolne i spokojne jedzenie oraz przeżuwanie pokarmów pozwala wykorzystać składniki śliny do prawidłowego trawienia.
Jak widać zadbanie o prawidłowe wydzielanie śliny chroni jamę ustną i przełyk, poprawia stan zębów i dziąseł, eliminuje część szkodliwych drobnoustrojów i poprawia przyswajanie składników odżywczych. Nasz układ trawienny jest odciążony.
To może Cię zainteresować: Jak skutecznie zadbać o dobre trawienie?
Dbanie o higienę jamy ustnej wspiera układ trawienny!
Higienę jamy ustnej i usuwanie płytki nazębnej wspomaga „ssanie oleju”, czyli metoda wywodząca się z ajurwedy. Powolne płukanie zębów olejem przez około 15-20 minut zmniejsza płytkę nazębna i ilość bakterii kariogennych. Takie samo działanie wykazuje także płukanie ust wodą w tym samym czasie.
Dłuższe przeżuwanie pokarmu powoduje możliwość wchłonięcia się niektórych substancji odżywczych już w jamie ustnej.
Śluzówka jamy ustnej jest bardzo dobrze unaczyniona i przepływ krwi jest w niej duży. Ta właściwość jest podstawą do podawania niektórych leków w formie doustnej. Dodatkowym plusem jest również to, że wchłaniana substancja trafia do żyły szyjnej i omija wątrobę. Dzięki temu nie podlega metabolizmowi pierwszego przejścia, zarówno wątrobowemu, jak i jelitowemu.
UWAGA! Należy też pamiętać, że dłuższe przeżuwanie pokarmu powoduje zwiększone wydzielanie soków żołądkowych. Ma to niebagatelne znaczenie dla jakości i sprawności dalszego trawienia.
Ślina to dobry materiał diagnostyczny!
Ślina jest dobrym materiałem diagnostycznym. Jest łatwo dostępna i można ją pobrać nie zaburzając poczucia komfortu u pacjenta. Ślina jest wykorzystywana do oznaczenia:
- hormonów steroidowych (kortyzol, progesteron, estriol, estradiol, testosteron), ponieważ istnieje wysoka korelacja między ich stężeniem w ślinie i w surowicy krwi,
- leków – ma to znaczenie przy ewentualnych zatruciach, przedawkowaniu czy monitorowaniu terapii,
- metali np. litu, kadmu, galu – w toksykologii,
- narkotyków i ich metabolitów,
- alkoholu.
Ślina jest także wykorzystywana w diagnostyce niektórych chorób ogólnoustrojowych, takich jak: nowotwory, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby autoimmunologiczne i choroby zakaźne. Można w niej wykryć DNA Helicobacter pylori oraz znaleźć beta amyloid powiązany z chorobą Alzheimera (jego stężenie w ślinie koreluje z stężeniem w płynie mózgowo-rdzeniowym).
Jama ustna i rola żołądka w procesie trawienia
UWAGA! W kolejnym artykule kontynuujemy temat funkcjonowania układu pokarmowego (trawiennego) człowieka, zajmujmy się żołądkiem i problemami trawiennymi, które pojawiają się w tej części układu pokarmowego.
LINK do artykułu ⇒ „Układ pokarmowy i rola żołądka w procesie trawienia”
Fajny artykuł. Proszę o więcej