Adaptogeny – substancje roślinne przywracające równowagę organizmu

Adaptogeny to naturalne substancje występujące w niektórych roślinach. Nazywane są także naturalnymi bioregulatorami. Ich działanie sprzyja bowiem utrzymaniu dobrej kondycji psychofizycznej organizmu i zwiększeniu jego odporności na czynniki stresowe. W dzisiejszych czasach, gdy zmagamy się z nawałem obowiązków, przepracowaniem, zmęczeniem i często również z przewlekłym stresem, rośliny o działaniu adaptogennym mogą stanowić naturalne i bezpieczne wsparcie dla organizmu. Niewątpliwą zaletą adaptogenów jest to, że w przeciwieństwie do różnych substancji stymulujących i używek, nie uzależniają – ich działanie polega na wsparciu i normalizacji, bez powodowania szkód w organizmie. W artykule wyjaśniamy, jakie warunki powinny spełniać rośliny, aby zostać uznanymi za adaptogenne. Omawiamy także zakres działania wybranych adaptogenów.

Proces adaptacji organizmu człowieka do zmian

Ludzki organizm stara się stale dążyć do osiągnięcia stanu równowagi, czyli homeostazy. Nie jest to łatwe. Podlegamy bowiem nieustannym wpływom środowiska – zarówno tym dobrym, jak i złym. Obrazowo mówiąc: wskazówka wychyla się w lewo lub w prawo. Sęk w tym, by te odchylenia były jak najmniejsze i nie powodowały trwałego przesunięcia w jedną stronę. 

Toksyczne substancje, wolne rodniki, promieniowanie, szkodliwe wibracje, obniżona zawartość tlenu czy infekcje to tylko niektóre ze stresorów fizycznych, pochodzących ze środowiska. Z kolei uboga w składniki odżywcze dieta, brak ruchu lub życiowe okoliczności wpływające negatywnie na psychikę to stresory związane z niewłaściwym stylem życia.

Organizm uczy się adaptować do ciągłych zmian i ta zdolność zależy od cech indywidualnych danej osoby, ale też od stanu organizmu związanego z chorobą czy wiekiem.

Stres i jego fazy 

Człowiekiem, który wprowadził pojęcie stresu do powszechnego użytku był „dr Stress” czyli Hans Hugo Selye – lekarz, fizjopatolog i endokrynolog. Badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat swojej pracy zawodowej i napisał wiele artykułów i książek o tej tematyce. Według niego adaptację do stresu można podzielić na trzy fazy:

1. W pierwszej fazie organizm ogłasza alarm i mobilizuje się do odpowiedzi na stres. Podwyższa wtedy aktywność sympatycznego układu nerwowego i mobilizuje katecholaminy oraz kortykosteroidy – substancje pomagające mu w opanowaniu sytuacji. 
2. W fazie drugiej organizmowi „wychyla się wskazówka”, aby dawać ciągły opór stresorowi. To stan niefizjologiczny, ale pozwalający organizmowi znosić szkodliwy bodziec zewnętrzny. Jeśli jednak trwa za długo, zmiany w organizmie utrwalają się i pojawia się choroba adaptacyjna.
3. Do fazy trzeciej dochodzi, gdy faza drugiej przeciąga się w czasie. Dochodzi do wyczerpania sił, a organizm nie jest w stanie dłużej opierać się stresorowi! Stan równowagi zostaje trwale przesunięty, a stresor dodatkowo zaczyna wywoływać choroby.

Przeczytaj także: Jak stres wpływa na powstawanie chorób?

Jak stres wpływa na organizm człowieka?

Proces adaptacji organizmu do sytuacji stresowej obejmuje różne mechanizmy – zarówno na poziomie komórkowym, jak i narządowym, obejmującym pracę całych narządów.

Przy nagłym ataku stresora organizm pobudza część współczulną układu nerwowego, co indukuje m.in.:

• wzmożoną częstość oddechów, 
• wzrost ciśnienia tętniczego i poziomu cukru we krwi, 
• przyspieszenie akcji serca i siły jego skurczu,
• zmniejszenie wydzielania soków trawiennych i perystaltyki układu pokarmowego,
• zahamowanie działania układu odpornościowego. 

Łatwo wyobrazić sobie jakie choroby mogą się rozwinąć, jeśli wyżej wymienione mechanizmy zostaną włączone na długi czas – w wyniku stresu przewlekłego. Każdy człowiek ma inną wytrzymałość na czynniki obciążające. Co jednemu nie zaszkodzi, a drugiego może mocno wybić z rytmu!

Zakłócenia równowagi w organizmie mogą manifestować się zarówno wyczerpaniem psychicznym oraz fizycznym, jak i nadmierną nerwowością i nadpobudliwością.

To może Cię zainteresować: Nawyki żywieniowe a stres. Co jeść, by ukoić nerwy i zachować zdrowie?

Jakie warunki powinny spełniać adaptogeny?

Historyczne badania nad adaptogenami i próby zdefiniowania zakresu ich działania

Pierwszy raz terminu “adaptogen” użył w 1947 roku naukowiec z ZSRR Nikołaj Łazariew. Według niego zioła kwalifikujące się do tzw. adaptogennych muszą spełniać trzy kryteria. Po pierwsze: powinny być niespecyficzne i pomagać zwalczać ludzkiemu organizmowi stresy fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Należą do nich m.in.: zanieczyszczenie środowiska, zmiana klimatu, promieniowanie, choroby zakaźne czy stres psychiczny. Po drugie: ich działanie powinno sprzyjać utrzymaniu homeostazy – równoważyć zaburzenia fizyczne spowodowane stresem zewnętrznym lub im przeciwdziałać. Po trzecie: adaptogeny nie mogą utrudniać normalnych funkcji ludzkiego organizmu.

W 1969 roku Izrael Brekhman i Iwan Dardymow podali swoją definicję adaptogenu. Według nich adaptogeny powinny zmniejszać szkody wywołane przez czynniki zewnętrzne, takie jak: zmęczenie, infekcja czy depresja. Poza tym muszą wywierać pobudzający wpływ na organizm. W przeciwieństwie do zwykłych stymulantów, nie mogą jednak prowadzić do nadmiernego zużycia energii, bezsenności czy spadku produkcji białek. Ich działanie ma więc prowadzić do stanu równowagi, a nie przechylenia się jej w drugą, niepożądaną stronę. Adaptogeny nie mogą też powodować szkód w organizmie.

W latach 90-tych grupa naukowców (Hildebert Wagner, George Wikman i Alexander Panossian) przeprowadziła wiele badań nad adaptogenami, na podstawie których zaproponowała także swoją definicję: 

Adaptogeny to naturalne bioregulatory, które zwiększają zdolność adaptacji do czynników środowiskowych oraz powodują uniknięcie szkód nimi powodowanych. Zaletą adaptogenów jest to, że minimalizują reakcję organizmu na stres, redukują negatywne reakcje w fazie alarmowej i eliminują lub przynajmniej zmniejszają początek fazy wyczerpania, będącej częścią tak zwanego ogólnego zespołu adaptacyjnego.

W 1998 roku FDA (Amerykańska Agencja do sp. Żywności i Leków) zdefiniowała adaptogen jako nowy rodzaj regulatora metabolicznego, który – jak dowiedziono – pomaga w adaptacji do środowiska i zapobiega szkodom wywołanym przez czynniki zewnętrzne.

Adaptogeny w świetle współczesnych badań 

Współczesne badania wykazały, że adaptogeny mogą niespecyficznie zwiększać odporność organizmu na zewnętrzne czynniki stresowe poprzez ich wpływ na układ immunologiczny i neuroendokrynny (oś stresu: podwzgórze-przysadka-nadnercza).

Mechanizm działania substancji obecnych w roślinach adaptogennych nie jest do końca poznany, choć widać efektywne działanie wspierające nieswoiście zdolność przystosowawczą organizmu i odporność na przeciążenia. 

Oprócz nieswoistości wobec stresora adaptogeny wyróżniają się brakiem związku między strukturą chemiczną zawartych w nich substancji a mechanizmami działania. Należą do nich bowiem zarówno saponozydy, fitoekdysony, rodiolozydy, jak i na przykład flawonoidy.

Właściwości roślin adaptogennych

Działanie roślin adaptogennych może wyrażać się przez ich właściwości:

1. antyoksydacyjne, czyli zmiatające wolne rodniki;
2. hepatoprotekcyjne i wspomagające wątrobę w neutralizowaniu toksyn;
3. normalizujące poziom glukozy we krwi; 
4. normalizujące poziom cholesterolu;
5. stymulujące układ immunologiczny;
6. poprawiające pamięć i zwiększające koncentrację;
7. dodające energii i poprawiające funkcje seksualne w przypadku ich zaburzeń;
8. wspomagające walkę z uzależnieniami;
9. redukujące niepokój i nerwowość oraz poprawiające nastrój;
10. zwiększające zdolności regeneracji w przebiegu chorób;
11. poprawiające wydolność fizyczną i pracę mięśni (wzrost napięcia i siły skurczu);
12. wpływające pozytywnie na jakość snu;
13. ułatwiające wzrost motywacji i produktywności;
14. działające anabolicznie, czyli budująco na struktury organizmu.

Zasady kwalifikowania roślin do adaptogenów nie są jeszcze do końca ustalone. Do uznanych roślin o tym profilu działania zalicza się np.: Panax ginseng, Eleutherococcus senticosus, Aralia mandshurica, Rhodiola rosea, Schisandra chinensis, Withania somnifera, Leuzea ( Rhaponticum) carthamoides,  Acanthopanax senticosus czy Lepidium meyenii.

Podział adaptogenów ze względu na wskazania

Można się również pokusić o podział adaptogenów według określonych wskazań: 

1. Wspomaganie czynności nadnerczy: Panax quinquefolius, Withania somnifera, Panax ginseng, Codonopsis pilosula, Eleutherococcus senticosus, Gynostemma pentaphyllum, Glycyrrhiza uralensis, Ganoderma Lucidum i Sedum rosea.
2. Działanie przeciwzapalne w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS): Withania somnifera, Panax ginseng, Gynostemma pentaphyllum, Ganoderma Lucidum Karst, Sedum rosea i Glycyrhiza uralensis.
3. Minimalizowanie skutków stresu: Panax quinquefolius, Withania somnifera, Schisandra chinensis, Gynostemma pentaphyllum, Sedum rosea.
4. Łagodzenie skutków zmiany strefy czasowej: Panax quinquefolius, Panax ginseng, Gynostemma pentaphyllum, Schisandra chinensis, Sedum rosea.

Badacze wysnuli wniosek, że rośliny adaptogenne mogą stanowić istotne wsparcie w procesie leczenia pacjentów z nowotworami w wyniku działania następujących mechanizmów:

1. Niespecyficznie wspomagać odpowiedź odpornościową, jako jej modulatory.
2. Pozytywnie wpływać na szpik kostny, zwiększać liczbę krwinek i zmniejszać infekcje.
3. Stanowić wsparcie pracy narządów, takich jak: wątroba, nerki, serce i przewód pokarmowy.
4. Wzmacniać działanie chemioterapii oraz radioterapii na komórki nowotworowe. Wykazywać przy tym działanie ochronne na zdrowe komórki.
5. Hamować rozwój oporności wielolekowej.
6. Blokować przerzuty nowotworowe i agregację komórek rakowych.
7. Obniżać poziom hormonu stresu podczas dysfunkcji immunologicznej związanej ze wzrostem guza.

Adaptogeny. Wybrane rośliny o potwierdzonym działaniu adaptogennym

Ashwagandha (Withania somnifera)

Withania somnifera czyli witania ospała, znana jest też pod nazwami: Ashwagandha, żeń szeń indyjski, Winter cherry, Kanaje Hinddi i Samm Al Ferakh. Naturalnie występuje w basenie Morza Śródziemnego, Ameryce południowej, Indiach, Pakistanie, Afganistanie i Izraelu. 

Witanolidy zawarte w zielu rośliny to substancje działające przeciwbakteryjnie oraz przeciwnowotworowo. Z kolei w korzeniu witanii ospałej występują adaptogenne glikowitanolidy.

Glikowitanolidy wykazują silne działanie:

• antyoksydacyjne i odtruwające, 
• przeciwstresowe, 
• pobudzające na procesy kojarzenia i zapamiętywania, 
• chroniące przed wrzodami żołądka wywołanymi stresem, 
• zwiększające psychiczną i fizyczną wydolność organizmu przy zwiększonym wysiłku, 
• hepatoprotekcyjne. 

Z pozytywnym skutkiem badano również aktywność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą, cytotoksyczną, przeciwnowotworową oraz swoiste działanie immunosupresyjne rośliny. Co ciekawe, jeden ze składników – witaferyna A – może być używany jako środek zmniejszający wrażliwość na promieniowanie.

Żeń-szeń (rodzaj Panax)

Rodzaj Panax liczy około 20 gatunków, z których najbardziej znanym jest Panax ginseng C.A. Meyer, występujący dziko w górskich lasach Półwyspu Koreańskiego, północno-wschodnich Chinach, Japonii oraz północno-wschodniej Syberii. Inne gatunki z rodzaju Panax to: Panax quinquefolium z Ameryki Północnej, Panax japonicus C.A. Meyer z Wysp Japońskich, Panax vietnamensis Ha et Grushy z Wietnamu, oraz Panax notoginseng Burkill, Panax pseudoginseng i Panax zingiberensis Wu et Feng z prowincji Yunnan w Chinach. 

Rodzaje te zawierają różnego rodzaju saponozydy, zwane ginsenozydami. Wyróżnia się ich kilka rodzajów i istnieją także międzygatunkowe różnice w zawartości procentowej różnych związków czynnych. Przekłada się to również na różnice w działaniu. Na przykład Panax ginseng uważany jest za stymulator układu nerwowego, a Panax quinquefolium za depresant. Często też poszczególne części rośliny (np. korzeń czy liście) wykazują odmienny profil działania. Działanie ginsenozydów uzupełniają polisacharydy, związki fenolowe, panaksany, flawonoidy i poliacetyleny.

Panax ginseng cieszy się dużym zainteresowaniem naukowców, ze względu na swoje wielokierunkowe działanie. W związku z tym przeprowadzono liczne badania – zarówno in vitro jak i in vivo na zwierzętach oraz badania kliniczne potwierdzające jego status jako wartościowego leku. 

Pozytywny zakres działania Panax ginseng potwierdzony badaniami

• poprawa samopoczucia,
• polepszenie sprawności fizycznej,
• poprawa różnych parametrów przemiany materii,
• nasilenie skurczów komórek mięśnia sercowego i podniesienie ciśnienia krwi,
• hamowanie powstawania kwasu mlekowego w mięśniach, a tym samym przeciwdziałanie ich zmęczeniu,
• poprawa zdolności zapamiętywania, uczenia się i kojarzenia,
• łagodzenie skutków stresu, takich jak powstawanie wrzodów żołądka,
• wzrost intensywności peroksydacji lipidów,
• znacznie mniejsze ryzyko uszkodzenia organów i szybsza naprawa nadwyrężonego układu immunologicznego, co wykazano w badaniach na zwierzętach poddawanych promieniowaniu radioaktywnemu. Można przypuszczać, że surowiec nadawałby się jako środek ochronny w trakcie radioterapii chorych na nowotwory,
• dodatkowo ginsenozydy wykazują działanie przeciwnowotworowe, takie jak hamowanie angiogenezy i pobudzanie aktywności komórek NK (natural killers),
• zaobserwowano też regulację cholesterolu całkowitego i jego frakcji po podaniu ekstraktów z korzenia, co może mieć znaczenie w zapobieganiu miażdżycy.

Nie jest łatwo kupić dobry surowiec czy produkt z ekstraktem z żeń-szenia. To roślina bardzo wymagająca w uprawie – potrzebuje żyznej i przepuszczalnej gleby oraz zacienienia. Dopiero cztero-, a nawet sześcioletnie egzemplarze nadają się do zbioru wartościowego i bogatego w substancje czynne surowca.

Żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus) 

Eleutherococcus senticosus czyli eleuterokok kolczasty, inaczej zwany żeń-szeniem syberyjskim, zawiera substancje zwane eleuterozydami. 

Jest to roślina na tyle popularna w dalekowschodniej tajdze, w lasach iglastych i mieszanych, w dolinach i na zboczach, że nawet nie trzeba jej uprawiać. Naturalne zasoby pokrywają zapotrzebowanie. Surowcem jest kłącze z rozłogami oraz kora organów podziemnych. 

Jaki zakres działania wykazują substancje czynne Eleutherococcus senticosus?

• normalizacja funkcji organizmu w stresie fizycznym i psychicznym – najlepsze efekty osiągamy podczas terapii długotrwałych, trwających kilka miesięcy;
• zwiększenie odporności na niekorzystne warunki, takie jak: zimno, gorąco, hałas, przepracowanie i fizyczne wyczerpanie, infekcje bakteryjne oraz wirusowe czy niedobór tlenu;
• poprawa pamięci i koncentracji;
• lepsza regeneracja po zabiegach chirurgicznych, co stwierdzono na podstawie badań przeprowadzonych wśród pacjentów – badaniu poddano etanolowy wyciąg z eleuterokoka,
• działanie radioochronne – może być pomocny przy radioterapii;
• zmniejszenie toksycznego wpływu cytostatyków na zdrowe tkanki podczas chemioterapii;
• łagodzenie określonych typów neuroz, psychonerwic i dolegliwości związanych z klimakterium;
• działanie przeciwdepresyjne;
• działanie immunostymulujące i antyoksydacyjne.

Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) 

Drzewiaste pnącze Schisandra chinensis, czyli cytryniec chiński rośnie dziko lub uprawia się go w Chinach, Mandżurii, Japonii oraz na półwyspie Koreańskim. W pierwszej farmakopei chińskiej figurował już w 250 roku p.n.e. Ma szerokie zastosowanie we wschodniej medycynie, ale także w przemyśle kosmetycznym ze względu na swój cytrynowy zapach. 

Surowcem cytryńca chińskiego są nasiona i dojrzałe wysuszone owoce. Badania fitochemiczne potwierdziły, że w roślinie występuje ponad 40 związków czynnych w tym schizandryny, schizandrole, schizanteryny i gomizyny. 

W wyniku jednego z badań wykazano działanie depresyjne (hamujące) rośliny na ośrodkowy układ nerwowy. W innych badaniach natomiast wręcz przeciwnie – jej działanie aktywujące. Takie same różnice obserwowano badając poszczególne wyizolowane związki i ich wpływ na układ krwionośny. Niektóre składniki podwyższały ciśnienie krwi, a inne je obniżały. 

Okazuje się, że regulujące, czyli adaptogenne działanie rośliny jest tak naprawdę wypadkową stężeń różnych jej składników.

Wpływ na profil działania rośliny ma także sposób przygotowania przetworów i użyty do tego rozpuszczalnik (woda, etanol). W związku z właściwościami antyoksydacyjnymi i detoksykacyjnymi wykazano wpływ ochronny surowca na komórki wątroby, zarówno przy infekcjach wirusowych, jak i po zatruciu toksynami. 

Zauważono również, że etanolowy wyciąg z cytryńca stosowany doustnie podwyższał napięcie i wzmagał skurcze macicy, co może być pomocne w trakcie porodu. 

Zakres działania cytryńca chińskiego

Surowiec pozytywnie działa na:

• zaburzenia słuchu, 
• zawroty głowy, 
• zaburzenia równowagi, 
• mięsień sercowy (ochronnie), 
• normalizację poziomu cukru, 
• obniżanie poziomu cholesterolu, 
• hamowanie rozrost komórek linii nowotworów żołądka i jelit (co zauważono w badaniach in vitro).  

Ponadto cytryniec chiński wykazuje działanie przeciwkrwotoczne, przeciwalergiczne i przeciwbakteryjne. Co ciekawe, ze względu na jego pozytywny wpływ na proces uczenia się i zapamiętywania niektórzy naukowcy sugerują, że wyizolowana schizandryna mogłaby być pomocna również w leczeniu choroby Alzheimera.

To może Cię zainteresować: Dieta śródziemnomorska receptą na dobre zdrowie i samopoczucie.

Różeniec górski (Rhodiola rosea) 

Rhodiola rosea, czyli różeniec górski (inaczej rozchodnica różowa) występuje na skalistych wybrzeżach Ameryki Północnej oraz w różnych krajach Europy i Azji, a także na Grenlandii. Surowiec nie występuje naturalnie w dużych ilościach i jest go zbyt mało, dlatego w celu pozyskiwania z niego surowca leczniczego w postaci kłącza i korzeni prowadzi się uprawy różeńca górskiego.

Po wysuszeniu roślina wydziela różany zapach, czemu zawdzięcza swoją nazwę. Odpowiednie do zbioru są surowce trzy- lub czteroletnie. Substancje zawarte w różeńcu (salidrozyd, tyrozol, alkohol cynamonowy i jego glikozydy: rozyna i rozawina) działają stymulująco i adaptogennie. 

Rhodiola rosea polecana jest od wieków jako środek na migrenę, zmęczenie fizyczne i psychiczne.

W badaniach surowiec wykazał działanie ochronne na serce (reguluje poziom endorfin), immunostymulujące, antyoksydacyjne oraz wspomagające przy chemioterapii – różeniec górski zwiększał skuteczność cytostatyku, jednocześnie zmniejszając jego działanie toksyczne.

Szczodrak krokoszowaty (Rhaponticum carthamoides) 

Rhaponticum carthamoides, czyli szczodrak krokoszowaty (także Leuzea carthamoides) to dziko rosnący i mało znany jeszcze gatunek, który można spotkać w południowej części Syberii i północnej Mongolii. Kłącze i korzeń rośliny zawierają ekdysterony i są zarejestrowane jako surowiec leczniczy w farmakopei rosyjskiej. 

W literaturze opisano jego działanie:

• pobudzające i tonizujące na ośrodkowy układ nerwowy, 
• łagodzące objawy depresji i schorzeń psychicznych m.in. schizofrenii, 
• zmniejszające objawy uzależnienia od alkoholu, 
• immunostymulujące, 
• antyoksydacyjne, 
• hepatoochronne,
• hipoglikemiczne, 
• zwiększające wydolność fizyczną, 
• wspomagające rekonwalescencję po długich chorobach.

Korzenie lukrecji gładkiej i lukrecji chińskiej (Glycyrrhiza glabra i Glycyrrhiza uralensis)

Ciekawym surowcem o właściwościach adaptogennych są korzenie lukrecji gładkiej i lukrecji chińskiej. Głównymi działającymi składnikami tych roślin są saponiny triterpenowe, m.in. kwas glicyryzynowy oraz jego sole wapniowe i potasowe, zwane glicyryzyną. To właśnie ona odpowiada za słodki smak surowca. Rośliny te zawierają także flawonoidy, kumaryny, gorycze, żywice, sitosterol, lipidy i śladową ilość olejku eterycznego. 

Podobieństwo budowy glicyryzyny do kortykoidów sugeruje podobne właściwości. Faktycznie obserwujemy działanie przeciwzapalne i estrogenne surowca oraz wspomagające w walce ze stresem. Lukrecja działa również:

• hepatoprotekcyjnie przy uszkodzeniach i zakażeniach wirusowych, 
• wykrztuśnie, 
• moczopędnie, 
• rozkurczowo, 
• przeciwalergicznie, 
• pozytywnie w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, 
• przeciwbakteryjnie, 
• przeciwwirusowo, 
• normalizująco na poziom cukru we krwi.

Andrographis paniculata

Andrographis paniculata jest rośliną szeroko rozpowszechnioną w azjatyckich krajach tropikalnych, szczególnie w południowych Indiach i na Sri Lance. 

Głównym związkiem aktywnym występującym w roślinie jest należący do diterpenów andrografolid. W korzeniu występują też flawonoidy i  α-sitosterol. Surowiec wykazuje działanie:

• hepatoochronne, 
• wspomagające detoksykację toksyn przez wpływ na cytochromy, 
• przeciwwirusowe (wirus opryszczki), 
• immunomodulujące, 
• działanie przeciwnowotworowe  i przeciwmalaryczne rośliny – co wykazano w badaniach in vitro,
• działanie uspokajające i wyciszające oraz obniżające temperaturę ciała  (co wykazały badania na zwierzętach).

Bacopa monnieri (Brahmi, Jalanimba)

Bakopa Moniera, inaczej nazywana Brahmi, jest surowcem obecnym w medycynie ajurwedyjskiej od ponad 5000 lat. Zalecana jest zwłaszcza jako efektywny lek wspomagający myślenie i koncentrację. 

Badania kliniczne prowadzone współcześnie potwierdzają aktywność rośliny polegającą na wspomaganiu pracy mózgu (na ludziach) i działaniu antystresowym (na zwierzętach). Badania in vitro wykazały działanie przeciwbakteryjne (Escherichia coli, Salmonella enteritidis, Pseudomonas aeruginosa). Bakozydy, czyli substancje czynne rośliny mają działanie:

• antyoksydacyjne, 
• przeciwzapalne, 
• neuroochronne, 
• przeciwdrgawkowe, 
• chroniące i wspomagające wątrobę.

Więcej informacji o Bakopa Monieri w artykule: Bacopa monnieri (Brahmi, Jalanimba) – poprawi nastrój, pamięć i koncentrację, wzmocni organizm!

Gynostemma pentaphyllum

Do listy roślin adaptogennych dodano niedawno gatunek Gynostemma pentaphyllum. Roślina występuje naturalnie w południowej i wschodniej Azji: w Chinach, Korei Południowej, Japonii i Indiach. 

Będące składnikami czynnymi rośliny gypenozydy są podobne budową do ginsenozydów Panax ginseng. Surowiec wykazuje działanie:

• przeciwbólowe, 
• antyoksydacyjne, 
• przeciwzapalne,
• regulujące ciśnienie krwi,
• immunomodulujące,
• poprawiające metabolizm tłuszczów. 
• normalizujące poziom cholesterolu i glukozy we krwi,
• ochronne na wątrobę,
• wzmagające siły fizyczne,
• przeciwstresowe.

Adaptogeny – podsumowanie

Roślin o działaniu adaptogennym jest znacznie więcej, jednak nie wszystkie zostały jeszcze wystarczająco przebadane. Można tu wymienić chociażby Scutellaria baicalensis (tarczyca bajkalska), Ocimum sanctum (bazylia święta) czy Centella asiatica (wąkrotka azjatycka). 

Oceniając aktywność biologiczną roślin w swym badaniu z 2000 roku Jerzy Lutomski i Bogdan Kędzia postulowali zaliczenie do roślin o takim działaniu także jeżówki – Echinacea angustifolia i Echinacea purpurea – powszechnie uznanych jako immunostymulujące. Proponowali także włączenie do listy roślin o działaniu adaptogennym korzenia Salvia miltiorrhiza (szałwia czerwona), kłącza Smilax china (kolcorośl chiński) czy powszechnie znanego dziurawca Hypericum perforatum. O dziurawcu więcej pisaliśmy w artykule: Dziurawiec – przeciwdepresyjnie, uspokajająco, przeciwzapalnie. 

Można więc przypuszczać, że wkrótce może pojawić się jeszcze wiele badań, które poszerzą listę roślin mających tak wielostronnie pozytywny wpływ na nasz organizm.

Sprawdź także: Perz właściwy – zastosowanie lecznicze

Bibliografia

1. Lian-ying Liao, Yi-fan He, Li Li, Hong Meng, Yin-mao Dong, Fan Yi, Pei-gen Xiao „A preliminary review of studies on adaptogens: comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide”.
2. Grażyna Obidoska, Ala Sadowska „Rośliny o działaniu adaptogennym”.
3. Tadeusz Wolski, Tomasz Baj, Agnieszka Ludwiczuk, Magdalena Sałata, Kazimierz Głowniak „Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax”.
4. Bożena Muszyńska, Maciej Łojewski, Jacek Rojowski, Włodzimierz Opoka, Katarzyna Sułkowska-Ziaja „Surowce naturalne mające znaczenie w profilaktyce i wspomagające leczenie depresji”.
5. Jerzy Lutomski, Bogdan Kędzia „Ocena aktywności biologicznej roślin o działaniu adaptogennym”.
6. Agata Ciciak, Małgorzata Kuśmierz, Gabriela Inglot, Magdalena Walasek „Różeniec górski (Rhodiola rosea L.) jako roślina adaptogenna – ocena zawartości głównych związków czynnych”.