Nerki pełnią istotną rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Uczestniczą w wielu procesach, takich jak utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej, produkcji hormonów czy regulacji poziomu ciśnienia tętniczego. Schorzenia nerek i ich rozpoznanie są wyzwaniem, z którym można jednak sobie poradzić wykonując regularne badania diagnostyczne. Jakie dolegliwości powinny zwrócić naszą uwagę, kiedy warto zaczerpnąć porady lekarza i jak powinna wyglądać prawidłowa diagnostyka chorób nerek?

Nerka jest narządem filtrującym krew, dzięki czemu organizm na bieżąco może być oczyszczany z toksyn, produktów przemiany materii czy innych szkodliwych lub zbędnych substancji. Oczywistym jest także, że nerki umożliwiają wydalanie wody z organizmu. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, że nerki wpływają również na gospodarkę wapniowo-fosforanową, ciśnienie tętnicze krwi, produkcję erytrocytów i utrzymanie stabilności kwasowo-zasadowej. 

Nerki to niezwykle ważne narządy, dlatego należy o nie dbać i regularnie się badać! Od czego więc zacząć diagnostykę? Czy zawsze powinniśmy badać mocz i krew? I czy te badania służą jedynie diagnostyce nerek, a może dają też odpowiedź na pytania o ogólnoustrojowe zmiany powodujące zmiany w składzie moczu? Zapraszam do lektury artykułu. 

Dlaczego nerki są tak ważne? 

Często, zwłaszcza w związku z wizytą u lekarza medycyny pracy, pacjenci zgłaszają się do laboratorium na rutynowe badania. W ramach podstawowej diagnostyki mają wykonywane badanie ogólne moczu (czasami badanie ogólne moczu wraz z osadem) i nagle okazuje się, że coś może być nie tak….

Inna sytuacja – z jakichś powodów pacjenci mają zlecone badanie obrazowe wraz z kontrastem. Aby podać kontrast, wcześniej ocenia się funkcje nerek i… nagle okazuje się że GFR nie jest takie, jakie być powinno. Trzeba rozpocząć dokładniejszą diagnostykę i jak najszybciej znaleźć przyczynę problemów. Chore nerki mogą bowiem spowodować narastanie innych problemów zdrowotnych!

Dlaczego nerki są tak ważne? A to dlatego, że spełniają wiele istotnych zadań w organizmie człowieka, między innymi:

  1. Biorą udział w regulacji wydalania z organizmu płynów, elektrolitów, produktów przemiany materii oraz innych substancji chemicznych i ich metabolitów (w tym toksyn, leków, witamin czy jonów metali ciężkich), a także uczestniczą w procesie wchłaniania zwrotnego substancji przydatnych organizmowi.
  2. Uczestniczą w regulacji ciśnienia tętniczego krwi poprzez wydalanie wody, potasu i sodu oraz układ renina-angiotensyna-aldosteron.
  3. Regulują objętość płynu pozakomórkowego oraz stabilizują stężenie elektrolitów.
  4. Zapewniają równowagę kwasowo-zasadową.
  5. Regulują gospodarkę wapniowo-fosforanową (to właśnie w nerkach dochodzi do wytworzenia aktywnej postaci witaminy D).
  6. Wpływają na rzut minutowy serca poprzez wpływ przedsionkowego hormonu natiuretycznego (ANP) na wielkość przesączania kłębuszkowego.
  7. Wydzielają reninę, renalazę, urodylatynę oraz bradykininę, prostaglandyny i endotelinę.
  8. Regulują aktywność szpiku kostnego – wydzielają erytropoetynę stymulującą produkcję erytrocytów.
  9. Spełniają funkcje metaboliczne.

Kto powinien regularnie badać nerki i na jakie objawy trzeba zwrócić szczególną uwagę?

Szczególną ostrożność i czujność (a tym samym regularnie wykonywać badania w kierunku ewentualnych problemów z nerkami) powinny zachować osoby, które:

Na te objawy należy zwrócić szczególną uwagę!

  • wysokie ciśnienie krwi lub jego skoki
  • niedokrwistość (anemia) –  zwłaszcza, jeśli występuje prawidłowe stężenie żelaza
  • obrzęki
  • zmiany w ilości oddawanego moczu i częstsze chodzenie do toalety w nocy
  • zmiany w wyglądzie moczu – bardzo ciemny lub bardzo jasny kolor moczu, obecność krwi, zmętnienia, nieprzyjemny zapach i pienienie się moczu
  • brak apetytu, nudności i wymioty
  • szybsze męczenie się, osłabienie i problemy z koncentracją
  • bóle w dole pleców przypominające ból kręgosłupa

W rzadkich przypadkach pierwsze objawy problemów z nerkami mogą być bardzo nieswoiste. Może towarzyszyć im świąd (zwłaszcza, gdy pojawia się także suchość skóry), bóle głowy, krwawienia z nosa, a nawet zaburzenia widzenia.

Warto też wspomnieć o objawie Goldflama. Lekarz podczas badania uderza pięścią w grzbiet drugiej rozwartej ręki, przyłożonej do lędźwi w okolicy nerki. Takie działanie nie powinno powodować bólu, jeśli wszystko jest w porządku. Jeśli jednak pojawia się ostry ból, który określane jest mianem dodatniego objawu Goldflama, wskazuje on na ostry proces zapalny nerki.

diagnostyka chorób nerek

Diagnostyka chorób nerek – od czego zacząć?

Jeśli zauważymy u siebie niepokojące objawy, należy skonsultować się ze specjalistą, który zaplanuje odpowiednią diagnostykę chorób nerek. Wśród zalecanych badań znajdują się:

Badanie ogólne moczu

W badaniu ogólnym moczu ocenia się: 

  • ciężar właściwy
  • pH
  • zawartość białka (obecność białka w moczu jest niepokojącym objawem, który może świadczyć o zakażeniu układu moczowego, uszkodzeniu nerek lub ciężkich chorobach ogólnoustrojowych)
  • zawartość glukozy w moczu (w prawidłowej próbce moczu nie stwierdza się glukozy, a jej obecność może być charakterystyczna na przykład dla cukrzycy)
  • ilość leukocytów i erytrocytów – ich podwyższony poziom może wiązać się z zakażeniami układu moczowego i nerek, chorobami dotyczącymi kłębuszków nerkowych czy kamicą nerkową. Zwiększona ilość leukocytów i erytrocytów może wskazywać także na zaburzenia krzepnięcia
  • obecność wałeczków moczowych lub kryształów – te drugie są istotne w przypadku objawów kamicy nerkowej

Badania stosowane w diagnostyce laboratoryjnej nerek można podzielić na trzy obszary:

  1. Oznaczanie w surowicy krwi substancji wydalanych przez nerki.
  2. Badania czynnościowe nerek.
  3. Chemiczne i morfologiczne badanie moczu (oznaczanie poszczególnych substancji w moczu).

Oznaczanie w surowicy krwi substancji wydalanych przez nerki

Oznaczając poszczególne substancje, które są wydalane przez nerki pośrednio, możemy dowiedzieć się o ewentualnych upośledzeniach ich funkcjonowania. Przykładowo: jeśli wzrasta stężenie danej substancji we krwi, a zwłaszcza, gdy ta substancja nie występuje w moczu, może to sugerować, że proces wydalania tego związku jest zaburzony. A to z kolei może być przesłanką do dalszej diagnostyki chorób nerek.

Wśród związków oznaczanych w celu oceny funkcji nerek najliczniejszą grupę stanowią związki będące produktami azotowej przemiany metabolicznej. Spośród wielu badań służących oznaczeniu tego typu substancji, najczęściej wykorzystuje się oznaczenia:

  • mocznika
  • kwasu moczowego
  • kreatyniny
  • kreatyny
  • amoniaku
  • aminokwasów

Mocznik

Mocznik to główny azotowy produkt metabolicznej przemiany białek, który syntetyzowany jest w wątrobie. Proces jego eliminacji w około 90% zachodzi właśnie za pośrednictwem nerek. Stężenie mocznika zależy od ukrwienia nerek, wielkości diurezy, filtracji kłębuszkowej oraz szybkości syntezy nerek, a więc pośrednio także od podaży białek w diecie.

Niekiedy parametrem oznaczanym jest nie tyle sam mocznik, co BUN –  ilość azotu zawarta w moczniku w pobranej próbce surowicy krwi. 

BUN i mocznik to wartości stosowane zamiennie, które można w prosty sposób wyliczyć: mocznik = BUN [mg/dl] x 2,14 lub mocznik = BUN [mmol/l] x 0,357. 

Tak więc wydalanie mocznika z moczem jest proporcjonalne do przesączania kłębuszkowego (GRF). Niestety samo oznaczenie mocznika nie daje jednoznacznej odpowiedzi co do funkcjonowania nerek, ponieważ jego stężenie zależy od wielu czynników, także tych pozanerkowych.

Odpowiedzią na ten problem może być inny parametr – stosunek stężenia mocznika do stężenia kreatyniny, również oznaczanej w surowicy krwi. Prawidłowa wartość tego współczynnika wynosi około 35 mmol/l tj. ok 25 mg/dl (zależność BUN/kreatynina prawidłowo wynosi około 12). 

Kreatynina

Kreatynina to związek wydalany wraz z moczem przez nerki. Tuż obok mocznika, jest jednym z głównych związków azotowych będących produktami przemiany materii). Jej stężenie zależy od:

  • płci
  • masy mięśniowej
  • wieku
  • ilości mięsa w diecie (wahania dobowe w zależności od diety mogą sięgać 15%).

Kreatynina wydalana jest jedynie przez nerki, a co więcej nie jest wchłaniana zwrotnie ani wydzielana. Jej stężenie we krwi doskonale koreluje z wielkością przesączania kłębuszkowego, dlatego jest bardzo dobrym markerem funkcji filtracyjnej nerek.

Niekiedy w celu dokładniejszej diagnostyki wskazane jest także oznaczenie dobowego wydalania kreatyniny z moczem, co pozwala obliczyć tzw. klirens kreatyniny. Oprócz diagnostyki nerek, stężenie kreatyniny wykorzystuje się przy diagnozowaniu chorób, które mogą wpływać na funkcje wydalnicze i filtrujące nerek, na przykład: niewydolności serca, niewydolności trzustki lub marskości wątroby.

Prawidłowe stężenie kreatyniny u osoby dorosłej wynosi 53–115 µmol/l (0,6–1,3 mg/dl). Podwyższone stężenie kreatyniny we krwi, czyli wynik powyżej zakresu prawidłowego, świadczy o pogorszeniu czynności nerek. Taki stan może mieć charakter ostry i przejściowy lub trwały i postępujący, tak jak w przypadku przewlekłej niewydolności nerek.

Jednorazowo podwyższone stężenie kreatyniny we krwi może być wskazaniem do powtórzenia diagnostyki i rozszerzenia jej o bardziej szczegółowe badania, m.in. GFR.

Wyższe stężenie kreatyniny można zaobserwować u osób odwodnionych czy przy rabdomiolizie (intensywnym rozpadzie tkanki mięśni prążkowanych), a także u rasy czarnej (większa masa mięśniowa) oraz u chorych przyjmujących określone leki, na przykład: niektóre cefalosporyny, trimetoprim, cymetydynę lub dapson oraz NLPZ (aspiryna, ibuprofen).

Należy pamiętać, że przed wykonaniem badania należy:

  • unikać spożywania alkoholu oraz dużych ilości mięsa (2-3 dni przed)
  • ograniczyć forsowne ćwiczenia (48h przed)

Kwas moczowy

Kwas moczowy  jest produktem przemian metabolicznych zachodzących w wątrobie. W 30% wydalany jest przez przewód pokarmowy i w 70% przez nerki na drodze filtracji, reasorpcji i wydzielania. Parametr ten wykorzystuje się przede wszystkim do monitorowania funkcji nerek. Nieczęsto wykorzystuje się go w pierwszorazowej diagnostyce chorób nerek.

Należy pamiętać, że kwas moczowy jako produkt przemiany puryn jest związkiem, którego stężenie zależy nie tylko od pracy nerek, ale także innych stanów patologicznych oraz przyjmowanych leków i diety. Warto wiedzieć także, że zakwaszenie moczu może zwiększać potencjał do wytrącania kryształów kwasu moczowego i tworzenia się kamieni moczowych. 

Warto wiedzieć, że na poziom kwasu moczowego mogą mieć wpływ różne czynniki. I tak hiperurykemia, czyli nadmierne stężenie kwasu moczowego, może występować nie tylko w niewydolności nerek, ale także przy:

  • dnie moczanowej,
  • nadprodukcji puryn (w przebiegu nowotworów)
  • przy stosowaniu niektórych leków, np. diuretyków, salicylanów, etambutolu czy pirazynamidu
  • w zatruciu alkoholowym
  • niedoczynności tarczycy

Cystatyna C

Współcześnie bardzo często do monitorowania pracy nerek, zwłaszcza u dzieci i kobiet w ciąży, wykorzystuje się oznaczenie cystatyny C. Ze względu na dużą stabilność cystatyny C oraz zależność jej stężenia w surowicy jedynie od filtracji kłębuszkowej, białko to jest doskonałym markerem filtracji (GFR). Podkreśla się także znaczenie jej oznaczania we wczesnej diagnostyce przewlekłych chorób nerek i chorób nerek niedających jeszcze objawów klinicznych. 

Wzrost stężenia cystatyny C powyżej zakresu wartości referencyjnych (dorośli poniżej 50. roku życia – 0,7-1,21 mg/l; dorośli powyżej 50. roku życia 0,84 – 1,55 mg/l; dzieci powyżej 1. roku życia 0,7 – 1,38 mg/l) obserwuje się już przy niewielkim obniżeniu nerkowej filtracji kłębuszkowej. 

Badania służące ocenie wielkości przesączania kłębuszkowego oraz badania czynnościowe nerek

Same badania czynnościowe można podzielić na trzy rodzaje:

  • służące ocenie przesączania kłębuszkowego (GFR)
  • oceniające ukrwienia nerek
  • służące ocenie funkcji cewek nerkowych

Badania klirensowe

W badaniach czynnościowych nerek główną rolę odgrywają badania klirensowe. Owy klirens, czyli współczynnik oczyszczania, to objętość osocza, która w jednostce czasu jest całkowicie oczyszczana z danej substancji – przykładowo 5 ml osocza krwi jest całkowicie oczyszczona z danej substancji w ciągu minuty. Aby go wyznaczyć, iloczyn ilości moczu i stężenia danej substancji w moczu dzieli się przez stężenie tej substancji w surowicy krwi.

Do tego rodzaju badań należy ocena wielkości przesączania kłębuszkowego (GFR). GFR to najprościej ujmując wskaźnik filtracji kłębuszkowej, który określa wielkość przesączania w nerkach. Wynik uzyskuje się w mililitrach na minutę i na 1,73 m2 powierzchni ciała. Do wyznaczenia GFR najczęściej stosuje się pomiary takich substancji, które po przefiltrowaniu przez nerki do pramoczu nie ulegają wchłanianiu zwrotnemu ani wydzielaniu w kanalikach nerkowych. 

Aktualnie GFR wciąż najczęściej wyznacza się z wykorzystaniem klirensu kreatyniny. Przy takim oznaczeniu należy pamiętać o:

  • odpowiednim nawodnieniu
  • unikaniu spożywania kawy i herbaty ze względu na ich moczopędna działanie
  • zbieraniu moczu przez całą dobę do jednego naczynia (zbiórkę moczu należy rozpocząć rano po oddaniu pierwszej porannej porcji moczu do toalety i opróżnieniu pęcherza moczowego, a zakończyć poranną próbką moczu z dnia następnego)
  • pobraniu także krwi do oznaczenia kreatyniny w dniu zakończenia zbiórki moczu
  • oznaczeniu objętości zebranego przez całą dobę moczu i oddaniu do laboratorium jedynie jego próbki
  • poinformowaniu laboratorium o wieku i płci pacjenta, a także jego aktualnej masie ciała i wzroście

Znacznie częściej jednak przy wstępnej diagnostyce wyznacza się szacowaną wartość eGFR na podstawie stężenia substancji w surowicy (zazwyczaj z zastosowaniem równania Cockrofta-Gaulta). UWAGA: niezbędna jest tu znajomość wieku i masy ciała pacjenta. 

Prawidłowe eGFR wynosi > 90 ml/min/1,73 m2. Obniżenie jego wartości poniżej 60 ml/min/1,73m2 jest jednym z objawów upośledzenia czynności nerek.

Warto również wiedzieć, że niekiedy podczas diagnostyki chorób nerek odznacza się także:

  • a1-mikroglobulinę w moczu
  • albuminę we krwi i w moczu
  • fosfor nieorganiczny
  • mioglobinę

W przypadku ciężkich białkomoczy wykonuje się również badania elektroforetyczne, aby ocenić jakie białko znajduje się w moczu, i z jakim schorzeniem może być związane.

nerki

Diagnostyka chorób nerek – słowem podsumowania…

Podsumowując, diagnostyka chorób nerek powinna uwzględniać przede wszystkim:

  1. badanie ogólne moczu,
  2. morfologię krwi,
  3. oznaczenie mocznika i kreatyniny,
  4. wyznaczenie GFR.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości na podstawie wyżej wymienionych badań należy koniecznie udać się do lekarza, który pokieruje dalszą diagnostyką. 

Pamiętajmy, aby dbać o nerki, dobrze się nawadniać i nie bagatelizować żadnych niepokojących objawów.

Nie zapominajmy również o stałej kontroli cukru we krwi oraz poziomu ciśnienia tętniczego. Zadbajmy o zdrową zbilansowaną dietę, unikajmy palenia papierosów, kontrolujmy wagę i nie zaniedbujmy regularnej aktywności fizycznej – ruszajmy się przynajmniej 5 razy w tygodniu przez 30 minut!

Sprawdź >>> Co dobrego daje organizmowi regularny ruch?

Bibliografia

  1. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.,[w:] Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod. red. B. Solnicy, Edra Urban & Partner, 2017.
  2. Kellum J. A., Diagnostic criteria for acute kidney injury: present and future. Critical care clinics, 2015, 31.4: 621.
  3. Jung A., Jobs K., Żuber J., Biomarkery uszkodzenia miąższu nerek, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2011, 7.4: 319-325.
  4. Małyszko J., Przewlekła niewydolność nerek — problem tylko nefrologów?, Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 2, 78–83, wyd. Viamedica
  5. Salazar J. H., Overview of urea and creatinine, Laboratory medicine, 2014, 45.1: e19-e20.
  6. Hertzberg D., et al. Acute kidney injury—an overview of diagnostic methods and clinical management, Clinical kidney journal, 2017, 10.3: 323-331.
  7. Grenda R., Diagnostyka schorzeń nerek i układu moczowego u dzieci i młodzieży-wybrane zagadnienia, [w:] Forum Nefrologiczne. 2010. p. 51-56.
  8. Hosten A. O., BUN and creatinine, Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations, 3rd edition, 1990.
  9. Jelliffe, R. W., Creatinine clearance: bedside estimate, Annals of Internal Medicine, 1973, 79.4: 604-605.
  10. Kang Duk-Hee, et al. A role for uric acid in the progression of renal disease, Journal of the American Society of Nephrology,J 2002, 13.12: 2888-2897.
  11. Thongprayoon C., et al. Diagnostics, risk factors, treatment and outcomes of acute kidney injury in a new paradigm, 2020.
  12. Miklaszewska M., Laboratoryjne wskaźniki czynności nerek – sposób oznaczania i wartość kliniczna, 2017.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię